Júma, 3 Mamyr 2024
Janalyqtar 2980 0 pikir 13 Tamyz, 2012 saghat 06:24

Ghadilbek Ákim, әleumettanushy. Quanshylyqtyng kesiri – qymbatshylyq

Biylghy jaz mezgili elimiz ýshin este qalayyn dep túr. Áriyne, әr jyldardaghy jaz mezgilining óz erekshelikteri bar. Ótken bir-eki jyldaghy jaz mezgilderining birden-bir aitarlyqtay erekshelikteri, egin bitik shyghyp, qoymalarymyz aq bidaygha tolghan bolatyn: alynghan biday tipti qoymalargha syimay, jaughan janbyrmen qaqaghan kýnning astynda shirip ketken de kezderi boldy. Búl ókinishti jaghdayat diqandardy da, kәsipkerlerdi de, qúzyrly organdarmen Ýkimetti qosa birshama әbigerge týsirgen edi. Aghymdaghy jyly elimizding Auylsharuashylyghy ministrligi astyq jinau mejesi 12,8 million tonna degen, alayda, osy jazdaghy aptap ystyq, onyng ishinde, astyqty ónirlerdegi ystyqtyng keri әserinen búl boljam 12 million tonna bolatyn týri bar sekildi. Aua rayynyng osynday kýy kórsetui tek qana sharuany ghana emes, sonymen birge, Ýkimetti de alandatyp otyr. Shilingir shildening qatty ystyq boluy sebebinen, býgingi kýnning ózinde elimiz boyynsha 353 myng gektar egistik alqap shyghyngha engizilip, paydasyz bolyp otyr. Egistik alqaptarynyng kýiip ketui Qostanay, Aqmola, Qaraghandy, Aqtóbe oblystarynyng birshama egisti audandaryn sharpyp ketti. Búnday jaghday kórshimiz Reseyde de oryn alyp otyr. Reseydegi songhy aqparattargha kóz jýgirtsek, 4,4 million gektar alqap kýiip ketipti. Búl Reseyding jalpy egis alqabynyng 6%-yn qúrap otyr. Reseyde aptap ystyqtyng kesirinen egistik alqaptaryna kelgen ziyan 32-33 mlrd.

Biylghy jaz mezgili elimiz ýshin este qalayyn dep túr. Áriyne, әr jyldardaghy jaz mezgilining óz erekshelikteri bar. Ótken bir-eki jyldaghy jaz mezgilderining birden-bir aitarlyqtay erekshelikteri, egin bitik shyghyp, qoymalarymyz aq bidaygha tolghan bolatyn: alynghan biday tipti qoymalargha syimay, jaughan janbyrmen qaqaghan kýnning astynda shirip ketken de kezderi boldy. Búl ókinishti jaghdayat diqandardy da, kәsipkerlerdi de, qúzyrly organdarmen Ýkimetti qosa birshama әbigerge týsirgen edi. Aghymdaghy jyly elimizding Auylsharuashylyghy ministrligi astyq jinau mejesi 12,8 million tonna degen, alayda, osy jazdaghy aptap ystyq, onyng ishinde, astyqty ónirlerdegi ystyqtyng keri әserinen búl boljam 12 million tonna bolatyn týri bar sekildi. Aua rayynyng osynday kýy kórsetui tek qana sharuany ghana emes, sonymen birge, Ýkimetti de alandatyp otyr. Shilingir shildening qatty ystyq boluy sebebinen, býgingi kýnning ózinde elimiz boyynsha 353 myng gektar egistik alqap shyghyngha engizilip, paydasyz bolyp otyr. Egistik alqaptarynyng kýiip ketui Qostanay, Aqmola, Qaraghandy, Aqtóbe oblystarynyng birshama egisti audandaryn sharpyp ketti. Búnday jaghday kórshimiz Reseyde de oryn alyp otyr. Reseydegi songhy aqparattargha kóz jýgirtsek, 4,4 million gektar alqap kýiip ketipti. Búl Reseyding jalpy egis alqabynyng 6%-yn qúrap otyr. Reseyde aptap ystyqtyng kesirinen egistik alqaptaryna kelgen ziyan 32-33 mlrd. Rublige jetti, al, shyqqan egindikti jinau boljamy 94 millon tonnadan 77 milliongha týsti.

