Senbi, 27 Sәuir 2024
Janalyqtar 2884 0 pikir 15 Tamyz, 2012 saghat 10:12

Álim Oral. Jayyqtyng jayy ketip barady. Ekspedisiya eldi shulatyp jýr

«Edil bol da, Jayyq bol, eshkimmenen úryspa!» degen Asanqayghy atamyzdan qalghan ósiyet qos ózendi boylay qonystanghan ejelgi júrt ýshin búljymas qaghidagha ainalghan. Búghan shýkir. Alayda ózining túma bastauyn Resey jerindegi Oral taularynan alatyn bizding Jayyq ózeni jyldan-jylgha arnasy basylyp, shúrayly shóbi men jasyl ormany solghyn tartyp, Oral zauytynan shyghatyn shaghyn kemening ózi qayrandap, bauyrlap qalatyn apatty jaghdaygha úshyraghaly qashan? Kemi on, jiyrma jyldyng kólemi desek aghat bolmas.  Mine, osy atalghan uaqytpen shendesken, aldyna adamzatqa ortaq, әsirese eki el ýshin ekibastan manyzy zor ekologiyalyq ekspedisiya jasaqtalyp, sapargha shyghyp kele jatqanyna jiyrma jyl boldy. (1989 jyly oqushylardan jasaqtalghan alghashqy ekspedisiya sapargha shyghypty) Biz osy ekspedisiyanyng Jayyq ózenining kýrdeli ahualyn sauyqtyrugha jasap jatqan qanday júmysy bar degen mәselege az-kem syny kózqarasta toqtalghymyz keledi.

«Edil bol da, Jayyq bol, eshkimmenen úryspa!» degen Asanqayghy atamyzdan qalghan ósiyet qos ózendi boylay qonystanghan ejelgi júrt ýshin búljymas qaghidagha ainalghan. Búghan shýkir. Alayda ózining túma bastauyn Resey jerindegi Oral taularynan alatyn bizding Jayyq ózeni jyldan-jylgha arnasy basylyp, shúrayly shóbi men jasyl ormany solghyn tartyp, Oral zauytynan shyghatyn shaghyn kemening ózi qayrandap, bauyrlap qalatyn apatty jaghdaygha úshyraghaly qashan? Kemi on, jiyrma jyldyng kólemi desek aghat bolmas.  Mine, osy atalghan uaqytpen shendesken, aldyna adamzatqa ortaq, әsirese eki el ýshin ekibastan manyzy zor ekologiyalyq ekspedisiya jasaqtalyp, sapargha shyghyp kele jatqanyna jiyrma jyl boldy. (1989 jyly oqushylardan jasaqtalghan alghashqy ekspedisiya sapargha shyghypty) Biz osy ekspedisiyanyng Jayyq ózenining kýrdeli ahualyn sauyqtyrugha jasap jatqan qanday júmysy bar degen mәselege az-kem syny kózqarasta toqtalghymyz keledi.

