Júma, 10 Mamyr 2024
Kórshining kólenkesi 5292 23 pikir 8 Aqpan, 2022 saghat 15:08

Resey elshisi: «Altyn Orda - qazaqtar ýshin maqtan, biz ýshin shapqynshylyq»

Reseyding Qazaqstandaghy elshisi A.Borodavkin «Nezavisimaya gazeta-gha» 7 aqpan kýni eki el arasyndaghy qarym-qatynasqa qatysty auqymdy súhbat berdi. Súhbat barysynda ol til, tariyh, syrtqy sayasat pen ekonomika jayynda keninen oy qozghady. 

«Qazaqstannyng songhy oqighalardan keyin Reseymen qatynasy qalay boluy mýmkin», degen súraqqa elshi bylay dedi:

«Qysqasha aitatyn bolsaq, Qazaqstan bizding eng basty odaqtasymyzdyng biri jәne integrasiyalyq әriptesimiz. Búl eng bastysy. Al eger terenirek aitatyn bolsaq, Qazaqstan postkenestik kenistikte qalyptasa bilgen myghym el. Tipti, qantardaghy oqighalardan keyin de ol solay bolyp qala bermek. Eshkimdi renjitkim kelmeydi, biraq kóptegen postkenestik elder KSRO ydyraghan song búl «statusqa» jete almady.

Al odaqtastyq qatynas jayly aitar bolsaq, ol qúrghaq sóz emes, naqty istermen kórinude. Qarqyndy damyp keledi. Bizding elderimiz bir-birin qiyn sәtte әrqashan qoldaugha dayyn, ony pandemiya kezinde kórdik. Resey 2020 jyly koronavirus órship túrghan sәtte bauyrlas elge kómekke kelip, qajetti medisinalyq jabdyqtar men gumanitarlyq kómek kórsetti. Qaraghandy farmasevtika kesheninde eki el arasyndaghy kelisim boyynsha «Sputnik V» vaksinasy jasaluda. 

Bizding ekonomikalyq baylanystarymyz songhy jyldary sapaly dengeyge ósti. Jana aitqanymday, Resey men Qazaqstan integrasiyalyq seriktester. Bizding ekonomikalarymyz tyghyz baylanysta. Qarym-qatynasty ornatuda gumanitarlyq qúndylyqtar da manyzdy. Ol eng aldymen bilim beru, orys tilin saqtau jәne tarihy jadyny óshirmeuge qatysty. 

Qazaqstan KSRO ydyraghannan keyin Reseyden alshaqtaugha tyrysqan emes. Mysaly Ukrainamen salystyrghanda Qazaqstan TMD-ny dúrys qabyldady. Kerisinshe, Qazaqstan tarapynan, naqtylap aitqanda Qazaqstannyng Túnghysh preziydenti N.Á.Nazarbaev tarapynan Euraziyalyq Ekonomikalyq Odaqty qúru turaly úsynys jasaldy. Atalmysh iydeyany ol 1994 jyly jasady jәne Qazaqstannyng esh qatysy joq sebeptermen 2015 jylgha deyin úzaq jatyp, aqyry iske asty. 

Qazaqstan ÚQShÚ úiymyn qúrudy da úsynghan elderding biri. Jiyrma jyldyghyn atap ótudemiz. Jaqyn aralyqtaghy tәjiriybe atalmysh úiymnyng qúryltayshylary qalaghanday dúrys ekenin kórsetti. Dәl Qazaqstan búl úiymnyng bitimgerlik kýshterin óz aumaghynda bandittik-terrorlyq kýshterge qarsy operasiya men eldegi túraqtylyqty qamtamasyz etude qoldandy», - dedi Elshi.

Elshi Qazaqstan men Resey arasyndaghy qarama-qayshylyqtar jayly da aitty.

