Júma, 17 Mamyr 2024
El ishi... 2976 3 pikir 31 Nauryz, 2022 saghat 13:37

Jer ýshin Jetisudan Arqagha at sabyltqandar

Almaty oblysynyng әkimi
Q. Bozymbaevtyng nazaryna!

«Memleketten jerdi tegin jalgha alu qúqyghyna ie bolghandardyng kópshiligi jerdi iygermey, bosqa ústap otyr. Elimizde "shóp qoryghan ittin" kebin kiygen "latifundister" kóbeyip ketti. Paydalanylmay jatqan auyl sharuashylyghy jerlerin qaytaryp alatyn kez keldi. Jer – bizding ortaq baylyghymyz jәne ony kim iygerse, soghan tiyesili boluy tiyis. Ýkimet pen Parlament osy týitkildi retteuding tiyimdi joldaryn úsynuy kerek. Búl – óte manyzdy mәsele. Múny sheshpey, otandyq agroónerkәsip keshenining sapaly damuy mýmkin emes!».

Búl – Preziydentimiz Qasym-Jomart Toqaevtyng jerge baylanysty 2019 jylghy «Syndarly qoghamdyq dialog – Qazaqstannyng túraqtylyghy men órkendeuining negizi» atty Joldauynda shegelep túryp aitqan sózi.

Osydan song tarihy sheshim qabyldandy. Jer sheteldikterge satylmaytyn boldy. «Jer Kodeksine» ózgertuler men tolyqtyrular engizilip, 2021 jyly oghan Preziydent qol qoydy.

Ókinishke oray, býgingi tanda Qasym-Jomart Kemelúlynyng «Jer – bizding ortaq baylyghymyz jәne ony kim iygerse, soghan tiyesili boluy tiyis» degen sol tapsyrmasynyng óz dengeyinde sheshim tappaghany kórine bastady. Naqtylap aitsaq, Ýkimet pen Parlament Preziydentke osy týitkildi retteuding tiyimdi joldaryn úsyna almapty. «Jer – kim iygerse, soghan tiyesili boluy tiyis» degen týiindi sheshuge kelgende, Zang jobasyn dayyndaushylar da, Parlamentting qos palatasy da qol úshyn qimyldatpaghan, sol bayaghy eski sýrdek, kóne sarynmen kete bergen. Bir sózben aitqanda, Preziydentting qadap túryp bergen tapsyrmasyn elenbegen, eskerilmegen. Búl turaly sәl keyinirek.

Auyl túrghyndarynyng sharua nemese fermer qojalyghyn, auyl sharuashylyghy óndirisin jýrgizu ýshin jer telimderin aluyna eki mәlsele aitarlyqtay kedergi bolyp túr.

Biri – «Jer kódeksinin» 43-1-babyndaghy «Memlekettik menshiktegi jәne jer paydalanugha berilmegen jer uchaskelerin sharua nemese fermer qojalyghyn, auyl sharuashylyghy óndirisin jýrgizu ýshin uaqytsha óteuli jer paydalanu (jalgha alu) qúqyghymen beru osy bapta belgilengen tәrtippen jәne sharttarda sharua nemese fermer qojalyghyn, auyl sharuashylyghy óndirisin jýrgizu ýshin uaqytsha óteuli jer paydalanu (jalgha alu) qúqyghyn beru jónindegi konkurs negizinde jýzege asyrylady» degen norma.

Ekinshisi – sol bayaghy Preziydent aitqan «shóp qoryghan ittin» kebin kiygen latifundister.

Mine, sonyng kesirinen eng aldymen auyl sharuashylyghymen shúghyldanatyn auyl túrghyndary jer telimine qol jetkize almay, sergeldenge týsude. Ásirese, shetten kóship kelgen qandastarymyz...

Sonday azamattyng bireui – Estay Nýsipbekúly.

«Amanat» partiyasyna ótinish aita kelgen azamatty qabyldap, jón súrastyq. Tanysa kele, ol ózimizding jerlesimiz, ataqty baydyng úrpaghy bolyp shyqty.