Atalghan ahualdyng ekonomikagha, әleumettik jaghdaygha jәne auylsharuashylyghy sektoryna әkeletin ziyanyn ólsheuding ózi qiyn. Eng birinshi әseri, әriyne, ún men nan jәne únnan jasalatyn tagham ónimderi baghasynyng qymbattauy oryn almaq. Nan qymbattasa, odan әri basqa da azyq-týlik ónimderining baghasy joghary qaray sharyqtaytyny joqqa shygharugha bolmaydy. Aptap ystyq tek qana bidayly alqaptardy ghana kýidirip jibergen joq, quanshylyqtyng kesirinen mal azyghy jemshópting jetispeui de bolatyny anyq. Al, búl óz tarapynan mal ústaudy qiyndatyp, et, sýt jәne sýtten jasalatyn basqa da ónimderding qymbattauyna әkelip soqqaly túr. Jalpy alghanda, quanshylyqtyng kesiri - qymbatshylyq. Quanshylyq әlemdik astyq eksportynyng derjavalary Reseydi, Ukrainany, Europa men AQSh-ty da ainalyp ótpedi. Qymbattau demekshi, әlemdik naryqta biday baghasy 350 AQSh dollaryna jetipti, jyl basynan beri biday baghasy 29%-gha qymbattaghan.

Shetelding beldi de bedeldi BAQ-tary býginning ózinde әlemde jana azyq-týlik daghdarysy oryn alayyn dep otyr degen maqalalar jazuda. Búghan basty sebep retinde, Resey, Europa, AQSh jәne Qazaqstan men Ukrainada ystyq aua rayy saldarynan egis alqaptarynyng kýiip ketuin, sol arqyly biday, ún baghasynyng ósuin, AQSh-ta ystyqtan jýgeri men soya baghasynyng sharyqtauyn, Ýndistanda janbyrdyng  jaumauynan kýrishke tóngen qauipti keltire otyra, shynymen de solay dep aitugha tura keledi. Financial Times basylymy, 2007-2008-shi jyldary әlemde azyq-týlik baghasy negizinen spekulyanttardyng jymysqy isterining saldarynan sharyqtap ketse, osy joly jaghday mýlde bólek dep otyr. Ol jyldardaghy azyq-týlik baghasynyng lezde sharyqtap ketui, әlemning 30 elinde búlqynys, kóteriliske әkelip, 2009-shy jyly ash adamdar sany 1 mlrd. adamgha jetken edi. Biylghy jaghday qalay bolatynyn әzirge aitu nemese naqtylay boljau qiyndau, degenmen tabysynyng 75%- tamaqqa júmsaytyndar ýshin tipti qiyn soghuy mýmkin. Mamandardyng aituynsha, qazir júmysyn jasap, kәsibi arqyly nan tauyp otyrghandardyng kópshiligin qymbatshylyq qausyra týsui mýmkin. Tabighattyng osy jazda qynyr minez kórsetui kóp boljamdar men jobalardy ózgertuge alyp kelgeni qazirde anyqqa shyqty. Mysaly, Reseyding qúnarly aimaqtarynyng biri Qyrym men Kubanidy su basuy, al basqa ónirlerde kýnning ystyq boluy, boljamdargha ózgerister engizuge tura keltirdi.

Biday - bizde eksportqa shygharatyn strategiyalyq manyzy bar tauar. Aua-rayynyng kýrt qúbyluy, aityp ketkendey, әlemdik naryqta biday, ún, nan baghasynyng ósuine alyp keletini belgili, sol sebepti bidaymen astyqty importtaytyn memleketter, qanday bagha bolsa da satyp alady. Bizden alys emes, Qytay, Iran memleketteri jyldaghyday biday satyp alugha dayyn. Búl eki memleket    ishki súranysty qamtamasyz etu ýshin bidaydy ýlken kólemde satyp aladyi. Búl rette astyq ónimimen birinshi kezekte ózimizdi qaryq qylyp alsaq, qalghanyn satylymgha jiberuge bolady.

Jalpy alghanda, azyq-týlik baghasynyng keyde tez, keyde birtindep qúbylyp ósui búl dýnejýzilik trend. Aua-rayynyng osy jazda ystyq boluy kóp nәrsege әserin tiygizetin sekildi: ekonomikagha, demografiyagha, әleumettik jaghdaygha, tipti sayasatqa da... Bir sózben aitqanda onyng aspektisi kóp. Áygili «Arab kóktemi» qúbylysy payda boluy sebepterining biri de osy nan men azyq-týlikting jetispeui, olardyng baghasynyng ósui bolghanyn úmytpaghan jón. Degenmen de, atalghan ýderiske iykemdene bergen jón, búl tarapta bizding elding jaghdayy ózgelermen salystyrghanda anaghúrlym jaqsyraq, alayda, bagha qymbattauynan biz de qashyp qútyla almaymyz, al onyng elimizge qanday әser beretinin boljap aitu qiyn. Búdan shyghatyn qorytyndy trivialidy bolsa da, búl dýniyede barlyghy bir-birimen tyghyz baylanysty ekenin esten shygharmaghan abzal.

«Abay-aqparat»

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 903
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 756
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 587
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 593