Dýisenbi, 6 Mamyr 2024
Janalyqtar 2978 0 pikir 12 Aqpan, 2013 saghat 10:28

Eleujan Serimov. Qyzmettik әdep әlippesi

Amerika ashpaspyz, 5-6 adamnan túratyn kez kelgen mekemening әr bóliminde, sol bólimning otynymen kirip, kýlimen shyghatyn, barlyq qara júmysyn isteytin bir itarqasy bolady. Qalghany sonyng atqarghan júmysymen kýn kóretinder. Isinning bitpey, kesheuildey beretini de sodan. Az-kem sharuandy bitiruding ózi qiyndyq tudyrady. Bolmashy sharuandy tauday qylugha, ayaq astynan kýrdelendiruge sheber-aq. Jigerindi qúm qylar sheneunikterding nemkettiligi kónlindi qontarazdatady. Osynyng týpki syry nede? Meninshe, sonyng bәri de kәduilgi adamdyqty kýitteytin qyzmettik әdepke baryp tireletindey...

Amerika ashpaspyz, 5-6 adamnan túratyn kez kelgen mekemening әr bóliminde, sol bólimning otynymen kirip, kýlimen shyghatyn, barlyq qara júmysyn isteytin bir itarqasy bolady. Qalghany sonyng atqarghan júmysymen kýn kóretinder. Isinning bitpey, kesheuildey beretini de sodan. Az-kem sharuandy bitiruding ózi qiyndyq tudyrady. Bolmashy sharuandy tauday qylugha, ayaq astynan kýrdelendiruge sheber-aq. Jigerindi qúm qylar sheneunikterding nemkettiligi kónlindi qontarazdatady. Osynyng týpki syry nede? Meninshe, sonyng bәri de kәduilgi adamdyqty kýitteytin qyzmettik әdepke baryp tireletindey...

