Dýisenbi, 29 Sәuir 2024
Janalyqtar 3279 0 pikir 10 Tamyz, 2009 saghat 19:32

Elimizde mәdeniyet pen ónerge arnalghan arnayy telearna ashugha mýmkindik bar ma?

Órkeniyetti elderding kópshiliginde óz últynyng mәdeniyetin, ónerin nasihattaytyn arnayy telearnalar bar. Keybir memleketterde óner men mәdeniyetti bylay qoyghanda, tipti úsaq-týiek túrmystyq dýniyelerge de arnalghan jeke-jeke arnalar әr kórermenning qajettiligin qamtamasyz etedi. Balyq aulaushylar men anshylargha deysiz be, egin, bau-baqsha salasyna arnalghan arnalardy aitynyz, osynyng bәrin bizding kórermender sputnikti telearnalardan kóredi. Al bizde tól ónerimiz ben dәstýrli mәdeniyetimizdi nasihattaytyn birde-bir telearna joq. Býgingi oi-kókparymyzdy osy mәselege oiystyrghan edik. Qazirgi uaqytta elimizde mәdeniyet pen ónerge arnalghan arnayy telearna ashugha mýmkindik bar ma? Álde bar telearnalarymyzdyng eng bolmaghanda bireui tolyq qazaqtildi bola almay túrghanda, salalyq telearna ashudyng auyly alys pa?

Qasym AMANJOL, jurnalist:

IYә

Órkeniyetti elderding kópshiliginde óz últynyng mәdeniyetin, ónerin nasihattaytyn arnayy telearnalar bar. Keybir memleketterde óner men mәdeniyetti bylay qoyghanda, tipti úsaq-týiek túrmystyq dýniyelerge de arnalghan jeke-jeke arnalar әr kórermenning qajettiligin qamtamasyz etedi. Balyq aulaushylar men anshylargha deysiz be, egin, bau-baqsha salasyna arnalghan arnalardy aitynyz, osynyng bәrin bizding kórermender sputnikti telearnalardan kóredi. Al bizde tól ónerimiz ben dәstýrli mәdeniyetimizdi nasihattaytyn birde-bir telearna joq. Býgingi oi-kókparymyzdy osy mәselege oiystyrghan edik. Qazirgi uaqytta elimizde mәdeniyet pen ónerge arnalghan arnayy telearna ashugha mýmkindik bar ma? Álde bar telearnalarymyzdyng eng bolmaghanda bireui tolyq qazaqtildi bola almay túrghanda, salalyq telearna ashudyng auyly alys pa?

Qasym AMANJOL, jurnalist:

IYә

- Bizding elimizde mәdeniyet pen ónerge arnalghan arnayy telearna ashudyng bayaghyda uaqyty jetken. Búl mәseleni memleket aldyna tótesinen qoyyp, batyl aitu kerek. Barlyq basylym betterinde osy mәsele kóterilgeni, aitylghany dúrys. Sonday-aq búl mәselege qatysty men siyaqty qarapayym jurnalisting ghana emes, memlekettik sheneunikting pikirin bilgen jón. Kezinde qazaq mәdeniyetin nasihattaytyn telearna ashu turaly bastama «Qazaqstan» últtyq telearnasynda keshendi týrde jýrgizildi. Sol tústa qazaqtyng últtyq óneri men mәdeniyetine arnalghan telearna ashugha óte kәsiby túrghydan kelip, zamangha say telearna jasaugha úmtylys bolghan edi. Alayda ókinishke qaray, búl bastamagha memleket tarapynan qoldau bolmay, toqtap qaldy. Bizge ónerimizdi, mәdeniyetimizdi nasihattaytyn telearna óte qajet.

