Seysenbi, 21 Mamyr 2024
Janalyqtar 18775 0 pikir 13 Jeltoqsan, 2012 saghat 08:45

Núrbek Púsyrmanov. Jastar mәselesi: qiyndyqtar men qauipter

Qay kezdi alyp qarasang da qoghamnyng qozghaushy kýshi jastar bolyp tabylady. Demek, býgingi kýn de, erteng de, bolashaqta jastardyng qolynda.

Elbasynyng enbekke jiyrma qadamy da jastardy enbekke shaqyrugha arnalghandy. Degenmen,  keybir júmys oryndarynda jastardy kemsituge jol berui jastardyng alang ainalasyna, ya bolmasa adasugha iytermeleytini de shyndyq. Qoryqqannan adam óltiredi degen sóz osyghan sayady.

Jastar degen kim? Olargha qanday missiya jýkteledi. Býgingi zamannyng jastary qanday bolmaq?

Enbek adamynyng beynesin jasaugha tyrysyp jatqanda býgingi jastardyng beynesin bilmey jas terroristing beynesin jasap tastaghanymyz qalay? Osy túrghyda bir jaqty emes, mәselege jan-jaqty qaraghan dúrys siyaqty.

Qay kezdi alyp qarasang da qoghamnyng qozghaushy kýshi jastar bolyp tabylady. Demek, býgingi kýn de, erteng de, bolashaqta jastardyng qolynda.

Elbasynyng enbekke jiyrma qadamy da jastardy enbekke shaqyrugha arnalghandy. Degenmen,  keybir júmys oryndarynda jastardy kemsituge jol berui jastardyng alang ainalasyna, ya bolmasa adasugha iytermeleytini de shyndyq. Qoryqqannan adam óltiredi degen sóz osyghan sayady.

Jastar degen kim? Olargha qanday missiya jýkteledi. Býgingi zamannyng jastary qanday bolmaq?

Enbek adamynyng beynesin jasaugha tyrysyp jatqanda býgingi jastardyng beynesin bilmey jas terroristing beynesin jasap tastaghanymyz qalay? Osy túrghyda bir jaqty emes, mәselege jan-jaqty qaraghan dúrys siyaqty.

Memleket - jastargha barlyq mәselede qoldau bildirip, mýmkindikter jasauda. Bilim jýiesinde de granttardyng sany artqany, shetelde oqugha jastardyng qoljetimdiligi, yaghny qayda baryp bilim alamyn, tәjiriybe jinaqtaymyn desende bәri ózine baylanysty ekendigi belgili. Jastar úiymdary men qúrylymdary da qyzmet etude. Oqy, oiyndaghy sәtti iydeyalaryndy iske asyr. Qansha jerden eline kónilin tolmasa da, Qazaqstanday eldi eshqaydan izdep tappaysyn. Kezinde Gh.Mýsirepov «óz tughan elinnen artyq el de, jerde joq»,-dep basyp aitqan. Biraq kelensiz jaylar qaydan shyghuda bәri dúrys edi deu taghy da dúrys bolmas. Ýlken, qajetti mәseleler tek qaghaz jýzinde qalyp, shynayy kelbetin tappauynyng ózi iri olqylyq.

Uaqyt syzyghy jyljyghan sayyn jauaptar ghana emes, qoyylar súraqtar da eskirip, qajetsizge ainalady. Býgin bylay edi, erteng nege ózgeshe boldy dep shýiliguge bolmaydy. Sondyqtan ýnemi janarudy qajet etetin mәselining eng bastysy - jastar. Ýnemi qúramy da ózgerip otyrady. Býgingi on ýsh jasar jas jetkinshek keler jyly jastar qataryna qosylady. Al olardy beyimdeu mәselesi tipten jolgha qoyylmaghan.