Estay Nýsipbekúly 2012 jyly Qytaydan kóship kelip, Panfilov audany, Qonyróleng auylyna qonystanypty. Qasynda aghasy jәne inisi bar eken. Ýsheui de atalghan auylda mal baghumen ainalysady. Qazir ýsh jigit  qoydyng sanyn 1037-basqa, jylqynyng sanyn 40-basqa jetkizipti. Alla qalasa, úsaq maly biylghy tólimen 1600-basqa jetpek, jylqysy jýzge tayamaq...

Biraq, aghayyndy ýsh jigit osynshama mal ósirgenimen, on jyldan beri ne jayylymdyq, ne shabystyq jerge qoly jetpepti.

Estay Nýsipbekúlynyng atasy – Toghjigit Baqshayúly degen baydyng dәuleti men danqyn Jetisudyng basy – Kókqamyr alabynda bilmeytin qazaq joq. Kezinde jýirik at mingen, qúmay tazy jýgirtken, týzu myltyq asynghan ónkey sal-seriler shyqqan Shaghyray ruynyng azamaty. Bes myng qoy, myng jylqy bitken bay. 1958 jyly Qytayda «Halyq kommunasy» qúrylyp, baylardyng maly týgel tәrkilendi. Toghjigit Baqshayúly da sol kezde taban et, manday terimen tapqan adal malynan bir kýnde aiyrylghan ataqty baylardyng biri.

«Jaqsynyng aty óshpeydi!» degen ras eken, Estay myrza atasynyng atyn aitqanda, «Otyzynshy jyldary Bólekeydegi "Daday mektebi" salynghanda, Toghjigit bay jýz erkek qoy atapty...» dep, bala kýnimizde ýlkenderden estigen anyzgha bergisiz әngime birden oiymyzgha oraldy.

Qazaqta «Shóp – shyqqan jerge shyghady!» degen sóz beker aitylmasa kerek, sol Toghjigit baydyng ýsh nemeresi endi atajúrt Qazaqstangha oralyp, mine, az ghana jyldyng ishinde Qonyrólenning tósinde myng qoydy mynghyrtyp shygha kelipti.

Jergilikti jerding basshylarynan túshymdy jauap bolmaghan son, Estay Nýsipbekúly jer ýshin Jetisudan Arqagha at sabltyp kelip otyr. Uәjin tyndap bolghan son, Pamfilov audany Qonyróleng auyldyq okruginyng әkimi Núrlan Alimovke telefon soghyp, sóilestik.

Jas әkim Núrlan Berikúly qamshy saldyrghan joq, ýsh jigitti tanitynyn, olardyng myng bastan artyq qoyynyng baryn, biraq ol qoydy baghatyn jeri joq ekenin mal iyesining ózinen artyq qyp aityp berdi bizge.

«Endi nege jer bermeysiz búl jigitterge?!» degen súraghymyzgha, әkim jigit fermer qojalyghyn, auyl sharuashylyghy óndirisin jýrgizu ýshin uaqytsha óteuli jer paydalanu (jalgha alu) qúqyghyn beru konkurs negizinde jýzege asyrylatynyn aityp, Jer kodekisin algha tartty. Konkurs qúrghyry jylyna eki-aq ret ótkiziledi eken. Ol konkursting jelkesinde qydiyp on tórt adamnan qúralghan komissiya túratyn kórinedi. IYә, biz de bilemiz, Jer kodekisi boyynsha,  konkursqa shygharylghan jer telimine ótinish berushi qoghamdyq kenestermen, agroónerkәsiptik keshen salasyndaghy memlekettik emes úiymdarmen, Qazaqstan Respublikasynyng Últtyq kәsipkerler palatasymen jәne jergilikti ózin-ózi basqaru organdarymen kelisilegen song baryp konkursqa qatysa alady.

Al, Panfilov audanynda qúrylghan ol komissiyanyng qúramynda shetten kóship kelgen qandastarymyzdan birde-bir adam bolmay shyqty.

