Dýisenbi, 29 Sәuir 2024
Aqmyltyq 2725 3 pikir 30 Qantar, 2023 saghat 14:11

Tengening týbine rubli jetpesin desek...

Resey ekonomikasy osy kýnge deyin ýsh retki daghdarysty bastan ótkerdi. Alghashqysy ótken ghasyrdyng songhy on jyldyghynda oryn aldy. Ol daghdarys ekonomikalyq qúrylymnyng týbegeyli ózgeruinen, josparly ekonomikadan naryqtyq ekonomikagha kóshuinen tuyndady. Ekinshisi 2008 jylghy әlemdik qarjy daghdarysynyng әserinen boldy. Ýshinshisi 2014 – 2016 aralyghyndaghy voluta daghdarysy. Búl múnaydyng baghasynyng qúldyrauy men Qyrymdy jaulap alu әserinen tuyndady.

Kenes odaghy ydyraghan kezde Reseyding ishki jalpy ónim quaty AQSh-tyng ýshten birindey bolsa, ýsh retki daghdarystan qúldyrap, jiyrma birindey dengeyge týsti. Qytaydyng bir ghana Guandun ólkesimen qaraylas boldy. Eldegi epiydemiyalyq jaghdaydyng asqynuy, múnay baghasynyng qúldyrauy, Siriya isine aralasu ekonomikagha salmaq salghany az bolghanday, endi mine Ukraina isi qabattasyp, Batystyng sanksiyasy kýsheyip, Resey ekonomikasyn tyghyryqqa tiregeli túr. Ekonomisterdyng pikirinshe elde endi tórtinshi retki daghdarys oryn aluy mýmkin. 2014 jyldan bastalghan Batys sanksiyasy Resey ekonomikasyn ishki ainalymgha iyek artugha mәjbýrleude. Al ishki faktorlar da mәz emes. Enbek kýshining qartayuyn aitpaghanda, el ishining biznes pen investisiya klimaty nasharlaghan. Energiya kózderine basymdyq bergen baghytty birden ózgertip, qysqa uaghytta ekonomikany әr taraptandyru mýmkin emes.

Álem elderining sauda aiyrbasy, qarjylyq operasiyalary qúramyna eki jýzden astam memleketting on myngha juyq bankteri men úiymdary kiretin, dollarmen esep aiyrasatyn Dýniyejýzilik bank aralyq qarjylyq telekommunikasiya finans jýiesi (SWIFT) arqyly jýzege asatyny belgili. Putin biyligi Qyrym oqighasynan keyin-aq Batystyng sanksiyasyng әserin azaytu ýshin dollarsyzdanugha, Qytay siyaqty Batystyng yqpalyndaghy SWIFT jýiesine balama retinde ózining bank aralyq informasiya jýiesin jasaqtaugha kirisken. Valuta qoryndaghy dollardyng ýlesin jiyrma payyzgha deyin týsirgen. Altyn men evrogha basymdyq berip qana qoymay, Qytay yuany men Japon iyenine de tandauy týsken.

Qytaydyng dollarsyzdanu qadamynyng Orystan da qarqyndy, kólemdi ekeni belgili. Sifrly valuta jýiesin synaqtan ótkizip, jalpylastyrugha kóshui sonyng aighaghy. Batys sanksiyasy Putin biyligin barlyq salada Qytaymen әriptestik baylanysty kýsheytuge iytermeledi. Resey bankteri Qytaydyng yuanidy ózek etken últtyq tólem jýiesine (CIRS) qosylyp, Orystyng múnayy, gazy, altyn saudasy yuani arqyly jýzege asuda. Al Tәuelsiz elder dostastyghyndaghy elder men Euraziya ekonamikalyq odaghyna mýshe elderding Resey men saudasynda rubli aldynghy orynda. Resey ortalyq banknyng tólem jýiesimen (SPFS) iske asady. Shetelding ekonomikalyq bәsekelestikti baghalau úiymdary tizip kórsetken Reseyding kelisim-shartty belden basu, tasymal aqysyn orynsyz kóteru, burokratiya, jemqorlyq qatarly jaghymsyz minezderi atalmysh odaqta da kórinis tauyp otyr. Ony bizding kәsipkerler men ekonomisterden bastap, preziydent te aituda. Kesh te bolsa jana joldar, mýmkindikter izdeude. Óitpeske amal joq. Qazaqstannyng rubli men yuani qory artqan sayyn, onyng sayasi, ekonomikalyq qaupy, eki elge kiriptarlyghy artta bermek.

Qytay men Resey dollarsyzdanugha kiriskenimen AQSh dollarynyng әlemdik ekonomikadaghy orny eshqanday әlsiremegen, kerisinshe órleui bayqalghan. Qazir әlemdik valuta qorynyng alpys payyzdan astamy, valuta aiyrbasynyng seksen bes payyzy dollardyng ýlesinde eken. Sarapshylar dollardyng ornynan myzghymauyn AQSh-tyng sayasi, ekonomikalyq jýiesining ashyqtyghynda, senimdiliginde dese, Batys biyligi eki qúdayy kórshimizdi «Álemge әdil bәsekemen emes, diktatorlyq jolmen ýstemdik etkisi keledi» dep aiyptap otyr.

Esbol Ýsenúly

Abai.kz

3 pikir