Agenttik deregine qaraghanda, búl qalada 10 mynnan astam úighyr terrorizm aiybymen týrmege týsken. Qytay biyligi birneshe jyldan beri Shynjandaghy músylmandargha qatty qysym jasap keledi. Olar múny terrorizmmen kýres dep týsindiredi.
Qamaudaghy úighyrlardyng aty-jóni jazylghan múnday ýlken tizim búryn-sondy bolmaghan. Osydan-aq Qytay ýkimetining milliondaghan adamdy sayasy tútqyngha ainaldyru jónindegi nauqanynyng qanshalyqty auqymdy ekenin angharugha bolady. Sottalghandar tizimi Shynjannan qashyp kelgender men adam qúqyqtaryn qorghaushylardyng aitqandaryn rastaydy: Qytay biyligi úighyrlardy baqylauda ústau ýshin zandy qughyn-sýrgin qúraly retinde paydalanyp, adamdardy úzaq jyldar boyy qamauda ústau әdisine jýginedi.
Halyqaralyq qauymdastyq synynan song Qytay ýkimeti 2019 jyly sotqa deyingi uaqytsha týrme lagerleri jabylghanyn jariyalady. Biylik Shynjandaghy úighyrlardy, etnikalyq qazaqtardy jәne basqa da músylmandardy osynday lagerlerde eshqanday aiypsyz ústaghan.
Kóne Shahar (Kona Sheher) - Shynjannyng ontýstigindegi qalalardyng biri. Múnda 267 mynnan astam adam túrady. Qamaudaghylar tizimine qaraghanda, eldi meken túrghyndary eki jyldan bastap 25 jylgha deyin týrme jazasyna kesilgen. Týrmedegilerding ortasha jaza merzimi - toghyz jyl.
Tizimge qarap otyryp qoghamnyng týrli salalaryndaghy adamdar sottalghanyn kóruge bolady. Mýnda er azamattar, әielder, jastar jәne qarttar bar. Sarapshylar olardy úighyr bolghany ýshin qudalady dep esepteydi. Degenmen múnday uәjben Qytay biyligi kelispeydi.
Kóne Shahar qalasynda týrmede otyrghandar tizimin shynjandyq ghalym Djin Bunin "Qytay ýkimetining Shynjandaghy sayasatyna qarsy" shyqqan qúpiya derekkózden alghan. Ony Associated Press agenttigine Qytaydan Norvegiyagha qashugha mәjbýr bolghan úighyr lingvisti Ábduәly Ayp joldaghan. Agenttik tizimning jalghan emestigin anyqtady: súhbat bergen segiz úighyr tizimdegi 194 adamdy tanydy, qújattyng rastyghyn tekseru kezinde basqa da resmy mәlimetter qoldanyldy.
Búl tizimge kisi óltiru nemese úrlyq sekildi qylmys jasaghany ýshin sottalghandar kirmegen. Soghan qaraghanda, múnda terrorizm, diny ekstremizm nemese sayasy dissiydentterge qarsy qoldanylatyn basqa da kýmәndi aiyptarmen týrmege týskenderding aty-jóni jazylghan. Osyny eskergen sarapshylar Kóne Shaharda týrmede otqandar sany 10 mynnan әldeqayda kóp degen qorytyndy jasaghan.
2019 jyly Qytay biyligi Shynjandaghy uaqytsha lagerlerler jabyldy degen uaqytta AR jurnalisteri ólkedegi tórt mekemege baryp, lagerler jabylghanyn nemese basqa nysangha ainalghanyn kórdi. Biraq týrmeler sol kýii qaldy. Biylik birneshe lagerden týrme jasady.
Abai.kz
