Senbi, 27 Sәuir 2024
Janalyqtar 3893 0 pikir 27 Qarasha, 2012 saghat 11:43

Jaqay Joldac. Memlekettik qyzmetkerding qúqyghy qorghalyp otyr ma?

Memlekettik qyzmet turaly zandaghy, memlekettik qyzmetkerding qúqyqtary jóninde talay úsynystar joldansa da,  qisynsyz búrmalaular men oryndy talaptardyng qyr - syry qynyrlardyng qolyna tap bolyp, iz - týssiz joghalyp ketip jatqandyghy, kópshilikti qynjyltyp otyr. Búl jaylar barlyq dengeyde ótkizilip jaqtan seminarlar, qyzmet dәrejesin kóteru kurstaryndaghy ótkizilgen leksiyalarda aitylghanymen, aitylghan kemshilikter sol leksiyalardan keyin, ayaq astynda taptalghan kýiinde qalyp jatyr.

Barlyq seminarlarda osy kemshilikter jan - jaqty tarazygha salynyp, salmaqtalsa da, qisyny joq әdiletsizdik kózge oghashtay basylyp, oryndy ong baghasy berilmey, ne dúrys jolgha qoyylmay, kirbiljing tughyzyp otyrghany da kópke mәlim. Endi, sol jaylargha toqtalyp ótsek.

Qisynsyz qiyametting biri bop tabylatyn, memlekettik qyzmetkerding enbek ótiline toqtalsaq. Búryn partiya, komsomol, kәsipodaq úiymdaryna qyzmet atqarghandardyng enbek ótili, test tapsyru, qaytara attestasiyadan ótkizu kezinde shegerilip tastalynady. Ne sebepti, jәne búnday qiyanat jasaudy kim oilap shygharyp, zangha qosalqy jasyryn Ereje shygharyp otyr?

Eger zang bitkenning barlyghy sonynan shyqqan qosalqy Erejelerge baghynyshty bolsa, onda ol Zandardy testi súraqtaryna engizuding qajeti bar ma? - degen súraq, әr qyzmetkerding aldynan qisynsyzdyghyn menzep túrady.

Memlekettik qyzmet turaly zandaghy, memlekettik qyzmetkerding qúqyqtary jóninde talay úsynystar joldansa da,  qisynsyz búrmalaular men oryndy talaptardyng qyr - syry qynyrlardyng qolyna tap bolyp, iz - týssiz joghalyp ketip jatqandyghy, kópshilikti qynjyltyp otyr. Búl jaylar barlyq dengeyde ótkizilip jaqtan seminarlar, qyzmet dәrejesin kóteru kurstaryndaghy ótkizilgen leksiyalarda aitylghanymen, aitylghan kemshilikter sol leksiyalardan keyin, ayaq astynda taptalghan kýiinde qalyp jatyr.

Barlyq seminarlarda osy kemshilikter jan - jaqty tarazygha salynyp, salmaqtalsa da, qisyny joq әdiletsizdik kózge oghashtay basylyp, oryndy ong baghasy berilmey, ne dúrys jolgha qoyylmay, kirbiljing tughyzyp otyrghany da kópke mәlim. Endi, sol jaylargha toqtalyp ótsek.

Qisynsyz qiyametting biri bop tabylatyn, memlekettik qyzmetkerding enbek ótiline toqtalsaq. Búryn partiya, komsomol, kәsipodaq úiymdaryna qyzmet atqarghandardyng enbek ótili, test tapsyru, qaytara attestasiyadan ótkizu kezinde shegerilip tastalynady. Ne sebepti, jәne búnday qiyanat jasaudy kim oilap shygharyp, zangha qosalqy jasyryn Ereje shygharyp otyr?

Eger zang bitkenning barlyghy sonynan shyqqan qosalqy Erejelerge baghynyshty bolsa, onda ol Zandardy testi súraqtaryna engizuding qajeti bar ma? - degen súraq, әr qyzmetkerding aldynan qisynsyzdyghyn menzep túrady.

Mәselen, memlekettik sharuashylyq, yaghny sovhozdarda bas maman bop qyzmet atqarghandardyng enbek ótili tolyghymen esepke alynyp, olardyng enbek ótili 20 jylgha tolyp túrsa, tek әngimelesuge ghana shaqyrylady. Memlekettik qyzmetke, tipti sol talap etiletin zandardyng betin bir ret te ashyp kórmegen, zeynetkerlikke shyqqan qúqyq qorghau organdarynyng polisiya qyzmetkerleri, qarjy polisiyasy, әskery qyzmetten bosaghandar, әngimesin aityp - aq top ete qalyp jatyr. Býgingi memleketting qyzmetting kópshiligine, jәne basty oryndargha osy qúzyretti oryndardan zeynetkerlikke shyqqandar kelip jatyr.

