Dýisenbi, 6 Mamyr 2024
Janalyqtar 3421 0 pikir 29 Tamyz, 2012 saghat 06:34

Álemdik naryqta astyq qymbattady. Onyng kebin azyq-týlik ónimderi de kiii yqtimal

Europada jauyn tolastamasa, al Qazaqstan, AQSh, Resey ispetti astyqty memleketter ylghal tapshylyghyna úrynyp otyr. Qúrghaqshylyq әlemdik naryqtaghy astyq baghasyna tyng serpilis berdi. Shyghyndaryn esepke salghan diqandar qauymy dәnning joghary baghalanatynyna shýkirshilik etip otyr. Biraq odan qarapayym tútynushylar útyluy yqtimal. Álemdik astyq naryghyndaghy ózgerister әleumetting әmiyanyna salmaq týsirip, azyq-týlik baghasyn ózgertetinine sheteldik sarapshylar senimdi. Ún, nan, sýt jәne et ónimderining qúny qúbylady dep kýtilude. Sheteldik ýrdisting salqyny elimizding ishki naryghynda da seziletini aiqyn. Onyng әseri emeski bolatynyn jergilikti sarapshylar boljap otyr.

Týsimi tómendeydi

Mehlis SÝLEYMENOV, QR Últtyq ghylym akademiyasynyng akademiygi:

Europada jauyn tolastamasa, al Qazaqstan, AQSh, Resey ispetti astyqty memleketter ylghal tapshylyghyna úrynyp otyr. Qúrghaqshylyq әlemdik naryqtaghy astyq baghasyna tyng serpilis berdi. Shyghyndaryn esepke salghan diqandar qauymy dәnning joghary baghalanatynyna shýkirshilik etip otyr. Biraq odan qarapayym tútynushylar útyluy yqtimal. Álemdik astyq naryghyndaghy ózgerister әleumetting әmiyanyna salmaq týsirip, azyq-týlik baghasyn ózgertetinine sheteldik sarapshylar senimdi. Ún, nan, sýt jәne et ónimderining qúny qúbylady dep kýtilude. Sheteldik ýrdisting salqyny elimizding ishki naryghynda da seziletini aiqyn. Onyng әseri emeski bolatynyn jergilikti sarapshylar boljap otyr.

Týsimi tómendeydi

Mehlis SÝLEYMENOV, QR Últtyq ghylym akademiyasynyng akademiygi:

- Tauardy syrtqa shygharyp, importtalatyn ónimder de bar. Elimiz әlemdik naryqqa tәueldi. Onyng bir bólshegi retinde sanalamyz. Sondyqtan sheteldegi azyq-týlik baghasynyng sharyqtauyn biz de sezinetinimiz sózsiz. Sebebi birqatar memleketter quanshylyqqa úrynsa, dәnning qúny artatyny taygha tanba basqanday anyq. Býgingi kýnning ózinde bagha qymbattaudyng jolyna týsti. Eger byltyr astyqtyng tonnasy 100-150 dollargha baghalansa, biyl kórsetkish 200-den asyp jyghylghan. Meninshe, sary altynnyng eng tómengi baghasy 300 AQSh dollaryn qúramaq. Qúrghaqshylyqtyng saldarynan sary altynnyng týsimi qúldilap, dәnning qúny 3 ese artuy yqtimal. Oraq nauqany barysyndaghy ysyrapshyldyq ta әser etpek. Ylghaldyng azdyghynan AQSh, Ukraina, Resey, Avstraliyanyng tirligi mәz emes. Tek atalmysh jayt astyqty memleketterding barlyghynda oryn alady desek, qatelikke jol beremiz.  Mәselen, Kanadany janbyr quanyshqa bólep otyr. Olar elimizdegi ótken jylghy qolayly aua-rayynyng berekeliligin tatyp otyr. Sәikesinshe ónimdilik dengeyi de kanadalyqtardyng kónilderin kónshitip otyr.

 

Qapy qalmasaq, saldarynan qútylamyz

Arman EVNIYEV, QR AShM janyndaghy Iskerlik kenes tóraghasynyng orynbasary:

- Eginshilik, ata kәsip әri jem-azyq sharuashylyghy bir-birimen tyghyz baylanysty. Al AQSh, Resey ispetti birqatar memleketterde dәn shyghymdylyghy kónil kónshitpeydi. Saldarynan deldaldardyng qiytúrqylyghy kýn tәrtibindegi mәselege ainaluy yqtimal. Ótken jyly qambamyz auzy-múrnyna deyin dәnge tolghanymen, biyl elimizding key aimaghynda as atasy nan baghasynyng negizsiz sharyqtauy - sonyng bir aighaghy. Ázirge atalmysh ýrdisti ónimdilikting tómendiligimen sabaqtastyru әbestik. Óitkeni biylghy dәn әli qambagha qúiylghan joq. Bagha qymbattaydy dep, asyghystyqqa boy bermegen abzal. Biraq әlemdik naryqta dәnning qúny sharyqtaudyng kebin kiygendikten, onyng lebi elimizde de seziletini haq. Ony moyyndau kerek. Jaghdaydy retteytin әri sheshetin tetikter jetkilikti, songhy 2-3 jyldyng tәjiriybesine sýienuge jol ashyq. Qyl ayaghy Prodkorporasiya sary altynnyng qajetti kólemin naryqtan satyp alyp, barlyq tizbekting súranysyn qamtamasyz etuge jol ashyq.