Jalpy әdepke qatysty mәseleler qyzmettik әd­ep­ti­lik­­ting ada­mdyq, adamgershilikke beyimdelgen qúqyq nor­ma­la­ry­nan ­ke­lip­ tuyndaydy. Qoghamdaghy qalyptasqan jýieli tәrtip erejelerin qú­qyq­ der bolsaq, ol qúqyqtyq sanamen tikeley astasyp jatyr. Qú­qyq­tyq sa­na­­ny qalyp­tas­ty­ratyn týp negiz - qúqyqtyq tәrbiye. Qú­qyq­tyq­ sanany qa­lyp­­tastyru ýshin en­­ aldymen últtyng qúqyqtyq mәdeniyet qún­dy­lyqtaryn iyg­e­ru­­ lәzim. De­mek, qyzmettik әdep әlippesi últtyq salt­-dәstýrler negiz bol­­ghan qúqyq­tyq­ tәrbiyeden bastau alady. Qazaqtyng halyq­ pedagogikasyndaghy qú­­­qyqtyq nor­malardyng tәrbiyelik mәnin ashyp, qúqyqtyq mәdeniyet, qúqyqtyq sa­­na tu­ra­ly zerttey kele Ádibay Tabyldiyev «Qa­zaq etnopedagogika­syndaghy qú­­­qyq tәrbiyesi» atty enbeginde bylay dep pay­ymdaydy: «Úl­ty­myz­dyng qú­qyq­tyq mәdeniyeti әdeptilik erejeler men zan­dar, kodekster, jarghy­lar, qo­sym­sha bap­­tar arqyly qalyptasuymen qatar, hal­qymyzdyng qasiyetti bol­my­sy­na sәikes­­ salt-sanalyq ónegeli ýrdisterimen er­ek­shelenip túr. Jaq­sy әdet әdepke, әd­ep­­ dәstýrge, dәstýr әdet-ghúrypqa, әdet-ghúryp salt-sanagha ai­na­lyp,­ zandy­lyq­pen­ qalyptasyp, qúqyqtyq zang bolyp ómir qoldanysyna ai­nal­ghan. Ádet-ghúryp iyg­i­likteri rәsimder men rә­miz­derden, jón-jo­ral­ghy­lar­dan,­ yrym-tyiymdardan kó­­rinedi. Qúqyqtyq mindetter, uәjder, borysh, paryz úghymdary qazaq halqynyng әd­et-ghúrpynda qúqyqtyq ómir zany bolyp sinisip ketken. Ol kez kelgen mem­le­ket­tik­ zang baptarynan әldeqayda quatty da qújyrly. Óitkeni qalyp­tas­qan­ dәs­týr­ler men salttar dara túlghanyng qajetti týrde oryndaytyn új­dan­dyq­ әr­e­ket­te­rining kórkem kórinisi» dep uәjdeydi. Sóz joq, atalghan enbeginde ghalym qúqyqtyq sanany tәrbiyeleuding eng týp­ki, bas­tau alar negizderine ýnilip, onyng berik irgetasy otbasylyq tәlim-tәrbiyede qa­lanatynyn zerttep, osy izgilik bastaulary keyinnen orta, joghary mek­tep­ter­de jýrgiziletin pәndermen, qoghamdyq zandarmen aiqyndala týsetinin­ men­zeydi. Yagh­ni, biz qarastyryp otyrghan mәselege qatysty qajetti qyz­met­tik­ әdeptilikting normalary últtyq etnopedagogikanyng qaynar búlaghynda jat­qan­dyghyn taldap, talghap kórsetedi. Ornymen, orayymen aityl­masa, sóz jetim, reti kelgende aita ketetin oiymyzdyng tobyq­tay­ týiini mynaghan saya­dy­: bolashaq memlekettik qyzmetshilerding ertengi beyindik qyzmetine qa­je­t­ti qúqyqtyq kәsiby әd­ep­ting tórkini halqymyzdyng әdet-ghúryp, salt-sana­syn­da jatyr. Búl bolashaq qyzmetshilerding qúqyqtyq әlippesi deuge bolatynday. Osy­ túrghydan kelgende, moy­yn­daytyn basy ashyq kelissiz nәrse - elimizding bolashaq ma­mandardy dayarlaytyn jo­gha­ry­ oqu oryndarynda, sonyng ishinde zang fakulitetterinde qa­zaq etnopedagogikasyndaghy qú­qyq­ tәrbiyesi әli kýnge deyin jeke pәn re­tin­de­ oqylmay keletini. Zayyrly, qú­qyq­tyq qoghamda ghúmyr keshetin azamat­tar­dy­ qúqyqtyq sana-sezimge bala kez­den­ baulyp, jýieli tәrbie beru ýshin ne­bir­ taghylymdylyq-tәlimdik aqtúma kóz­derin ashatyn búl pәnning shyn mәn­in­de­ bereri mol. Qogham, azamat, tabighat tir­ligindegi kemshin qalyp jatqan osal tústardy býtindeuge qatysty aitylatyn «bú­laq kórseng - kózin ash» degen hal­qymyzdyng shynayy qaghidasy naq osynday jagh­dayattargha baylanysty aityl­sa­ kerek.

Osydan attay 15 jyl búryn, yaky 1998 jyly memlekettik qyzmetshilerdi dayarlaudyn, qayta dayarlaudyng tiyimdiligin arttyru men olardyng biliktiligin kóteru maqsatynda Elbasymyz «Qazaqstan Respublikasy Preziydentining janyndaghy Últtyq Joghary Memlekettik Basqaru Mektebi men Qazaqstan Respublikasy Ýkimetining janyndaghy Memleket qyzmetshilerdi qayta dayarlau jәne biliktiligin arttyru institutyn qosu arqyly Qazaqstan Respublikasy Preziydentining janynan Memlekettik qyzmet akademiyasy qúrylsyn» degen qauly shygharghan bolatyn.  Osy uaqytqa deyin búl akademiyanyng atqarghan sharuasy qyruar shyghar-aq, әitse de onda qyzmettik әdepti qazaqtyng tóltuma etnopedagogikamyzdaghy qú­qyq­ tәrbiyesining mәselelerimen qarastylatynyna kýmәnimiz bar. Belgili qayratker Álihan Bәimenov dóngeletip otyrghan Memlekettik qyzmet agenttigi isinde kemshin týsip jatqan tústyng biri - әdep mәselesi demekpiz. Kәdimgi kýndelikti kórip jýretin qyzmetshiler әdebi. Últtyq әdeppen qyzmettik te әdipti de әdipteytin mezgil jetkenin eske sala ketkimiz keledi.

Eleujan Serimov,

Qaraghandy qalasy

ABAI.KZ

 

 

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 1508
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 1358
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 1105
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1143