Seysenbi, 7 Mamyr 2024
Biylik 1918 0 pikir 10 Aqpan, 2023 saghat 12:34

Otbasy instituty: Qazaqstanda genderlik sayasat qalay jýrgizilude?

Qazaqstan ýshin otbasy instituty men genderlik sayasat memleketting manyzdy tiregi, últtyq damu strategiyasynyng ajyramas bóligi bolyp sanalady. El ýkimeti әr jyl sayyn ana men balany qorghau, otbasynyng әl-auqatyn kóteru maqsatynda zannamalyq jәne institusionaldyq mýmkindikterdi keneytuding jolyn qarastyryp, aldyna mindet etip qoyady.

Qazaqstan tәuelsizdik alghan jyldardan bastap, demokratiyalyq damu jolyn qalyptastyryp, ana men bala, әielderge qatysty alghashqy qoghamdyq manyzy bar qúrylymdardy qúra bastady. Elimiz әielderding qúqyqtary men mýmkindikterin keneytu jәne qorghau salasyndaghy BÚÚ-nyng negizgi qújattaryna qosyldy. 1995 jyly Pekin deklarasiyasyna qol qoyyp, memleket maqsatty týrde genderlik sayasatty qalyptastyrugha jol tartty. 1998 jyly elimizde Túnghysh preziydent Núrsúltan Nazarbaevtyng Jarlyghymen Otbasy jәne әielder isteri jónindegi últtyq komissiya qúryldy. Al 2006 – 2016 jyldargha arnalghan Genderlik tendik strategiyasy tendik mýddesi túrghysynda últtyq zannamany qúrastyryu әri jetildiru boyynsha qadam basugha mýmkindikter berdi.

Genderlik tendik strategiyasy degende bizding oiymyzgha tek әielderding qúqyghyn qorghau degen týsinik keletini anyq. Biraq shyndyghynda, tendik turaly qújat әielder men erlerding mýmkindikterin tendey qarastyrdy.

Odan keyin 2009 jyly qabyldanghan «Erler men әielderding teng qúqyqtarynyng jәne teng mýmkindikterining memlekettik kepildikteri turaly» Qazaqstan Respublikasynyng Zany Genderlik sayasat salasyndaghy negizgi zannamalyq akt bolyp tabylady.

Qazaqstan 2015 jylghy qyrkýiekte BÚÚ-nyng túraqty damu maqsattaryna qosyldy. Ol jerde 17 maqsat kórsetilgen. Sonyng 12-si genderlik sipattaghy nәzik taqyryptar. Búl maqsattar memleketting barlyq strategiyalyq baghyttary men mindetteri ayasynda últtyq beyimdeudi jәne esepke aludy talap etti.

Osy uaqytqa deyin BÚÚ-nyng Áyelderge qatysty kemsitushilikti joy jónindegi komiyteti Qazaqstandaghy әielderge qatysty kemsitushilikti joi turaly konvensiyany oryndau boyynsha ózining birlesken birneshe merzimdi bayandamalaryn tabysty ayaqtady.

Qazirgi tanda elimizde genderlik jәne otbasylyq-demografiyalyq sayasattyng birtútas institusionaldyq jýiesi qalyptasqan. Aytarlyqtay auqymdy qúqyqtyq negiz qalandy.Tәuelsizdik jyldarynda Qazaqstan әielderding jaghdayy men qúqyqtaryna qatysty birqatar negizgi halyqaralyq sharttargha qosylyp, olardy ratifikasiyalady.

2016 jyly Qazaqstan 2030 jylgha deyingi otbasylyq jәne genderlik sayasat tújyrymdamasyn bekitti.

Qazaqstandaghy býgingi kýnde genderlik sayasattyng negizgi qaghidattary, maqsattary men mindetteri 2030 jylgha deyingi otbasy jәne genderlik sayasat tújyrymdamasynda jazylghan. Qújatta kórsetilgen maqsattardy jýzege asyrudyng birinshi kezeni 2019 jyly ayaqtaldy. Alghashqy kezende

QR Enbek jәne halyqty әleumettik qorghau ministrligi otbasy sayasatyn jýrgizu maqsatynda «Qazaqstandyq otbasylar-2019» últtyq bayandamasyn әzirledi. Alghash ret baza qúryldy. Túrmystyq zorlyq-zombylyqqa úshyraghan túrghyndargha arnalghan әleumettik qyzmet kórsetu standarttary engizildi. Otbasylyq sottar júmysy kýsheydi. Osylaysha, birinshi kezeng ózining mәresine jetip, jetistikterge qol jetkizildi. Qújattyng ekinshi kezeni 2020-2022 jyldardy qamtydy. Búl jyldary «Otbasy institutyn nyghaytu zannamalary jetildirildi. Ár oblysta «Baqytty Otbasy» jәne «Janúya» otbasyn qoldau ortalyqtary ashylyp, jastar arasynda reproduktivti densaulyqty jaqsartu maqsatynda jedel jeli iske qosyldy. QR Enbek jәne halyqty әleumettik qorghau ministrligi әleumettik otbasy kartasyn әzirlep, iske qosty. Al ýshinshi kezen, minekey, keler jyldan bastalyp otyr. Búl tújyrymdama ayaqtalghangha deyin jalghaspaq. Aldymyzdaghy kezende túraqty damu maqsattaryna qol jetkizu men әlemning damyghan 30 memleketining qataryna kiruge mýmkindik beretin mindetter men is-sharalardy iske asyru josparlanuda.