Ekinshiden, der kezinde jemshóp mәselesin sheship, tiyisti sharalardy maqúldau qajet. Azyqtyq dәndi daqyldyn, jýgerinin, qytaybúrshaqtyng qory jasaqtalsa, jaghday qatang baqylaugha alynady. Otandyq qús ósiruge beyimdelgen kәsiporyndar men iri sýt-tauarly fermalar san soqpaghandary abzal. Olar azyqtyq dәndi daqyldardan tarshylyq kórip, әbigerlenbegenderi jón. Eger Prodkorporasiya men ózge treyderler ong joldy tandasa, onda deldaldar da azaymaq.

Álemdik naryqta azyq-týlik qúny sharyqtasa, onyng әseri elimizde de sezilmek. Biraq birden ettin, sýtting baghasy qymbattamaytyny aiqyn. Eng aldymen onyng saldary sary altyngha búiyruy yqtimal. Odan diqandar qauymy útuy mýmkin. Deni talay jylghy boryshtarynan qútylyp, lizingke alynghan qúral-saymannyng qúnyn óteuge sәti týspek. Alayda tayaqtyng ekinshi úshy tútynushylardyng enshisine tiymek. Olardyng kózqarasy boyynsha azyq-týlik baghasy túraqtaluy tiyis.

 

Astyqtyng qúny qúldilamaydy

Erlan JÁNIBEKOV,  «Ekonomikalyq zertteuler instituty» AQ ahualdyq taldau jәne әlemdik ekonomika basqarmasynyng bastyghy:

- Býginde AQSh-ta egis alqaptarynyng 50 payyzy qúrghaqshylyqtan zardap shegude. Reseylikter biyl 77-80 million tonna dәnnen dәmeli. Ótken jylmen salystyrghanda ónimdilik 15-16 million tonnagha tómendemek. Sheteldik mamandardyng boljamynsha, әlem boyynsha qambagha qúiylatyn astyq kólemi 7 million tonnagha azayady. Oghan elimiz, AQSh, Qytay әri Resey tap bolmaq. Sәikesinshe dәnning qúny sharyqtaudyng jolyna týspek. 2011 jylgha qaraghanda biyl sary altynnyng qúny 1,5-2 ese artuy yqtimal. Chikago birjasy boyynsha onyng bir tonnasy shildening 20-27-si 330-340 AQSh dollary shamasynda qúbylghan. Songhy aptanyng mәlimetine sýiensek, dәndi daqyldardyng qúny 10-15 payyzgha qymbattady. Meninshe, atalmysh ýrdis 2 aidyng ishinde azyq-týlikke de әser etedi. Álemdik naryqta tauar baghasy kóterilse, qymbatshylyqtyng lebi elimizdi de ainalyp ótpeytini haq. Onyng el ekonomikasyna esh zardaby joq, tek tútynushylardyng qaltasyna salmaq saluy yqtimal. Biraq biz ony naqty qashan sezinetinimizdi boljau qiyn.

Oghan ishki faktorlar da әser etui yqtimal. Janar-jagharmay boyynsha tuyndaghan týitkildi mysalgha alayyq. Birynghay ekonomikalyq kenistik kýshine engen son, reseylik investorlardyng jergilikti jagharmaygha qyzyghushylyqtary artty. Óitkeni qazaqstandyq múnay ónimining baghasy arzandau edi. Saldarynan janar-jagharmay tapshylyghy oryn alyp, beketterde kezekte túrghandardyng sany kóbeydi. Sondyqtan onyng qúnyn reseylik jagharmaydyng baghasymen tenestiruge mәjbýr edik. Astyq boyynsha dәl osy ispetti jaytqa tap boluymyz mýmkin. Sondyqtan sary altynnyng qúnyn ózgelerden tómendetsek, ishki naryqta dәn jetispeushiligining mashaqatyn tatuymyz ghajap emes.

 

Enbek ónimdiligin arttyru qajet

Jasqayrat SÝNDETOV, ekonomika ghylymdarynyng doktory:

- Naryqtaghy dәnning qúny әrtýrli sebepterge baylanysty qúbylady. Búl aldymen saudagha týsetin әri tútynylatyn ónimderding kólemimen sabaqtas. Eger óndiriletin tauar dengeyi tómendep, onyng shyghyny eselense, sәikesinshe ózindik qúny qymbattaydy. Túraqtandyrugha qol jetkizu ýshin óndeuge bet alghan kәsiporyndar enbek ónimdiligin arttyrulary mindet.

Biyl AQSh-ta, Reseyde, Ukrainada egin týsimi azaya týsetini haqynda boljam bar. Ónimdilik tómendese, dәnning qúny kóbengding jolyna týspek. Ol óz kezeginde azyq-týlik baghasynyng qúbyluyna әkelip soghady. Biraq onyng ishki naryqqa, ekonomikamyzgha qatty әseri tiymeydi. Meninshe, ózge memlekettermen salystyrghanda elimizde azyq-týlik baghasy asa qymbattamaydy. Sondyqtan alandaugha әzirge negiz joq.

 

Venera ORYNBAYQYZY,

«Agro Jarshy» jurnaly

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 1471
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 1331
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 1081
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1126