Júma, 26 Sәuir 2024
Anyq-qanyghy 2506 1 pikir 15 Tamyz, 2022 saghat 12:34

Vizanyng hikayasy

Kommunister qaruly kýshpen biylikti tartyp alghan son, Resey imperiyasynyng múrageri retinde óz biyligin kýshtik qúrlymdargha sýiene otyryp bekemdedi әri aqparat-baspasóz qyzmetine qatang senzura ornatyp, ózgeshe oilaytyndardy tәndik túrghydan joydy nemese lagerge toghytty.

Jýris-túrystaryn qatang baqylaugha aldy. Ásirese búrynghy NKVD men ishki ister qúrlymyna erekshe ókildik berilip, olardyng qúryghynan, uysynan eshkim de qútyla almaytyn jaghday  qalyptasty. Onyng bәri zanmen, týrli-týsti qarar-qújattarmen, belgilemelermen tolyqtyrylyp otyrdy. Ásirese, ishki ister organdary atalmysh jýiege qauip tóndiredi degen azamattardy sot, prokuratura organdarymen sәikese otyryp, ózderi andyp, ústap, tergep, sottap, baqylap otyrdy. Azamattardyng shetelge shyghuy, kólik jýrgizu kuәligin aluy, túraqty tirkeude túruy osy ministrlikting baqylauynda bolyp, jeke túlgha retinde tyrp ete almaytyn boldy. Tәuelsizdikten keyin elimiz Batystan investor tartyp, ekonomikany órkendetu ýshin olardyng qúndylyqtaryn qabyldap, kóptegen zandyq, qúqyqtyq, ekonomikalyq reformalar jasady. Osy salanyng basshylyghyna Bauyrjan Múqametjanov, Zauytbek Túrysbekov qatarly azamattyq túlghalar kelgen kezde birtalay ondy ózgerister boldy. Týrme men tólqújat, jeke qújat dayyndau júmystary Ádilet ministrligine berildi. Biraq Qalmúqamet Qasymov ministr bolghanda tólqújat jasap, viza rәsimdeu funksiyalary qaytadan ishki isterge qaytaryldy. Óitkeni, sol kezde sheteldikterge shaqyrtu jiberu, viza rәsimdeu júmysy korrupsiya jaylaghan kólenke biznesting apany edi. Tuysshylau, sayahat, júmys babymen alys-jaqynnan kelgen sheteldikter osy ministrlikting qala, oblys, audandardaghy departament jәne basqarmalary arqyly vizasyn bir aidan bir jylgha deyin aralyqta úzartyp alatyn. Almatydaghy әmbebap Nikolisky bazaryna tiyip túratyn A.Baytúrsynov pen Qarasay batyr kóshelerining qiylysyndaghy Almaty qalalyq ishki ister departamentining migrasiya basqarmasynyng ghimaratynyng aldynda sheteldik qonaqtar men qandastarymyz jyrtylyp-ayyrylatyn. Qara sómkelerin týrli-týsti qújatqa toltyryp alghan qandastarymyzdyng birazy sol arany tónirektep, deldaldyqpen ainalysyp, kýn kóretin. Olardyng ishinde uәdesine berik, isine adal, aqshagha qúnyghyp ketpegen biraz azamattar búl júmysty kәsip retinde qarap, IP nemese turistik firmasyn zandy týrde tirkep, salyghyn tólep, qoldary tiymeytin nemese til bilmeytin, jýrip-túruy qolaysyz kisilerden layyqty aqysyn alyp, júmystaryn bitirip berip alghysyn aldy. Syldyr sózi men arzan taqpaghyna sýienip anqau jerlesteri men tuystarynyng tirnektep jinaghan aqshalaryn jep ketip, baylanys qúraldaryn ózgertip, óshirip qashyp ketken alayaqtar da boldy. Sheteldik kóligining bagajyn pasport pen qújattargha toltyryp kelip, bastyqtyng kabiynetine kidirmesten kirip baratyn Sima, Sasha degen kórshi Qytaydyng azamattaryna bylayghy júrt tandana qaraytyn.

Azamattyq túlghalardyng kýshtik qúrlymdargha әkelgen ózgeristeri óz nәtiyjesin berdi. Birtindep zang tarmaqtary janalanyp, ghqúrlymdardyng mindeti aiqyndalyp, jauapkershilik kýsheydi. Ásirese, Imanghaly Núrghaliyúly Almatygha әkim bolyp kelgende bazarlarda zansyz jýrgen alys-jaqyn shetelding azamattary anyqtalyp, aiyppúldaryn tóletip, shekaradan shygharyldy.  Barlyq sheteldik kәsiporyndar men firmalargha zandy tirkeude túryp, enbek liysenziyasyn alu mindetteldi. Múnda bir liysenziya alu ýshin 12 jergilikti túrghyndy júmysqa aluy shart. Búl qaghidat jyl sayyn janaryp, úzartylyp otyrady. Osy aralyqta sheteldik azamat zangha tompaq is jasasa liysenziyasynan airylady.

