Sәrsenbi, 8 Mamyr 2024
Alystaghy bauyrym 6447 12 pikir 2 Jeltoqsan, 2021 saghat 12:49

Qalyng qalay, Ombynyng qazaghy?

Reseyde bir millionnan astam qazaq túrsa da bir qazaq tildi mektep joq. Qazaqtyng tarihy jeri sanalatyn Ashtarhan, Omby, Tomby, Orynbor aimaghynda qazaq auyldary kóp. Al qalalyq ortada qazaqtardyng ýlesi basym mekender jeterlik.

Omby aimaghyndaghy 2010 jyly qazaqtyng sany resmy týrde 80 myng adamdy qúraghan, búl orystardan keyingi ekinshi orynda degendi bildiredi. Al beyresmy derekter boyynsha Omby ólkesinde 200 mynnan astam qazaq bar. Qazaqtardyng sany qalay ózgergeni 2021 jylghy halyqtyq sanaqtan keyin belgili boluy tiyis.

Omby aimaghynyng basshysy Aleksandr Burkovtyng mәlimeti boyynsha, qazaqtardyng basym bóligi qalalyq aimaqta túrady. Al qalghan bóligi Qazaqstanmen shekaralas auyldarda túrady. Búl myndaghan shaqyrymgha sozylghan Qazaqstan-Resey shekarasyndaghy qazaq auyldary degen sóz.

Omby aimaghynda qazaqtyng kóptigine qaramastan tolyq qazaq tilindegi mektepter joq. Aymaqta bar bolghany qazaq tilin oqytatyn jeti ortalyq qana bar. Onyng beseui oblys audandarynda bolsa, ekeui Omby qalasynda ornalasqan. Onyng ózi mektep ishindegi qosymsha ortalyqtar ghana. Uniyversiytet aumaghynda bir ghana qazaq tilin ýiretu ortalyghy bar. Resey biyligi qazaqtardyng tolyq mektebining bolmauyn qazaq tiline degen súranystyng azdyghy dep týsindiredi. Alayda, shyndyghynda tildi ýirenuge niyetti qazaqtar sany kóp, biraq ony qoldaugha Mәskeu qúlyqsyz. Qazaq tilindegi gazetterdi redaksiya újymy demeushilersiz shygharugha mәjbýr. Sonyng biri «Omby qazaqtary» gazeti.

Omby aimaghynyng basshysynyng mәlimetinshe, oblysta 12 qazaqqa tiyesili últtyq birlestikter bar. Olardyng basym bóligi qazaq mәdeniyetin jandandyru, qazaq tilin ýiretu, kezdesuler úiymdastyru, qazaq tilindegi kitaptar taratu, Nauryz merekesin toylau jәne basqa sharalardy iske asyrady. Kópshiligi Qazaqstandaghy Preziydent qorymen birlese sharalar úiymdastyryp túrady. Biraq, ol azdyq etedi. Sebebi jýzdegen myng qazaqty ruhani, últtyq, mәdeny qúndylyqtarmen susyndatu ýshin jýieli júmystar men qyruar qarjylandyru qajet.

Ombyda qazaqtyng ziyalylary bilim alyp, Alashtyng ardaqtylary aghartushylyq jolyn bastaghan. Maghjan Júmabaev, Shoqan Uәlihan, Sәken Seyfulliyn, Júmabay Shayahmetov, Kóshke Kemengerúly syndy arystar Ombyda bilimin terendetken. 2004 jyly Ombyda Sәken Seyfullin men Shoqan Uәlihangha eskertkish ashylghan edi.

Ombynyng basty sauda jasaytyn eli Qazaqstan. Shekaralas bolghandyqtan búl zandylyq. 2020 jyly Omby men Qazaqstan arasyndaghy tauar ainalymy 350 million dollardy qúraghan. Negizinen auyl sharuashylyq ónimderi men azyq-týlik tauarlary. Qazaqstan men Ombynyng ortaq mәselesi bar, ol Ertis ózenining tartylyp bara jatqandyghy. Qytay tarapy Ertis boyynsha su bógetterin salyp, su dengeyi tómendep ketti. Ol Qazaqstanda Ertis, al Reseyde Ob ózenine óz әserin tiygizude. Resey tarapy sudyng ýzdiksiz boluyn qalaydy, alayda ózi Kaspiyge qúyatyn iri ózen boylaryna su beketterin salyp jatyr. Búl «bizge ber, al biz oilanamyz» prinsiypine úqsaydy.

Ombyda 10 myng qazaqstandyq student bar. Olardyng basym bóligi qazaqstandyq orystar jәne kópshiligi oquyn bitirgen son, tarihy otandarynda qaludy qúp kóredi. Al qazaq studentterding barlyghy derlik otandaryna, yaghny Qazaqstangha qaytady.

Reseydegi әleumettik jaghday nasharlap, sanksiya әserinen bagha ósken sәtte Ombydan Qazaqstangha kóship kelushi qazaqtar sany da artypty. Alayda pandemiyalyq shekteulerge baylanysty kósh eki jyl toqtap qalghan. Koronavirus pandemiyasy ayaqtalsa, kósh jandanady degen ýmit bar.

Ka Myrza

Abai.kz

12 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 1758
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 1730
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 1453
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1371