Júma, 26 Sәuir 2024
Qogham 9335 0 pikir 27 Qyrkýiek, 2022 saghat 18:33

Atajúrtty qorghau jolyndaghy arnayy jasaqtar róli

Zamanauy soghysta arnayy jasaqtardyng róli zor. Ony Ázerbayjannyng arnayy jasaqtary naqty kórsetti. Qauipsizdik pen qorghanys ýshin týrli baghyt boyynsha arnayy jasaqtardyng manyzy orasan bolyp keledi. Úrys jaghdayynda olar el qauipsizdigin qamtamasyz etedi, al beybit ómirde tynyshtyqty saqtaydy.

«Arystan» últtyq qauipsizdik organdarynyng arnayy jasaqtary shyn mәninde elimizding negizgi arnayy jasaqtary bolyp tabylady. Ol sonau kenes zamanynda memlekettik qauipsizdik organdarynyng arnayy jasaqtary retinde, dәlirek aitsaq, Almatyda ornalasqan KSRO MQK 7-basqarmasynyng «A» tobynyng 14-shi aimaqtyq bólimshesi retinde qúrylghan bolatyn. Qúrylghan arnayy jasaq birden úrysqa dayyn bola qoyghan joq. Naqty qalyptasu 1990 jyldyng qazan aiynda ayaqtaldy. 1992 jyly 13 qantarda Almatylyq «A» diviziyasynyng negizinde Núrsúltan Nazarbaev ózine tikeley baghynatyn «A» departamentin qúrdy, búl is jýzinde Qazaqstannyng memlekettik egemendigin alghannan keyingi alghashqy resmy әskery qúrylym boldy. 1993 jyly sәuirde «A» bólimshesi Preziydentting Kýzet qyzmetinen Últtyq qauipsizdik komiytetine (ÚQK) auystyryldy, al 1994 jyly 11 mausymda ÚQK qúramyndaghy «Arystan» qyzmeti bolyp qayta qúryldy.

Alghashqy әskery operasiyany «A» bólimi 1992 jyly jýrgizdi. 1992 jyldyng 23 aqpanynda Mәskeu-Tashkent poyyzynyng vagonynda arnayy sýiemeldeumen tasymaldanghan alty residivist qayrau qúraldarymen saqshylargha shabuyl jasap, oq-dәrileri bar segiz tapanshany tartyp alyp, qashyp ketti. Toptan bólinip shyqqandardyng biri tez arada qolgha týsti. Qalghan beseui josparlanghan «Ikarus» kóligimen Qyzylordagha attandy. Polisiya qyzmetkerleri olardy tapqan kezde qaru qoldanghan: bireui óltirildi, ekeui ústaldy. Alayda, qalghan eki qylmysker avtobustaghy onnan astam adamdy kepilge alghan. Kelissózder barysynda olar shetel valutasynda qún tóleudi jәne shetelge úshugha mýmkindik berudi talap etken. Olar shetelge úshugha bolatyn Shymkent qalasynyng әuejayyna bardy. «A» bólimshesi arnayy operasiyalardy dayyndaugha kiristi. Arnayy operasiya jauyngerlik shyghynsyz sәtti ótti, qylmyskerler zalalsyzdandyryldy, kepilge alynghandar bosatyldy. Arnayy kýshterding manyzy arta týsti. «Arystangha» qylmyskerlermen 1999 jyly kýresuge tura keldi, ol kezde ólim jazasyna kesilgen on jeti adam Astananyng uaqytsha ústau izolyatorynda ýsh kýzetshini kepilge alghan bolatyn.

Negizgi mindet – lankesterge qarsy kýresten basqa, «Arystannyn» asa qauipti qylmyskerlerdi ústau, kontrabandashylar men qaru-jaraq satushylardyng әreketterining jolyn kesu bolfp tabylady.

Taghy bir arnayy jasaq týrleri Qazaqstannyng shekara qyzmetine qatysty. Qazaqstannyng Shekara qyzmeti birneshe ret reformalanyp, qayta taghayyndaldy - barlyghy onnan astam úiymdyq ózgerister boldy. Búl Shekara әskerleri men olardyng qúramyndaghy arnayy jasaqtardyng qalypty damuyna kedergi keltirdi.