Keshe ghana BAQ-tan oqydyq,  2022 jylghy 1 nauryzdaghy mәlimet boyynsha 1 million 89,7 myng etnikalyq qazaq Otangha oralypty. Sonyng 12%-y joghary bilimdi, 39,8%-y orta kәsiby bilimdi, 47,1%-y jalpy orta bilimdi azamattar eken.

Sonda, Qonyrólenge qonystanghan qandastarymyzdyng ishinen sol jer beru turaly komissiyagha layyqty bir adam shyqpaghany ma?! Estay Nýsipbekúly Shynjang uniyversiytetin bitiripti. Ol nege eskerilmegen?!

Múnday súraqtargha kelgende, әkim inimiz jauap tappay qysyla bastady. Aqyryndap shynyna kóshti, auyldaghy jer auyl әkimin qayyryp qoyyp, oblys ortalyghynda neshe myng gektarlap bóliske salynatyn, baylar men biyligi barlargha beriletin kórinedi...

Estay Nýsipbekúly sekildi Jerding taqsyretin әbden tartyp, Jetisudan Elordagha atbasyn tiregen kәsipkerding taghy bireui – Azangýl Álbosynqyzy.

Azangýl jalghyz jýruden qoryqsa kerek, joldasy Jarqyn Júmaghazyúlyn erte kelipti.

Olardyng da uәjin múqiyat tyndadyq, ekeui Ile qazaq avtonomiyaly oblysynyng eki audannyng tumasy eken. Oqu izdep kelip, Qazaqstanda tanysyp, otau qúrypty. O jer, bú jerge kýl tógip jýrip, aqyrynda Enbekshiqazaq audanynyng Qarajota auyldyq okrugine qaraytyn Sarbúlaq auylyna túraqtapty. Týie ósirip, shúbat satumen ainalysyp jatypty. Qazir qoldarynda elu tórt bas týie bar eken. Pandemiya bastalghaly, shúbat ishushilerding qatarynyng kóbeygenin, saudasynyng jaqsy jýrip jatqanyn aitady. Týilerining sanyn odan ary kóibete týskisi keletinin, shúbatty shiyki kýiinde sata bergennen góri, bolashaqta zauat qúryp, otandyq ónim shygharghysy keletinin, soghan týie baghatyn jәne onyng azyghyn dayyndaytyn jerge qoldary jetpey kele jatqanyn jetkizdi.

Qos júbaydyng ótinishin tyndap bolghan son, Qarajota auyldyq okrugining әkimi Erik Sýleymenúlyna da telefon soqtyq.

Shynyn aitsam, mardymdy jauap bere almady әkim. Birese jer bar deydi, birese jer joq deydi. Ár shópting basyn bir shala bastaghan son, tәdjikelesip otyratyn emes, telefonyndy jabugha tura keldi.

Al, Almaty oblysynyng Qaratal audanynan habarlasqan Erzat Bekenúly degen azamattyng jer turaly әngimesin estiseniz, ne jylaryndy, ne kýlerindi bilmey basyng qatady.

Erzat Bekenúly da Qytaydan kóship kelip, atalghan audannyng bir auylyna qonys teuipti. Ol da mal sharuashylyghymen ainalysyp kele jatqanyn aitty. Qolynda 800-bas úsaq maly, 40-50 bas iri qarasy bar eken. 2015 jyly Qaratal audany әkimi Q. Biysembaevtyng sheshimimen 1000.0 gektar kóleminde jaylymdyq jer alady. 2018 jyly audan әkimining orynbasary Jәnibek Tasybaev Erzat Bekenúlyna berilgen sol jerding gosaktisining týp núsqasyn ózi tartyp alyp, kýni býginge deyin bermepti. Artynan myng gektar jerdi de qaytaryp alypty.

Zang boyynsha, jerdi qaytaryp alu sottyng sheshimimen oryndaluy kerek qoy. Joq, Qaratal audanynyng әkimi jer telimining alym-berimin zanmen emes, niyetpen basqaratyn kórinedi. Sot ta ózi, prokuror da ózi! Jerden aiyrylghan qandasymyz «Erzat» atty sharua qojalyghyn jauyp, malyn jayylym jaldap baghugha mәjbýr bolypty...