Songhy jyldary viza rәsimdeu júmysy tolyqtay elimizding syrtqy ister ministrligine ótkizilip, zang pәrmenine endi. Ishki ister ministrligi belgili sebeptermen viza merzimin ótkizip alghan sheteldikterge sot arqyly aiyppúl salyp, eki jetige jaramdy viza rәsimdep bere alady. Osy jyldar aralyghynda respublika aumaghynda auqymdy tekserister jýrgizilip, deldaldarmen astasyp, jalghan enbek liysenziyasyn jasaghan Almaty, Shymkent, Núr-Súltan, Taraz, Taldyqorghan qalalarynyng polkovniyk, kapitan, mayor shenindegi qyzmetkerleri әshkerelenip,  isi sotqa jetti, jenilderi júmystan quyldy. Ashkóz deldaldar da tiyisti jazasyn aldy.

Sonymen Parlamentte talqylanyp, maqúldanyp, ainalysta jýrip jatqan vizalardyng kategoriyalary mynaday:

A5 degenimiz investorlyq viza. Búl kategoriyany firmanyng qúryltayshysy men diyrektory jәne olardyng otbasy mýsheleri iygiliktene alady.

V1 degenimiz ýsh ay merzimi bar aralyqta bir ay túrugha arnalghan konferensiya, kórme, konsert, sport merekesi, jinalysqa qaratylghan júmys vizasy.

V2, V3 ýsh ay kóp mәrtege arnalghan, el aumaghynda 30 kýn ghana túrugha rúqsaty bar biznes vizasy bolyp tabylady.

V12 sayahat vizasy bolghandyqtan eshqashan úzartylmaydy.

V10 degen etnikalyq qazaqtargha arnalghan tuysshylau vizasy. Merzimi ýsh ay nemese jarty jyl arasynda. Pandemiyanyng aldynda qandastarymyz tyghyz ornalasqan elimizding sheteldegi elshilikteri men konsuldyqtarynda arnauly shtatpen bir adam júmys istep, etnikalyq qazaq ekendigi anyqtalghan ótinish iyelerine eki jyldyq, ýsh jyldyq vizalar rәsimdegen. Sonday-aq barlyq elden turistik vizamen kelgen qandastardyng vizasyn úzartyuyna jәne túraqty tirkeuge túryp, yqtiyar hat aluyna, azamattyqqa ótinish beruine ruqsat etildi. Mine, búl atameken - qara shanyraqtyng qandastargha jasap jatqan ýlken qamqorlyghy әri elimiz ishki-syrtqy sayasatyndaghy basym baghyttardyng biri bolyp otyrghan kóshi-qon sayasatynyng dәiekti atqaryluy, zandyq-qúqyqtyq normalarmen qorghaluy bolyp tabylady.

Tayauda elimiz Qytay, Iran, Ýndistan elderining azamattarynyng 14 kýnge kelip-ketui ýshin vizalyq rejimdi alyp tastady. Múndaghy basty maqsat - eki jarym jyldan beri әlemning turizm salasyn túralatyp tastaghan qiyndyqtan shyghar jol izdeu jәne iskerlik baylanystargha túsau bolatyn burokratiyalyq kedergilerden arylu. Qazir sifrlyq damudyng jana órege kóteriluine oray elimizding shekaralyq, kedendik qyzmeti tolyqtay internetpen kómkerilgen. Meyli qay elding azamaty bolsyn shekaradan ótken sәtten bastap jýris-túrysy qayta qaytyp ketkenshe qadaghalauda bolady. Sondyqtan qytay,  ýndis, parsy qaptap ketedi dep baybalam salyp, qarapayym júrtty dýrliktiruding esh negizi joq. Áriyne, layk jinap, kәiip alu ýshin әdeyi sensasiyalyq jalghan aqparattardy jelige salyp, feyk bolyp komenteriy jazatyn divan batyrlargha sóz shyghyndaudyng jóni joq. Olardyng sulbasy aiqyndalyp, júrt aldyndaghy keyip-kespiri әshkere boluda.

Týrkiyanyng jalpy ishki ónimining 36% -y, Saud Arabiyanyng jalpy ishki ónimining osy shamalasy da tolyqtay turizmnen keledi. Jiyrma millionnyng ýstinde adam jasap jatqan, halyqaralyq qauymdastyqtyng nazaryn erekshe audaryp otyrghan QHR-nyng Shynjang úighyr avtonomiyaly rayonynda da birneshe jyldan beri «tynyshtyq bәrinen qymbat» úranymen toqyraghan ekonomika men jalanashtana bastaghan budjetin ishki qytaydan 150-200 million turist kelip jauyp tastapty.

Áriyne, el amandyghy men qauipsizdigi bәrinen de joghary dese de, «nan bolsa, әn bolady» degen Sovettik zamannyng aforizmin bir sәt eske alsaq qatelespeymiz.

Omarәli Ádilbekúly

Abai.kz

1 pikir