«Resey KSRO-nyng ydyrauyn tragediya retinde qabyldaydy, al Qazaqstan kerisinshe 30 jyl búryn Tәuelsizdik aldyq degenge aksent qoyady. Tәuelsizdik qazaqtar ondaghan jyldar boyy úmtylghan qúndylyq, sondyqtan olar búl jetistikpen maqtanady. Áriyne, olardyng oghan tolyq qúqyghy bar.

Taghy bir tarihy mysal keltireyin. Qazaqtar óz tarihyn «Altyn Ordadan» bastau alady dep sanaydy jәne ótken jyly «Altyn Ordanyng 750-jyldyghyn» atap ótti. Al Resey ýshin «Altyn Orda» monghol shapqynshylyghy men 300 jyldyq bodandyq retinde qabyldanady. Áriyne, әrkim ózining tarihy kózqarasyn ústanugha qúqyghy bar. Bastysy tarihy oqighalardy saralaghanda obektivtilik bolghany dúrys, tarihty búrmalap, onyng sayasy maqsatta qoldanyp, elder arasyna syna qaghugha qoldanbau kerek.  Búl sonymen qatar óte nәzik mәseleler bolyp sanalatyn 1916 jylghy Týrkistan kóterilisi, 1920-1930 jyldary bolghan ashtyq, stalindik repressiyagha da qatysty. Tarihty tarihshylargha qaldyrghan dúrys», - deydi ol.

Resey elshisi jaqyn aralyqta Qazaqstan preziydenti Reseyge arnayy saparmen baratynyn, sapar barysynda odaqtastyq qatynastardy damytyp, arnayy kelisimderge qol qoyylatynyn aitty. Ol preziydent Toqaev Aughanstan mәselesinde AQSh jәne Úlybritaniya úshaqtaryn Qazaqstan aumaghymen úshugha rúqsat bermeuin aityp, «búl Resey ýshin qauipti bolar edi» dep naqtylady. Sonymen qatar, Toqaev preziydenttigi kezinde NATO  úiymdastyratyn «Dala qyrany» әskery jattyghuy ótkizilmegenin de aitty. Sonday-aq, endigi tanda ÚQShÚ jattyghulary men bitimgerlik kýshterin nyghaytu júmystary jýrgiziletinin menzedi.

Ol Qazaqstannan Reseyge orys últy qarqyndy kóship jatyr deydi. Alayda búl qalypty qúbylys, qanday da bir qudalau joq, ekonomikalyq kózqaras boyynsha bolyp jatyr dep boljady. Onyng mәlimetinshe, bir jyldyng ishinde Reseyge Qazaqstannan 25 myng orys kóship barghan. Qazaqstandaghy orystargha eshqanday qysym joq ekenin, olar biylikting biyik minberlerinde baryn da aita ketti.

«Qazaqstanda túrmystyq dengeydegi últshyldyq basym», - deydi ol. «Ókinishke oray búl qúbylys Qazaqstanda da, Reseyde de keng etek jayghan. Búl mәselemen biz birlese kýresuge tiyispiz, bir-birimizdi aiyptau arqyly emes»,- deydi Borodavkiyn.

«Orys tilin Qazaqstanda bәri biledi. Basym kópshilgi aksentsiz jәne grammatikalyq qatesiz sóileydi. Orys tilining resmy til statusy konstitusiyada bekitilgen jәne ony ózgertu talpynasy joq. Onyng ýstine Qazaqstanda orys tilin bilu artyqshylyq retinde sanalady. Mysaly, orys tilin bilmegender jaqsy júmysqa túruda qiyndyq kóredi.

Orys tili Qazaqstanda óz pozisiyasyn ústap túratynyna senimdimin. Qazaqstandyq jastar reseylik JOO-gha oqugha týsuge talpynuda, al oghan orys tilinsiz týsu mýmkin emes. Jaqyn aralyqta Resey JOO-nyng filialdary ashylady, al onda tek orys tilinde oqytady. Orys tilin kóbine Qazaqstanda ózge elden qonys audarghan qandastar bilmeydi», - deydi Elshi.

Abai.kz

23 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 1897
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 1962
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 1651
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1500