Múnday telearna ashugha memleketting mýmkindigi jetedi, onsyz da milliondaghan dollar ondy-soldy shashylyp jatyr ghoy. Telearna ashugha aqsha jetpeydi degen әngime beker. Maman jetpeydi degen de - bos sóz. Qazirde júmyssyz jýrgen, últqa qatysty aitary bar nebir myqty adamdar bar. Meninshe, bizding mәdeniyet pen ónerge arnalghan telearna ashugha ruhany intellektualdyq potensialymyz da jetkilikti. Tipti intellektualdyq dengeyimiz jetpegen kýnning ózinde múny kóteruge bolady. Óitkeni intellektualdyq potensial degenimizding ózi birde jogharylaydy, birde tómendeydi. Aytalyq, jastardyng bilimin kóteru ýshin olardy shetelge jiberip oqytugha bolady. Óz elimizde qansha uniyversiytet jurnalistika fakulitetin ashyp, telearna mamandaryn dayarlauda. Eger ózimizding elde óz iygiligimizge júmys istemesek, otandyq ónim jasamasaq, onda nesine jyl sayyn jurnalist mamandar dayarlap әure bolamyz? Mamandar dayarlaugha qyruar aqsha bólgenshe, odan da myna túrghan Reseyding arnalaryn kóre bermeymiz be? Mәsele, salalyq telearna ashudy úiymdastyra alatyn, bastamashy bola alatyn memlekettik jýie jәne qayratkerler jetpey túr. Búl - taza biylikting problemasy. Shyndap kelgende, bizde telearnanyng jiyiligi men tolqyny da jetkilikti. Arnayy basqa jaqtan jiyilik aludyng qajettigi shamaly. Bizde kýndiz-týni Reseyding telebaghdarlamalaryn berip, halyqtyng miyn ashytyp otyrghan jalghan telearnalar jetedi ghoy. Qazaqstandaghy telearnalardyng deni týriktin, kәristing teleserialdaryn beruden ary asa almaydy. Osynday telearnalardyng birin memleket óz qaramaghyna alyp, óner men mәdeniyetti nasihattaytyn memlekettik baghytqa búruyna bolady. Bir kezderi «Habar-2», keyinnen «Elarna» dep ózgertilgen telearna tek qazaq tilinde últtyq mәdeniyetti, ónerdi nasihattaymyz degen edi. Sonynda ne boldy? Búl arna da teleserialdardy beretin, ainalyp kelip kórshi elderding baghdarlamalaryn audaryp halyqqa taratatyn qatardaghy kóp telearnalardan esh aiyrmashylyghy joq boldy da shyqty. Bizde júmylghan júdyryqtay kýsh biriktiretin jigerli basshy, úiymdastyrushylar bolmaghandyqtan da, qazaq kórermeni japa shegip otyr. Qazaqtyng әn-kýii, óneri, dәstýri, ghajayyp mәdeniyeti nasihattalmay jatyr. Qazaq balalary ortanqol sheteldik muzykamen susyndauda.

Serik ABAS-ShAH, «Habar» telearnasynyng bas produseri:

Joq

- Dәl qazirgi kezde elimizde mәdeniyet pen ónerdi nasihattaytyn arnayy telearna ashatyn mýmkindik joq. Birinshiden, býgingi qarjylyq daghdarys alqymymyzdan alyp túrghany kópshilikke belgili. Al qarjy tapshylyghy kezinde telearna ashu qiyngha soghady. Ekinshiden, qarjy ýiilip-tógilip jatsa da, bizde maman jetispeydi. Óz basym oqu bitirgeli osy televiziya salasynda qyzmet etip kele jatqandyqtan, basqany bilmesem de, osy salany týsinemin. Biz «qazaq kýshti, qazaq daryndy, qazaq myqty» degendi qúr keudemsoqtyqpen aitamyz. Al shyndap kelgende, qazaq mamandary jetispeytin sala jetedi. Mysaly, gharyshqa qazaq jigitteri úshqanymen, ony úshyratyn myndaghan mamandar - basqa últtyng ókilderi. Sondyqtan gharyshtyng manyndaghy mamandyqtardy iygermeyinshe, qazaq gharyshy damydy dep aita almas edim.

