Jylyna – 24 000 júmysshy. Elimizge aghylghan qytay men týrikti kim toqtatady?
Ótken jyly elimizge shetelden 24 mynday júmys kýshi kelipti. Qazaqstandaghy júmyssyzdyqtyng 5,2 payyz kóleminde ekenin eskersek, búl az ba, kóp pe? Bir tandanarlyghy, jerimizge aghylghan jatjúrttyq júmysshylardyng ishinde qytaylyqtar birinshi oryngha shyqty. Týrli sayasatkerler men ziyalylardyng jalpy sany bir jarym milliardqa jaqyndaghan kórshilerimizge qarap, ýnemi alandaushylyq bildirui de negizsiz emes siyaqty. Sebebi nesibesin qazaq elinen teruge kelgenderding 19,5 payyzyn, yaghny 5 myngha juyghyn qytaylyqtar qúraydy. Búl - tek bir jylghy ghana kórsetkish. Dýisenbi sayyn Astanadaghy «Qazmedia» ortalyghyndaghy Ortalyq kommunikasiyalar qyzmeti ótkizgen dәstýrli brifingting aldymen resmy sharalaryna toqtalayyq.
Keshegi aptanyng barysynda Elbasy N.Nazarbaevtyng Reseyge saparlap, V.Putinmen kezdesui eleuli oqigha retinde ataldy. Irgeles jatqan eki memleket ózara baylanys jayynda birqatar ózekti mәselelerdi talqylap, aldaghy kýz aiynda Ekaterinburgte aimaqaralyq yntymaqtastyq forumyn úiymdastyrugha uaghdalasty. Sonday-aq birshama uaqyttan beri qyzu talqygha úlasqan Bayqonyr gharysh keshenine de qatysty ózara kelisimdi qarym-qatynas jalghasyn taba beredi. Qos tarap ta qoghamnyng nazaryn audarghan salagha qatysty taghy da talqylaular jýrgizetin bolady.
Ótken jyly elimizge shetelden 24 mynday júmys kýshi kelipti. Qazaqstandaghy júmyssyzdyqtyng 5,2 payyz kóleminde ekenin eskersek, búl az ba, kóp pe? Bir tandanarlyghy, jerimizge aghylghan jatjúrttyq júmysshylardyng ishinde qytaylyqtar birinshi oryngha shyqty. Týrli sayasatkerler men ziyalylardyng jalpy sany bir jarym milliardqa jaqyndaghan kórshilerimizge qarap, ýnemi alandaushylyq bildirui de negizsiz emes siyaqty. Sebebi nesibesin qazaq elinen teruge kelgenderding 19,5 payyzyn, yaghny 5 myngha juyghyn qytaylyqtar qúraydy. Búl - tek bir jylghy ghana kórsetkish. Dýisenbi sayyn Astanadaghy «Qazmedia» ortalyghyndaghy Ortalyq kommunikasiyalar qyzmeti ótkizgen dәstýrli brifingting aldymen resmy sharalaryna toqtalayyq.
Keshegi aptanyng barysynda Elbasy N.Nazarbaevtyng Reseyge saparlap, V.Putinmen kezdesui eleuli oqigha retinde ataldy. Irgeles jatqan eki memleket ózara baylanys jayynda birqatar ózekti mәselelerdi talqylap, aldaghy kýz aiynda Ekaterinburgte aimaqaralyq yntymaqtastyq forumyn úiymdastyrugha uaghdalasty. Sonday-aq birshama uaqyttan beri qyzu talqygha úlasqan Bayqonyr gharysh keshenine de qatysty ózara kelisimdi qarym-qatynas jalghasyn taba beredi. Qos tarap ta qoghamnyng nazaryn audarghan salagha qatysty taghy da talqylaular jýrgizetin bolady.