Býgingi tanda ÚQK Shekara qyzmeti Shekara әskerlerining tórt ónirlik basqarmasynan túrady: «Shyghys», «Batys», «Ontýstik» jәne «Soltýstik». Olargha shekara otryadtary, shekara zastavalary, shekara komendaturalary men shekaralyq baqylau beketteri kiredi, al Kaspiy jaghalauynda әskeriy-teniz bólimsheleri de bar. Shekara qyzmetining qúramynda ortalyq baghynysty bólimsheler men kýsheytu bólimsheleri (aviasiya, saper, baylanys) bar. Olardyng qatarynda shekara qyzmetining arnayy jasaqtary – «Boran» (ortalyq baghynysty) jәne «Orlan» («Ontýstik» ónirlik basqarmasy) desanttyq-shabuyldaushy, manevrlik jasaqtary, sonday-aq «Aq-Barys» әue-desanttyq zastavasy bar.

ÚQK «Boran» desanttyq-shabuyldau-manevr toby Qazaqstannyng búrynghy KSRO-daghy kórshilerimen әli de damymaghan shekarasynyng úzaq uchaskelerining kópshiliginde әdettegi shekarashylardyng tyghyzdyghy tómen bolghandyqtan erekshe manyzgha iye. 2005 jyldyng 12-17 qyrkýieginde Qazaqstan, Qyrghyzstan, Resey jәne Tәjikstannyng shekara vedomstvolary birlesken «Shekara bauyrlastyghy-2005» arnayy operasiyasyn jýrgizdi. Sol 2005 jyly 20 sәuir men 10 mamyr jәne 12 qyrkýiek pen 30 qyrkýiek aralyghynda Qazaqstan men Reseyding shekara qyzmetteri «Tolqyn-2005» birlesken operasiyasyn jýrgizdi. Búl isterge birinshi kezekte arnayy bólimsheler men jyljymaly rezervter belsendi týrde tartyldy. Arnayy jasaqtar ózderining ýzdik ekenin kórsetti.

2001 jyldyng 11 qyrkýieginen keyin armiyanyng arnayy jasaqtarynyng naqty jandanuy bastaldy. Birqatar ózgeristerden keyin Qazaqstan Qaruly Kýshteri ýsh týrli klassikalyq qúrylymgha ie boldy. Jogharghy Bas Qolbasshynyng (Preziydenttin) rezervi retinde әskerlerding (kýshterdin) derbes tarmaghy – Aeroútqyr әskerleri qúryldy. Olar eki desanttyq-shabuyldau brigadasy jәne arnayy maqsattaghy brigada negizinde qúryldy. Olardyng qatarynda «Qazbat» bitimgershilik bataliony da boldy.

Aeroútqyr әskerlerining shtab-pәteri Almatyda ornalasqan. Olardyng jalpy sany shamamen 6 myng adam. Qazaqstan armiyasynyng Aeroútqyr әskerleri Ortalyq Afrika Respublikasynyng Újymdyq jedel әreket etu kýshterining qazaqstandyq qúramdas bóligin qalyptastyrdy.

Songhy jyldary armiyanyng arnayy jasaqtary, jalpy Qaruly Kýshter siyaqty, jaqsy damyp keledi, biraq Qaruly Kýshterding arnayy jasaqtarynda tikeley úrys tәjiriybesi joq. Ras, «Qazbat» batalionynyng qúrlyq әskerleri rotasynyng qúramynda Tәjikstandaghy újymdyq bitimgershilik missiyasyna qatysqan ofiyserlerding belgili bir bóliginde tәjjiriybe bar, alayda ol azdyq etedi.

Arnayy jasaqtar el qorghanysynyng negizi bolyp tabylady. Álemde geosayasy ahual qiyndaghan sayyn, manyzy da arta bermek.

Abai.kz

0 pikir