Tipti memlekettik qyzmetke qatysy bolmaghan, múghәlim, zootehniyk, injener jәne taghy da basqalar, zannan eshbir habary joq bolsa da, әkim bop taghayyndalyp, aspannan jerge týskendey jayrandap shygha keletin jandardyng tirshiligindegi airyqsha erekshilikterdi qay qisyngha jatqyzugha bolady? Zang bitkennen habary joq, test degenine týkirgeni bar әkimge, qaramaghyndaghy test tapsyrghandar qúl esebinde qyzmet atqaratyn, búl oghashtyqqa kim jauap berer eken?  Esh - bir synaq pen saraptamagha salmay, partiyalyq tizimmen saylap jatqan, tórkini zannan alshaq deputattarymyz búl talaptardyng birine say kelmese de, ýlken qúrmetke ie etip, halyq qalaulysy degen erekshilik beruding qanday qisyny bar? Zannyng atasy Konstitusiyadan da habary joq jandar solar ekenin el kýnde kórip otyr. Áriyne, múnyng bәri ashy shyndyq bolghan song aitylyp otyrghan jaylar.

Jaqsy delik te, qisynsyzdyqtyng bastapqy aghymyna qayta oralayyq. Ashynudyng tórelik tórkinine kelsek, búryn әr-bir júma sayyn malshylar kýni ótkizilip, audan ortalyghynan jan - jaqqa, malshylardy aralaugha jәne olardyng kýi-jayy jóninde, әr - bir dýisenbi kýni bayandau bekitilgen elshilerge, nemese partiya, komsomol, kәsipodaq komiytetteri qyzmetkerlerine  jýktelip otyrdy. Sóitip, sharuashylyqta jatyp atar bas mamandardy, jeti sayyn oryndarynan túrghyzyp, tirshilikke kóz salghyzu sharalary alynghan edi.

Alayda, memlekettik tapsyrmalardyng oryndaluyn, qysy, jazy qadaghalap shapqylaghan, jәne bekitilgen uchastkileri ýshin, búira sayyn tayaq jegen jandardyng enbegi men beynetin joqqa shygharu, nemese mýlde ozbyrlyqpen alyp tastaudy, kim oilap shygharghan?

Álde, memlekettik qyzmet agenttiginde otyrghan jana tuyndylar, nemese jana qazaqtar, búrynghy memleketting mýldesi ýshin shapqylaghan qyzmetkerlermen әngimelesuge qorqa ma?

Mýmkin, sovhozda bas maman bop júmys jasaghandar, búrynghy partiya, komsomol, kәsipodaq komiytetinde qyzmet atqarghandardan sayasy sauatty, әlde mәdeniyeti joghary dep, eseptey me? Búl ara jikti qalay týsindiruge bolady? Búlardyng ishinde, memleket baghdarlamalaryn jýzege asyru jolynda, sol sovhozdaghy bas mamandardyng kózin ashu ýshin leksiya oqyp, sovhoz bólimshileri men alshaq jatqan malshy nýktelerin aralaghandar kimder? Áriyne, búl súraqtardyng barlyghy oryndy, jәne qisyndy jauaby men sheshimin talap etetin úsynystar.

Bara kele sharuashylyqtar tarady. Memlekettik sharuashylyqtar, sonyng ishinde sovhozdardyng eng songhy toby 1997 jyly tolyghymen jabylsa da, songhy jylgha esepteme retinde tek 1991 jyl alynady delingen Erejening qisynyn taghy kim týsindiredi?  Sonda eki aralyqtaghy alty jyldy joqqa shygharudy kim oilap tapty? Memlekettik qyzmetke sovhoz diyrektorynyng orynbasary qyzmeti esepke alynbaytyndyghyn qay kóregen oilap shyghardy?

Tipti, búl  mazaqatar men ozbyrlyqty qalay boygha sinirip, ýnsiz otyrugha bolady?  Al, ómir boyy kolhozda qyzmet etken bas mamandardyng enbek ótili jaramsyz bop,  qúqyghy nege jerge taptaluy qajet?

Taraghan sharuashylyqtyng әr bir bas mamany sharuashylyqtan óz ýlesterin jerdey, malday, tehnikalay alyp, shala bayyp shygha keldi. Al, memleketting bolmysyna shybyqqa minip shapqan bayghús partiya, komsomol, kәsipodaq qyzmetkerlerining taqymy sol shybyqta qysuly qaldy da qoydy. Búl da әdildik pe eken?