Sóz reti kelip túrghanda aita keteyin, jogharydaghy aty atalghan ýsh azamat ta stalindik repressiyamen jer audarylyp kelgen kelimsekter emes, Tәuelsiz Qazaqstannyng Túnghysh preziydenti jolgha qoyghan kóshi-qon sayasatynyng arqasynda tarihy Otanyna oralghan ózimizding qandastarymyz, tuystarymyz.

Kórip otyrsyzdar, Estay Nýsipbekúly arghy bettegi Mao rejimining qúrbany bolghan atymtay jomarttyng úrpaghy eken. Atajúrtyna orala salyp, taghy myng bas maldy mynghyrtyp shygha kelse, ony Otangha oralghan qút retinde baghalap, arqasynan qaqpay ma!

Elge kelip, shanyraq kótergen jas júbaylar Azangýl Álbosynqyzy men Jarqyn Júmaghazyúly óz enbegimen ósirgen týielerin sauyp, óz kýshimen kәsiptenip jatsa, onyng nesi aiyp?!

«Búl jýiening ózeginde qogham aldyndaghy jauapkershiligin sezine biletin kәsipkerlerimizding auqymdy toby túratyny anyq. Yaghny búl – ózining jәne balalarynyng taghdyryn Qazaqstanmen ghana baylanystyratyn kәsipkerler.» degende, Preziydent Qasym-Jomart Kemelúly osy E. Nýsipbekúly men A. Álbosynqyzy sekildi jankeshtilerdi menzegeni anyq.

Endeshe, әkimder óz kýshimen ómir sýrudin, kәsip kózin ashudyng jarqyn ýlgisin kórsete bilgen múnday azamattardy keudesinen iytermey, jatyp isherler jalqaular men masyldargha ýlgi qyp kórsetudi, ýnemi danghalazap otyrudy qyzmetining basty baghytana ainaldyruy kerek!

Songhy kezde mal baghatyn jer tappay qinalghandardyng kileng arghy betten oralghan qandastarymyz ekenin eskersek, jergilikti jerdegi әkimderding olardy qoldap-quattaghannan góri, shetke qaghyp, bóle qarap jatqanyn angharu qiyn emes siyaqty.

Onyng ýstine, jogharyda aitylghan, Jer Kodeksindegi «...uaqytsha óteuli jer paydalanu (jalgha alu) qúqyghyn konkurs arqyly beru» degen norma, ashyghyn aitayyn, jemqorlyqqa, qaghazbastylyqqa jәne birokratiya danghyl jol ashyp qoydy.

Biz Preziydentimiz Qasym-Jomart Toqaevtyng «Jer – bizding ortaq baylyghymyz jәne ony kim iygerse, soghan tiyesili boluy tiyis. Ýkimet pen Parlament osy týitkildi retteuding tiyimdi joldaryn úsynuy kerek. Búl – óte manyzdy mәsele!» degen sózin tekke aityp otyrghan joqpyz.

Jer turaly zannyng jobasyn jasaghan Auyl sharuashylyghy ministrligi, ony kýzep-týzegen Preziydent әkimshiligi jәne notorius retinde bektip bergen Parlament Preziydentting osy sózin kәperlerine alyp, «Jer kodeksinin» 48-babyna jýz bastan artyq úsaq maly, elu bastan joghary iri qara maly bar azamattargha auyl sharuashylyghy maqsatyndaghy jer telimin konkurssiz beretin norma engizgende, malmen ainalysyp, óz kýnin ózi kórip kele jatqan sharualarymyz býitip sergeldenge týspes edi, at sabyltyp auyldan astanagha kelmes edi!

Zannyng aty – zan, әriyne.

Biraq, auyl, audan, oblys basshylarynyng myng bas maldy mynghyrtyp otyrghan óz túrghyndaryn on jyl boyy telmirtpey-aq, el qatary qoldanystaghy zang ayasynda-aq jaylymdyq jәne shabyndyq jermen qamatamasyz etuine әbden boldy ghoy. Biraq, oghan niyet pen jyly jýrek, óz qyzmetine degen jauapkershilik, halqyna degen qamqorlyq kerek. Eng bastysy, últtyq sana boluy tiyis!