Alghashynda «Provduhinning izimen» degen atpen shyghyp jýrgen ekspedisiya artynan «Jayyq - Oral» ekologiyalyq ekspedisiyasy dep atauyn ózgertti. Býginde tipti ataghy dyrday: «Halyqaralyq "Jayyq -Oral" tarihiy-mәdeny ekologiyalyq ekspedisiyasy» dep atalady.  Aty men zatynyng qúbyluyna say onyng qarjylyq qajeti de eselep óskeni mәlim. Ekspedisiyany jasaqtap, Jayyqtan Orynborgha, nemese kersinshe Orynbordan Oralgha attandyrugha, jolda eldi mekenderge toqtap, әr týrli mәdeny sharalar ótkizuge, qysqasy kiyim-keshek, iship-jeminen bastap, býkil kerek-jaraghymen qamtamasyz etu ýshin jylda qyruar qarjy shyghyn boluda. Sonda ne bitti? Jayyq ózenining problemasy jenildedi me? Joq. Óitkeni ózenning ekologiyalyq apatty jaghdayy asqynbasa, әzirge jenildey qoyghanyn biz kórip otyrghan joqpyz. Ekspedisiyanyng túraqty jetekshilerining biri QR Parlament Mәjilisining deputaty Elena Tarasenko bastaghan top (arasynda ólketanushy atanaghan J.Aqbay siyaqty zeynetkerleri bar) jyl sayyn eldi dýrliktirip, ózenge týsip, joryqtaryn jasap jatady. Jergilikti baspasóz býgin «Jayyq - Oral» joryqqa attandy»,-dep jatsa, az kýn ótpey «Ekspedisiya oraldy» dep taghy jarty әlemge jar saludan tanbaydy. Al, ekspedisiya mýshelerining Irili-úsaqty kezdesuler men mәdeny sharalar ótkizip, sugha shomylyp, balyq jep, shashylyq shaynap, syra-pyra iship qaytqannan basqa bitiretin isteri shamaly. Áli kýnge ýkimet olargha qúlaq aspay otyr. Oral men Astana arasynda shyr-pyr bolyp jýrgen deputatymyzdyng ýnin estimeytin ýkimetimizding qúlaghy tas keren, ne estimeytin qúlaqqa estilmeytin sóz aityp, deputat atanyp jýrgen Tarasenko hanymnyn  «janayqayy» qúr aiqay, janghyryq qana.

Ekspedisiyanyng tarihy negizine Provduhin degen sayahatshynyng tirligi sebep bolghan desedi. Al Valerian Provduhin - orys jazushysy, Orynbor jerinde tughan, ang atyp, balyq aulap, ózinshe Jayyq boyyn kezip sayahat jasaghandy únatqan. Sol sapary barysynda kazaktar jayly jazghan.

Jyl sayyn «Jayyq - Oral» ekspedisiyasyn úiymdastyryp, bosqa aramter bolghansha, oghan bólinetin qarjygha nege naqty júmystar istemeske? Mәselen, sol ekspedisiya attanyp jatatyn Oral qalasyndaghy Jayyq ózenining jaghalauy kýl-qoqysqa tolyp, әbden lastanyp boldy. Sugha shomylushylar ýshin jaghajay jasalmaghan, demalushylar kez-kelgen jerdi býldirip kete barady. Demalysqa say oryn dayyndalsa: qúm tógilip, qoqys salatyn jәshikter qoyylyp, oryndyqtar ornatylyp, t.b. qajettilikter istelse, ózen jaghalauy qazirgisindey kýige úshyramaghan bolar edi. Jayyqqa da halyqqa da esh paydasy joq, ýkimet qarjysyn bosqa shashqannan basqany bilmeytin «Jayyq -Oral» siyaqty bir top demalushylardyng ghana kýiin kýittegen ekspedisiyanyng barynan joghy abzal. Qarjy demekshi, ghalamtorda jәne baspasózdegi «Jayyq -Oral» ekspedisiyasy turaly mәlimetterde onyng qarjy kózi atalmaydy. «Bizding búlay sapargha shyghuymyzdyng bar qúpiyasy demeushiler tarapynan» deydi oghan qatysushylardyng keybiri. Bolsa bolar. Biraq demeushiler de óz qaltalarynan alyp berip jatpaghan shyghar. Onda júmys jasap jatqan el-júrttyng ýlesi, manday teri bar bolar. Tarasenko hanym, parlament mәjilisinde Jayyq ózenining mәselesin kótergendey bolyp jýr, biraq deputattyng sózi men isi bir-birimen ýilespeytin siyaqty. Jiyrma jylda birde-bir Jayyqqa da halyqqa da paydaly sharua istelmepti...

Dospanbettey, Mahambettey aruaqty ata-babamyz: «Aynalayyn Aq Jayyq, at salmay óter kýn qayda?..» dep tebirene jyrlaghan ózenimizding ýstinde sauyq-sayran qúrghansha, naqty ispen shúghyldanghan myng ese artyq emes pe?

«Abay-aqparat»

0 pikir