Býgin Premier-ministr Serik Ahmetov Ýkimetting kezekti otyrysynda 2013-2020 jyldargha arnalghan agroónerkәsiptik keshenning damu baghdarlamasyn qarastyrady. Preziydentting auyl sharuashylyghy salasyna bergen tapsyrmalarynyng oryndalu nәtiyjelerin eksheydi. Sonymen birge ekonomikany janghyrtu jónindegi Memlekettik komissiyanyng kezekti otyrysyn ótkizu de osy aptanyng enshisinde túr. Sәrsenbide Ýkimet basshysynyng birinshi orynbasary - Ónirlik damu ministri Baqytjan Saghyntaev Aqmola oblysyna sapargha shyghady.
Negizgi maqsaty - 2011-2014 jyldargha arnalghan Astana qalasyna irgeles jatqan eldi mekenderding әleumettik-ekonomikalyq damuynyng keshendi Josparynyng iske asu barysymen tanysady.
«Jaqynda Memleket basshysy qoghamdaghy kez kelgen qylmysqa tózbeushilik sipatyn qalyptastyrudy qúqyq qorghau organdaryna tapsyrghan edi. Apta beysenbisinde QR Jogharghy Sotynyng atalmysh mәselelerge qatysty keneytilgen otyrysy ótetinin habarlaymyn. Otyrysqa Jogharghy sot Tóraghasy Bektas Beknazarov, sot alqasyn baqylau qazylary men tóraghalary, qúrylymdyq bólimshelerding mengerushileri jәne basshylary qatysady. Al
13 aqpanda «Núr Otan» HDP Tóraghasynyng birinshi orynbasary Bauyrjan Baybek Qaraghandy oblysyna barady» deydi OKQ resmy ókili Altay Ábibullaev.
Brifingting kezekti qonaghy Enbek jәne әleumettik qorghau ministri Serik Ábdenov qúrylymdaghy birqatar janalyqtar men jetistikterdi bólisti. Negizgi mindetine sәikes vedomstvo júmyspen qamtu sayasatyn jetildiru ýshin alty qadamdy belgilep otyr. Birinshiden, qoldaghy enbek resurstaryn paydalanudyng tiyimdiligin arttyru. Ol ýshin «Júmyspen qamtu-2020» baghdarlamasyna ózgerister engizilgen. Endi mýgedekter men kemtar bala tәrbiyelep otyrghan ata-anagha, bala kýtimindegi әielderge, júmyspen qamtudyng erekshe shartyna múqtaj jandargha arnap, enbek ónimdiligining qoljetimdiligin arttyru kózdeledi. Ekinshi qadam - enbek naryghyn retteu tetikterin jetildiru arqyly aimaqtar arasyndaghy júmyspen qamtudaghy ala-qúlalyqty azaytyp, auyl túrghyndarynyng enbekke tartyluyna mýmkindik tughyzu. Múny jýzege asyru maqsatynda «Halyqty júmyspen qamtu turaly» jana zannyng jobasy әzirlenbek. Olay etpesek, taghy bolmaytyn týri bar. Óitkeni resmy mәlimetke sәikes qazaqstandyqtardyng ýshten biri ózin-ózi júmyspen qamtyghandar qatarynda. Onyng ishinde ózine-ózi júmys tauyp berip otyrghandardyng 69 payyzy, yaghny basym bólgi eldi mekenderde túrady. Esesine auyldyqtar atqarushy biylik oryndarynyng esebinde ózderin «júmyspen qamtylghan» dep sanaytyndyqtaryna ishtey narazy. Miynistrlik zang qabyldau arqyly osy týiindi tarqatudy oilaydy.
Qarapayym qisyngha salsaq bylay; qazaqstandyqtardyng enbekke jaramdysy 9 miylliongha jeteghabyl. Ýkimet sonyng ýshten birin, naqty aitqanda, 2,7 million adamdy «ózin-ózi kәsippen qamtamasyz etkender» dep sanaydy. Osynyng ózinde de auyldaghy qorasynda kýndelikti mal ústap, menshigindegi shaghyn baqshalyqqa kókónis ósiretin 1,2 million túrghyngha «ónimsiz enbek etude» degen resmy atau bergen. Ministrding oiynsha, endi «ónimsiz enbek etip» jýrgenderding sharuashylyq seriktestikterine nesie úsyna otyryp, taratylghan qarjynyng qaytarylymyna say auyldaghy aghayyndy «ónimdi enbek etetinderge» ainaldyru kerek.