Jalpy, elimizde genderlik tendik pen sayasat maqsatty týrde jýzege asyp keledi deuge әbden bolady.  Sebebi, Qazaqstan әielderdi júmyspen qamtu jaghynan damyghan órkeniyetti elderden kem týspeydi. 2018 jylghy esep boyynsha elimizdegi ekonomikalyq belsendi halyqtyng 64,8 payyzy әielder qauymy. Qazirgi tanda kóptegen júmys oryndarynyng avtomattandyrylyp, auyr júmys týrleri jenildetildi. Osyghan oray әielderge tyiym salynghan júmystardyng týri de azaydy. Mysaly, 2018 jyly әielder isteuge bolmaytyn mamandyqtar sany 287-den 187-ge deyin qysqartylghan.

Onyng ýstine keyingi jyldary shaghyn jәne orta biznestegi әielder sany artqan. Tirkelgen kәsipkerler arasyndaghy әielder ýlesi 43,2 payyz. Árbir tórtinshi sharua qojalyghyna әiel adamdar basshylyq jasaydy. 300-dey ýkimettik emes úiym әielder mәselesimen qajyrly týrde ainalysady. Al ýkimettik emes úiymdardaghy basshylyq lauazymdardyng 32 payyzdan astamyn әielderding ýlesine tiyedi eken.

Sonday-aq Qazaqstannyng Parlamentinde de әielder sany jaylap kóterilip keledi. 1996-1999 jyldar aralyghynda Mәjilis deputattarynyng ishinde әielderding ýlesi 11,76 payyzdy qúraghan. 2021 jyldan bastap býginge deyin 27,8 payyzgha kóbeygen. BÚÚ –nyng dereginshe, әlem boyynsha tómengi palatadaghy әielderding ortasha ókildigi 23,4 payyzdy qúraydy eken.

Elimizdegi jergilikti basqaru organdaryndaghy әielder ýlesine kelsek, oblystyq mәslihattarda 16 payyzday, qalalyqta 23 payyzgha, al audandyq mәslihatta 24 payyzgha juyq әielder qyzmet etedi. Qazaqstan әielderi memlekettik júmys oryndarynda da kóptep boy kórsetedi.

Olardyng sany 2013 jyly 49 mynnan asqan, 2017 jyly 50 mynnan asqan.

Áriyne, genderlik tendik salasynda sheshimin tappay kele jatqan mәseleler de joq emes. Sonyng biri – erler men әielderding enbek jalaqylaryndaghy aiyrmashylyq mәselesi. 2018 jylghy derek boyynsha, әielding enbekaqysy erlerding jalaqysynyng 66 payyzyn qúraghan bolatyn. Er men әielding barlyq jaghdayda qúqyqtarynyng teng boluy elding ekonomikalyq ósimine әser etedi. Sondyqtan Qazaqstan memleketi búl mәseleni sheshuge josparly týrde sharalar qabyldauda. Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev әiel mýddesin ilgeriletu jәne qúqyqtaryn qorghau, saylaualdy partiyalyq tizimder boyynsha әielder men jastar ýshin kvota engizu, túrmystyq zorlyq-zombylyq ýshin jazany kýsheytu, әleumettik kómek kórsetudi jetildiru siyaqty mәselelerdi nazargha alghan bolatyn.

Memlekettik josparlau jýiesining qoldanystaghy qújattarynda otbasy instituty әleumettik qorghaudyng airyqsha obektisi retinde qaralady.
Damudyng jana kezeninde adamy kapitaldyng sapasyna әser etetin barlyq әleumettik instituttardyng arasynda otbasynyng róli manyzdy bolghandyqtan, Qazaqstannyng otbasy sayasatyn qalyptastyruda ózining tәsilderin jasauy manyzdy.

Halyqaralyq tәjiriybege sýiensek, otbasynyng funksionaldyq beriktigi dengeyine genderlik qatynastar modeli eleuli әser etedi. Genderlik tendik dengeyi joghary bolghan sayyn, otbasy mýshelerining ózderining túrmystyq, ekonomikalyq, adamgershilik-tәrbiyelik, qorghaushylyq jәne basqa da manyzdy funksiyalaryn oryndauda jauapkershiligi, tepe-tendigi men nәtiyjeligi joghary bolady.

Osylaysha, zamanauy berik otbasynyng qalyptasuyna jaghday jasau jәne genderlik tendikke qol jetkizu qoghamdy әleumettik janghyrtudyng ajyramas prosesi bolyp tabylatyny aiqyn.

Bәsekege qabilettilik pen әleumettik damu salasynyng qoldanystaghy tújyrymdamalary arasyndaghy baylanystyrushy retinde Qazaqstan Respublikasyndaghy otbasylyq jәne genderlik sayasattyng keshendi tújyrymdamasyn әzirleu aiqyn jәne negizdelgen qajettilik bolyp tabylady jәne Qazaqstan Respublikasynyng әlemdik qoghamdastyqqa tabysty integrasiyalanuynyng qaghidatty sharttarynyng biri bolyp otyr.

Tújyrymdama Qazaqstan Respublikasynyng Konstitusiyasy, «Qazaqstan 2050» Strategiyasy, «100 naqty qadam» Últ jospary, Qazaqstannyng әlemning damyghan 30 memleketining qataryna kirui jónindegi tújyrymdamasy, Birikken Últtar Úiymynyng Áyelderdi kemsitushilikting barlyq nysandaryn jong turaly konvensiyasy, TDM jәne basqa da ratifikasiyalanghan halyqaralyq sharttar men kelisimder negizinde әzirlendi.

 

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 1620
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 1524
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 1272
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1236