Jana zamannyng jastarynyng jana talaptaryn elemeu uaqyt aghymyn eskermegenmen birdey. Búdan shyghar qorytyndy jastar arasyndaghy mәselelerdi jiti qarasaq, tómendegidey mәselelerdi tizimdeuge bolady. Búl jerde biz naqty statistikalyq, ya bolmasa shetel tәjiriybesimen salystyru jýrgizudi basty maqsat etpedik, óitkeni ózimizde bardy baghalay aluymyz, ózimizde joqty jamay aluymyz qajet. Eng bastysy jastarymyzdyng úly dala ruhyna susyndap tik ósuin qaladyq.

Memlekettik sayasat tarapynandaghy basty olqylyqtar:

  • Jastar funksiyasy naqty anyqtalmaghan jәne bir jýiege qoyylmaghan.
  • Memlekettik iydeologiyanyng jastardy tolyq qamty almauy.
  • Aqparattyq qauipsizdikting óte әlsizdigi.
  • Auyl men qalanyng baylanysynyng nasharlyghy, oblys әkimi, ministrlerding tipten auyldargha barmauy auyl jastarynyng sanasyna soqqy bolyp tiyedi jәne kóptegen mәselede shet qaluy.

Elimizdegi jastardy tәrbiyeleudegi mynaday kemshilikterdi atap ótuge bolady:

Ø  Bilim berude, tәrbiyede últtyq ruhtyng azangy;

Ø  Jana әlem eski sana men jana sana toghysynda. Búl tústa tarihy sanany kóteruimiz qajet;

Ø  Jastar arasynda qoghamdyq mәdeniyetin qalyptastyru, qarapayym konferensiya, dóngelek ýstel, kitaphana mәdeniyeti jetkilikti hattalyp jazylmaghan;

Ø  Jastarmen biylikting sanaspauy, dialog qúra almauy;

Ø  Jastardy tartuda qogham jarqyndylyghynyng әser ete almauy;

Jastardyng týrli aghymdardyng sonynda ketuindegi basty sebepter:

-  Ata-ananyng balasymen oy bólispeui, kónilderin audarmauy;

- Ótken ómirindegi kemshilikter men kýizelister;

- Jastar psihologiyasynyng túraqsyzdyghy;

- Syny oilaudyn, ózindik oy qorytu, taldaudyng joqtyghy;

- Qoghamda óz ornyng taba jәne beyimdele almauy;

- Ádemi men әdilding ara salmaghyn angharmauy;

- Bilim jәne diny sauatynyng tómendigi;

- Túrmys dengeyining tómendigi;

- Bos uaqyttarynyng kóptigi;

- Qúndylyqtardyng tez ózgerui.

Jastar arasyndaghy ótkir mәseleler:

§  Kriminaldy toptargha jastardyng qyzyghushylyghy;

§  Enbek naryghynda jastardyng bәsekege qabiletining elenbeui jәne shettetilui, júmyssyzdyqtyng beleng aluy;

§  Mәdeny oryndar men sport keshenderining qol jetimdi bolmauy;

§  Maskýnemdik, nashaqorlyq keng etek aluy;

Osy atalghan jaghdaylardyng barlyghy ekstremizmning kýsh aluyna kómektesedi.

Ekstremizmning qoghamda taraludyng basty sebepteri:

§  Áleumettik - ekonomikalyq daghdarys;

§  Ómir sýru dengeyining qiynday týsui;

§  Biylik ókilderine kónili tolmaushylyq;

§  Jogharghy biylikting naqty shynayy aqparatpen qamtylmauy; Statistikalyq mәlimetterding búrmalanuy; shiyelenisti mәselege kóz júma qarau;

§  Jastar boyyndaghy últtyq ashu, olardyng mýddelerin elemeu;

Jahandanuda janghyra alyp óz úpayymyzdy eselep, ózimizding últtyq qúndylyqtamyzdy joghaltyp emes, qayta pash ete aluymyz qajet. Jogharyda atalyp ótken mәselelerge jiti qaramasaq, biylikting óz aldyna, al júrttyng baylanyssyz әiteuir tirshilik etip ómir sýrip jatqandyghy aiqyndala týsedi.