Ýshinshi qadam - ónimdilikti arttyrudyng alghysharty retinde júmysshygha qolayly jaghday jasau. Elding qúqyqtyq sauatyn arttyru ýshin 1aqpannan bastap enbek zannamasyn oqytu baghdarlamasy qolgha alynghan. Demek, әrbir júmysshy ózin oqys oqighadan saqtandyrugha tiyisti. Búlay etpeske taghy da jol joq. 2012 jyly inspektorlar kәsiporyndargha tekseru jýrgizgende 54 500-den astam enbek zanbúzushylyqtary anyqtalghan. Qauipsizdikti saqtamaudyng saldarynan 2011 jyly 2247 adam óndiristik jaraqatqa úshyrap, onyng 332-si ajal qúshqan. Ótken jyly da 2241 qazaqstandyq júmys basynda kýtpegen jayttargha tap bolyp, sonyng saldarynan 278-i qayghyly oqiyghamen ayaqtalghan.
Tórtinshi qadam - jalaqy disproporsiyasyn retteu jәne joi. Qazirgi kezde ónirlik jalaqy aiyrmashylyghy men júmyspen qamtushylyqta eskeretin tústar jetkilikti. Soghan sәikes miynistrlik enbekaqy tóleuding jana ýlgisin dayyndap, ol joba Ýkimet dengeyinde qaraluda. Besinshi qadam retinde júmyspen qamtylghan túlghany әleumettik qamsyzdandyru jýiesin sanaly týrde úiymdastyru bekitilip otyr. Ony iske asyru ýshin Últtyq bankpen birge birynghay zeynetaqy jýiesin qalyptastyru sharttary jasaluda. Altynshy qadam - әleumettik kómek kórsetu jýiesin moderniyzasiyalau. IYә, mәrtebesi zanmen bekitilgen әleumettik әljuaz toptargha qajetti kómek toqtamaydy. Atauly әleumettik kómek beru eptep ózgeriske úshyraydy. Mәselen, 2012 jyly atauly әleumettik kómek 97 300 adamgha berilgenimen, búl arghy jylmen salystyrghanda 30 payyzgha azayghan. Ministrlikting josparyna say keleside kómek múqtajdyghyna qaray berilip, «ózara jauapkershilik» jýiesi engizilmekshi.
Endi jogharydaghy mәlimetterge oralayyq. «Batysyng men shyghystyng shanyn qaqqan daghdarys zamanynda shetelden júmys kýshin shaqyru kerek pe?» degen saualdy býginde ekining biri qoyatyny anyq. Ministrlikting esebine sәikes sheteldik júmys kýshine arnalghan kvota ekonomikalyq belsendi halyqtyng 1 payyz mólsherinde, yaghny 90 myng birlik. Elimizde «shaqyrylmaghan qonaqtardy» jarylqaugha qúmbyl 2792 mekeme tirkelipti. Atalghan kәsiporyndar aghymdaghy jyly taghy da ózge elding 21 712 azamatyn júmysqa tartugha rúqsat alghan. Joghary sanattylar retinde baghalanghan olardyng 62 payyzy qúrylys pen tau-ken óndiru salasynda ter tókpekshi. Aytpaqshy, Qazaqstangha aghylghan qytaylyqtardan keyingi ekinshi oryn týrkiyalyqtargha tiyesili. Jalpy, júmysshylardyng 11,5 payyzyna jetetin týbi bir tuysqan elding ókilderi de jyl sayyn nәpaqasyn Qazaqstannan izdeuge qúmartyp otyr. Eger siyrek kәsip iyeleri bolsa birsәri, qarapayym qúrylysshylardy da kórshilerden qúrmetpen shaqyratynday ne kórindi? Ózgesin aitpaghannyng ózinde, әlgi bes myng qytaylyq pen shamamen eki myng týrikti shyn mәninde, eng qat maman iyeleri degenge senesiz be? Oghan eshkim de senbeydi...
Beysenbay DÁULETÚLY
Astana qalasy
«Ayqyn» gazeti