Testining súraqtary, onyng ishinde normativtik qúqyqtyq aktiler, jergilikti ózin ózi basqaru jәne taghy da basqa zandar men súraqtardyng negizi, júmys babyna qaray, tek әkimdikterding apparat qyzmetkerleri, onyng ishinde úiymdastyru jәne zang bólimderine qarasty talaptar. Al ol zandardy jalpygha birdey tanudyng ózi de qisynsyz. Sebebi, normativtik aktilerding barlyghy әkimdik jәne maslihattar arqyly qabyldanatyndyghy, kýndeliktegi tirshilikting tynysy.

Ol zandar, әr salada qyzmet etetin agronom, zootehniyk, mal dәrigerleri, ekonomist, esep, bilim, densaulyq, mәdeniyet, sport, til mamandarynyng júmystary men kýndelikti tirshiliginde tipti bir úshtaspaytyny barshagha mәlim jay.

Býginde sudiyalaryng da, prokuroryng da taghy da basqalary, zandardyng aluan tarmaqtarynan qate jiberip almas ýshin, kitaptarynyng betin kýn sayyn audaryp otyratyny jalpygha belgili jay. Al, tirshiligine qatysy bolmaghan zandy, jadyna saqtap test tapsyr dep, zorlyq jasaudyng ózi de qisynsyz jay ghoy. Olay bolsa, sol zandardy qabyldap otyrghan, barlyq dengeydegi deputattargha test tapsyrtyp kórelikshi. Jergilikti ózin-ózi basqaru, korrupsiya zandary boyynsha olar nege test tapsyrmasqa? Álde, qisyndy úsynystar qabyl alugha kelmey me? Barlyq dengeydegi әkimder jylma jyl túrghyndar aldynda esep bergendey, deputattar nege jauapkershilikten tysqary qaluy tiyis?

3 jyl sayyn, 20 jyl boyy test tapsyrudyng qisyny nede? Álde bizdegi zandardyng týbegeyli ózgeru jiyiligi óte joghary ma?

Bizdinshe, 3 jyl sayyn 3 ret testiden ótken memleket qyzmetkerin, nemese enbek ótili 10 jyl bolghan memlekettik qyzmetkerdi odan әri synyqqa salyp, kelemejdeuding ózi de orynsyz qiyanat.

Sonymen qatar, audan ortalyghynda ÚQK, prokuratura organdary túrghanda, arnayy tekseru qújattaryn oblys ortalyghyna aparyp, qolma qol tapsyrudyng nendey qisyny bar? Búl jaydy audandaghy organdar arqyly jýzege asyru qisyny joq sharua ma?

Býgingi elektronika damyghan tústa, testiden ótushilerdi oblys ortalyghyna shúbyrtyp, әsker qataryna shaqyrghanday attan saludyng reti bar ma? Testiden ótkizudi, әr - bir әkimdikting úiymdastyru bólimi arqyly úiymdastyrugha qanday kedergiler bar? Álde jasandy biylikten aiyrylmau bizde eng basty mindetting biri me? Áriyne, búl jaylardyng bәrine qisynsyz jauap tauyp, sol kýiinshe qaldyrylatyny aidan anyq. Degenmen de;

- Mamandardyng aimaq ishinde auystyrymdylyghyna kelisim alu burokrattyghyn nege shektemeske? Nemese, әr audannyng ishinde, mamandardy tiyimdi oryngha auystyrudy, әkimdikterding úiymdastyru bólimi, al oblys tónireginde oblystyq әkimdik, al oblys aralyq auystyrulardy Ministrlikter arqyly sheshken oryndy emes pe? Búghan agenttik aralasyp, mәrtebesin erekshelep, óz aldyna biylik qúruynda qanday qisyn bar?

Ayta bersek, qisyny joq, orynsyz talaptardyn, nemese qosymsha erejelerding ergejeylikteri óte kóp. Jogharyda atalyp ótken, nemese kelensizdigi jaghynan basymdyghy orasan jaylargha erekshe kónil bólmey, ózimizden ózimiz úyalmay, ne jiyirkenbey, qisyny joq, qighash zansyzdyqtyng ortasynda «Vse horosho, o prekrasnaya Markiza» dep, kókirek úryp, ólendetuimizge jón bolsyn?

Álbette, búl jaylar dúrystalady degenge de eshkim senbeydi. Sebebi, jan aiqay estilmeydi, joldanghan oryndy úsynystar joghalyp, ne bolmasa boldyrmaudyng qisynsyz syltauy ayaq astynan tabylyp, qosymsha taghy da bir qisynsyz Ereje shygha keledi.

Jan aiqayyn jetkizu barysynda asylyq aitylghan jerleri bolsa keshirim ótinemin. Sebebi nauqasyn jasyrghan, auyrmay óledi demekshi, memlekettik qyzmetkerlerding kópshiligin kelemejge salyp ashyndyryp otyrghan, sau basqa syimaytyn aighaqty aitpasqa esh bir shara qalmay otyr.

«Abai.kz»

0 pikir