Belgilengen tәrtip boyynsha, ýsh azamattyng ótinishin «Amanat» partiyasyna tirkep, Almaty oblysynyng әkimdigine joldap qoydyq.

Aypaqshy, Azangýl Álbosynqyzy ótken jyldyng shilde aiynda jer súrap, «Nur Otan» partiyasyna ótinish jazghan bolatyn. Ol ótinish Almaty oblysynyng әkimdigine joldanghan. Atalghan ótinishke oray, Enbekshiqazaq audany әkimining orynbasary B. Biymenov Azangýl Álbosynqyzynyng biznes-jospary Almaty oblysy boyynsha Aymaqtyq  ýilestiru kensesi otyrysynyng sheshimimen investisiyalyq joba retinde bekitile qalghan jaghdayda, Jer kodeksining 48-babynyng 1-1, 1-15 tarmaqshalaryna sәikes jer uchaskesin aluyna bolatynyn aita kelip, «Sizding ótinishinizdi qarau barysynda Enbekshiqazaq audanynyng Jer qatynastary bólimining tarapynan "Azamattargha arnalghan ýkimet" memlekettik korporasiyasy KEAQ-nyng Almaty oblysy boyynsha filialynyng Enbekshiqazaq audanynyng tirkeu jәne Jer qatynastary bólimine investisiyalyq joba retinde audan aumaghynan súrastyrylyp otyrghan kólemi 300.0 ga bos shabyndyq nemese jayylymdyq jer uchaskeleri jóninde mәlimet beru súralyp súranys hat joldaghan bolatyn. Atalghan bólimnen kólemi 300.0 ga bolatyn jer uchaskelerining joqtyghy jóninde mәlimet alyndy...» dep, jauap beripti.

Audan әkimining orynbasary B. Biymenov búl jauabyn men «Qoyanbúltaq» dep esepteymin. Sonda, Enbekshiqazaq audanynda kólemi 300.0 gektar shabyndyq nemese jayylymdyq bos jer telimi bolmasa, týie baghumen jәne shúbat satumen kәsibin dóngeletip otyrghan kәsipker Azangýl Álbosynqyzyna mýlde jer berilmeui kerek pe, әlde 300.0 gektar jer bosaghangha deyin kýtui tiyis pe?! Aytynyzshy, audan aumaghynda 300.0 gektar bolmasa, 100.0 gektar, 50.0 gektar, tipti 5.0 gektar bos jer joq pa?!

Bar, әriyne! Bir audannan elu týiege bes gektar jer tabylmaydy degenge kim senedi?! Tek, audan men auyl әkiminde Azangýl Álbosynqyzyna jer bereyin degen NIYET joq!

Men Preziydentimiz Qasym-Jomart Toqaevtyng «Jer – bizding ortaq baylyghymyz jәne ony kim iygerse, soghan tiyesili boluy tiyis» degen sózin taghy da qaytalaymyn, mal sharuashylyghymen ainalysatyn auyl túrghyndary birinshi kezekte sózsiz shabyndyq jәne jayylymdyq jermen qamtamasyz etilui kerek!

Atalghan mәselelerdi ontayly sheshu ýshin, Ýkimet pen Parlament  «dostargha – bәri, qalghandaryna – zang boyynsha» (Q. Toqaev) qaghidatymen jer bólisin jasaytyn «Jer kodeksindegi» konkurske qatysty normany qayta qarap, jýz bastan artyq úsaq maly, elu bastan joghary iri qara maly bar azamattargha auyl sharuashylyghy maqsatyndaghy jer telimin konkurssiz, aksionsyz beriletin norma engizui tiyis dep esepteymin.

Sonday-aq, jogharydaghy ýsh malshynyng jer alu turaly mәselesin de oblys әkimi Qanat Bozymbaev myrza óz nazaryna alyp, qoldanystaghy zandar ayasynda ong sheshim shygharady degen senimdemiz!

Auyt Múqiybek

Abai.kz

3 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 2120
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 2530
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 2250
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1637