Júma, 26 Sәuir 2024
Aqmyltyq 6670 46 pikir 25 Qarasha, 2021 saghat 11:36

Toqaev jәne Avgiy atqorasy

Elbasy «Núr Otan» partiyasyndaghy tóraghalyghyn preziydent Toqaevqa tapsyrdy. Osy oqighanyng astarynda ne jatyr?

Birinshiden, Nazarbaevtyng Toqaevqa degen senimi jatyr. Eki jarym jyl ishinde Preziydent Elbasymen ekeuara jasalghan kelisimdi qatang saqtap, berilgen uәdeleri men tapsyrylghan sharualaryn mýltiksiz oryndasa kerek. Áytpese, Elbasy múnday jauapty qadamgha barmas edi.

Kesheden bastap, Toqaev, sózsiz, sayasy jәne burokratiyalyq jaghynan kýsheydi, óz mәrtebesin nyghaytty. Bizding qúbyjyq jýiede partiya sekildi qúrylymnyng roli zor ekeni belgili: Preziydenttikke kandidatty da sol úsynady, Parlament te tek qana partiyalyq tizimmen saylanady.

Barlyq dengeydegi bastyq pen yqpaldy biznesmenderding kóbi – osy partiyanyng mýshesi. Yaghni, endigi jerde Preziydentting dauysy qatqyldau shyghyp, kez kelgen әkim ne ministrdi partiyalyq tәrtip túrghysynan jazalap, ornynan alyp tastay alady.

Búghan deyin onyng sayasy bolashaghyna kýmәnmen qaraghan isteblishment ókilderi óz oiynan ainyp, rayynan qaytyp, «qasym-jomartshyldar» qataryna qosylugha asyghatyn bolar.

Ekinshiden, «Núr Otan» aty darday bolghanmen, abyroy men bedelden júrday,  tek qana burokrattyq әdis-tәsilmen basqalardy basqaryp kele jatqan qúbyjyq qúrylym. Tómennen pikir qalyptastyryp, tómennen basshylyq saylaytyn, basqa partiyalarmen bәsekege týsip, sayasy kýreste shynyqqan klassikalyq sayasy úiym emes. Onyng tynys-tirshiligin, baghyt-baghdaryn milliondaghan qatardaghy mýshesi emes, ortalyqta – bir adam, al auyl-aymaqta – әkimder anyqtaydy. Yaghni, búl jandy úiym emes. Mәselen, qazir onyng qatarynan Preziydent shyqsynshy, onyng qoghamdaghy yqpaly sol sәtte nól bop qalady.

Ol partiyanyng qataryna onyng iydeyalyq jaghynan jan-tәnimen berilip, soghan ómir boyy adal bolamyn dep jatqandar da shamaly. Kóp nәrse ne sayasy koniunkturagha («qyzmettik kariera jasaghyng kelse, osy partiyagha mýshe bol»), ne jogharydan týsken búiryqqa (ol ýrdis, әsirese, budjettik mekemeler qyzmetkerlerine qatysty) baylanysty.

Qogham oyanyp keledi. «Núr Otan» búrynghyday pәrmendik-әkimshilik jolmen aldaghy saylaularda jeniske jete almaydy. Endigi saylaularda halyq erekshe belsendi bolmaq.

Sondyqtan da «Toqaev osy partiyany reformalay ala ma?» degen zandy saual tuyndaydy. Men ol súraqqa «partiyada atam zamannan beri otyrghan burokrattar men retrogradtar Toqaevqa sol partiyany reformalaugha mýmkindik bere me?» degen saualdy qosar edim.

Yaghni, kóp nәrse Toqaevtyng jeke sayasy erik-jigerine baylanysty. Qatyp-semip qalghan partiyanyng otyz jyl boyyna tazalanbaghan Avgiy atqorasyn tazalau ýshin anyzdaghy Gerakl sekildi kýsh-quat, aila-amal jәne minez kerek!

Óitkeni eldegi jәne partiyadaghy jaghdaygha endi ol ózi jauap beredi. Al jaghday bolsa, kýnnen kýnge qiyndap barady.

Ýshinshiden, partiya basshylyghynan ketse de, Nazarbaev el basshylyghynan ketken joq. Keyde beyresmy yqpal resmy mәrtebeden tiyimdirek bolady. Biylik jýiesi әlde de Elbasynyng ashsa alaqanynda, júmsa, júdyryghynda. Mәsele tipti ol basqaratyn Kauipsizdik kenesinde de emes (Preziydent bolsa, onyng qatardaghy mýshesi ghana). Mәsele mynada: otyz jyl boyyna el basqaryp, býgingi ekonomika, sayasattaghy qanshama júrtqa septigi tiygen onyng klandar men toptardyng arasyndaghy bedelin eshkim de joqqa shyghara almaydy. Bireu alghysyn aitar, al basqa bireuding arty quys boluy mýmkin. Sondyqtan da Nazarbaev qazirgi sәtte tútas bir institut, әli de ózimen sanasudy talap etetin qúbylys retinde biyliktegi eng sheshushi faktor bop túr.

Toqaevta onday resurs әli qalyptasa qoyghan joq.

Sondyqtan «Qazaqstanda osymen tranzit tәmam» deushiler tym asyghys týiin jasap jatqanday. Sol tranzit endi ghana bastalghan synayly.

Jәne de «ýshinshi Preziydenttikke biylik tarapynan kandidat kim bolatynyn tek qana Nazarbaev sheshedi» deytinder de qatelesedi.

Sayasattanuda «aqsaq ýirek» («hromaya utka») degen úghym bar. Óz qyzmetinen tayauda ketetin basshyny solay aitady. Qansha biylik qolynda bolghanymen Elbasy da erte me, kesh pe, ketedi.

Onyng basty maqsaty – ózinen keyin ózining isin jalghastyryp qana qoymay, óz jaqyndarynyng qapitaly men mýlkin, qala berdi, sayasy yqpalyn saqtap qala alatynday biylik konfigurasiyasyn túrghyzu. Al ol ýshin ózi dýniyege keltirip, óz qolymen túrghyzghan jýiemen de sanasuy kerek.

Ol jýie bir ghana Preziydentten túrmaydy.

Onyng irgetasy – klandyq, oligarhiyalyq, bir-birin atugha oq taba almay jýrgen bәsekeles toptar. Ol klandardyng әrqaysysynyng milliardtaghan qarjysy, zauyt-fabrikalary, bankteri, qerek deseniz, qoghamdyq ýiymdary, BAQ jýiesi, shendiler armiyasynyng qatarynda óz generaldary men soldattary bar. Bes qaruy say tútas bir armiya! Taq ýshin soghysqa dayyn!

Meninshe, kelesi Preziydent saylauyna biylik atynan kim týsedi degen saualgha jauap izdegende Nazarbaevtyng osy faktormen de sanasuyna tura keledi.

Ámirjan Qosan

Abai.kz

46 pikir