Dәl qazirgi eng basty qauip ol jastar arasynda dindi betperdege ainaldyru mәselesi, әsirese, RR tehnologiyada da kórinis tabuda. Osyny tez arada retteu asa manyzdy. El bolghan song eldigimizdi aiqyndap, últtyq bolmysymyzdy saqtauymyz kerek. Jas memleketimizge synnan kóri, qazir úsynystar aitu asa manyzdy. Osy negizde ekstremizmning aldyn-alu barysynda mynaday úsynystargha toqtalsaq:

1. Arnayy, ghalamtorlardaghy jelidegi pikirmen sanasyp, qanaghattanarlyqtay jauap beretin túraqty top, bólim qúru. Oghan kәsiby psiholog, kәsiby pedagog, kәsiby әleumettanushy, kәsiby dintanushy, kәsiby teolog, t.b. mamandar tartyluy kerek.

2. Jelilik marketingti (setevoy marketing) jýieli qadaghalau jәne qayyrymdylyq jәne qoghamdyq qorlardy, sauyqtyru ortalyqtaryn qatang baqylaugha alu.

3. Ekstremizm, terrorizmge qarsy baghyttalghan jarnamalardy keninen taratu jәne tiyisti oryndargha ornalastyru.

4. Úsaq qaqtyghystardy uaqytyly retteu, sozylmaly dialogtan qashu.

Memleket adamdar aldyndaghy óz mindetin, adamdar memleket aldyndaghy óz mindetterin, paryzdaryn bilui jәne úmytpauy tiyis. Býginde qauip joq bolsa - júmys joq, - degen qaghidagha nýkte qoiymyz ózekti bolyp túr. Ár qúrylym óz isin jetik bilip, kәsiby mamandaryn qalyptastyruy shart.

Elimizge Tynyshtyq tileseng tynysh jýr. El damuyn oilasang ýlesindi qosa jýr degendey qaghidalar auaday qajet. Oiymyzdy týiindey kele, Shәkәrimning mynaday úly sózi bar: «shyn ghylymmen tappaghan din shyn din emes jyndylyq»,-demekshi әueli ghylymmen susyndamay, múrynyna bilimning iyisi barmay dindi bilu, tanu bolmaytyn is.

Býgingi jastardyng beynesi bәsekege qabiletti, jarqyn jýzdi, bilimge qúshtar, ar-namysy men ruhy biyik, tarihyna tanymmen, qúrmetpen qaraytyn, eline jany ashityn adamgershiligi mol jan boluy tiyis. Al jastar arasynda er balalardyng qyz minezdi bolyp qalyptasuynda oqu buyndarynda er múghalimderding azangynan degen pikirding de jany bar sekildi. Oghan da kónil bólu ózekti.

Myna jayttyng әli de bolsa jastar boyynda saqtaluy kóptegen mәseleni shekteude. Ol - qúldyq psihologiya. Ýlkenge kúrmet, kishige izet qylsang eshqashan kemimeysin, al keybir jastarymyz jalpaqtaumen, bireuleri jastar atynan sóz alyp tribunany sәtti paydalana almauy azu yzany arttyruda. Jastar úiymdaryna da mýshe jastar nege ózin ózge jastardan joghary ústap, sheneunik retinde kórsetuge tyrysady. Búl da qúldyq psihologiyanyng belgisi. Sondyqtan er minezdi jastardyng ensesin týsirmey jastardyng talaptaryn qoya alu asa jauapty jәne qúldyq psihologiyadan jastardy tazartu kezek kýttirmeytin nysanada bolatyn naqty mәsele. Búdan shyghar qorytyndy jastargha qoljetimdi ister jasay otyryp, olardy elin sýy men qúrmetteuge ýiretu. Búdan memleket de jastar da japa shekpeydi. Alashtyng amanatyn arqalap, asyl múratty jýzege asyratyn, elin qorghap, eldigimizdi arttyratyn jastar qanday bolmaq, osy túrghyda oilanayyqshy...

«Abai.kz»

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 2197
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 2583
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 2518
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1682