Qazirgi uaqytta kóliginiz búzyla qalsa, ony jóndetuge barghanda qazaq balalaryn az kezdestiresiz. Eger meyramhana ashsanyz, onyng bas aspazy aspazdyqqa jaqyn últtardyng ókilinen bolady. Auylgha meshit nemese ýy sala qalsanyz, qúrylysty jaqyn kórshi últ ókilderi salyp beredi. Osy túrghyda aitar bolsaq, televiziya salasynda da kóptegen kәsipterge, sonyng ishinde tehnikalyq qamtamasyz etu jaghyna, montajdaugha qazaqtyng qyz-jigitteri az barady. Biren-saran bolmasa, kәnigi mamandardyng arasynda qazaq joqtyng qasy. Mysaly, televiziyadaghy jaryq qoi salasyn alayyqshy, myqty jaryq qoyshy qazaqty kezdestire almaysyz. Alysqa barmay-aq ózimizding telearnalarda keybir baghdarlamalargha jýrgizushi tappay jatamyz, bar jýrgizushilerimiz kónilimizden shyqpaydy. Olardy auystyrayyq dep jas qyz-jigitterding arasynda qanshama bayqau jariyaladyq. Birining kelbet-kórki kelse, olar til bilmeydi, al keybireuining sheshendigi bolghanymen, kelbeti kelispeydi degendey. Sondyqtan múnday jaghdayymyzben býtindey bir telearna ashu degen - kýlkili. «Qazaqtildi jurnalistika orystildi jurnalistikadan kem emes» dep jatady. Biraq men kelise almaymyn. Eger, shynymen, qazaq jurnalistikasy myqty bolsa, onyng nәtiyjesi boluy kerek. Aytalyq, taralymy ýlken gazetter shyghuy kerek, auditoriyasy ýlken televiziyalar júmys isteu kerek. Jarnama berushiler qazaqtildi basylymdar men telearnalargha, baghdarlamalargha ózderi jýgirip jarnama beruge mýddeli bolghanda ghana - әngime basqa. Biz ózimiz orystildi basylymdardy izdeymiz, orystildi janalyqtargha úmtylamyz. Óitkeni qazaqtildi basylymdar oqyrmandy qanaghattandyrmaydy, keregimizdi taba almaymyz. Qazaq ýiinde jatyp namystaryn qorghaghysy keledi. Al namys ýlken qúrbandyqty qajet etedi. Telearna ashylghannan keyin jiyrma-otyz sapaly baghdarlama, derekti filimder, myqty tok-shoular kerek. Olardyng myqty, bilimdi, tereng oily jýrgizushileri boluy shart. Sonday-aq óner men mәdeniyetti nasihattau ýshin tek studiyanyng ishine tyghylyp almay, týrli derekti filimder týsiru qajet. Búl ýlken rejissurany talap etedi. Al biz qazir bar telearnalarymyzdan ilip alarlyq baghdarlamany atay almay, esimizge týsire almay, sanap otyramyz. Sondyqtan әl-әzir sala-salagha bólek telearna ashugha dayyn emespiz.

Beytarap pikir

Baqyt BÓKEBAEV, QR Mәdeniyet jәne aqparat ministrligi Óner basqarmasynyng basshysy:

- Qazirgi tanda televiziyamyzdyng bәri kommersiyalyq bolghandyqtan, óner salasyndaghy adamdardyng ónerdi nasihattaugha mýmkindikteri bolmay qaldy. Bolashaqta mәdeniyet pen ónerge arnalghan telearna mindetti týrde ashyluy kerek. Búl ýshin bolashaqta memleket tarapynan qarjy bólingeni jón. Ásirese, últtyq ónerimiz ben dәstýrli ónerimizdi nasihattaytyn telearna tek qazaq tilinde boluy shart. Ázirge osy mәselege bizde asa qúnttalmay otyr. Meninshe, mәdeniyetke arnalghan telearna ashylyp, onda salmaqty baghdarlamalar bolsa, arnany qarjylandyratyn demeushiler de tabylyp, mýmkindik molayar edi.

 

 

Dayyndaghan Aynúr SENBAEVA

"Alash ainasy" gazeti, 07.08.2009

 

0 pikir