Qazaqstan Respublikasy
Premier-Ministrining orynbasary
E.L. Toghjanovqa

Deputattyq saual

Qúrmetti Eraly Lúqpanúly!

Álemdi mezi qylghan indetting jana týri (shtamy) halyqqa byltyrghysynan auyr tiygenin estip te, kórip te jatyrmyz.

Ghalamdyq indet qoghamnyng qyzu talqysyna ainaldy. Búl jóninde bilgir mamandarmen, bilikti sarapshylarmen taytalasqan ghalamnyng nebir «aqylshy-kenesshileri», tәuipteri әli kýnge deyin neshe týrli em-dom úsynyp, jarysyp keledi. Ár kezde shipany, dertting dauasyn alkogoliden, ayaq astynan baghasy sharyqtaghan imbiriden, adyraspannan, qoydyng qúiryq mayynan, taghy basqa ónimderden izdep, eldi sharq úrghyzghany da esimizde. Ókinishke qaray, әli de «halyq emi» dep, qily ishirtkilerin jarnamalaushylar bar. Eng soraqysy – karantin kezinde ishimdikke tәueldi bolghandardyng sany kýrt ósip ketkendigi mәlim bolyp otyr.

Statistika komiytetining mәlimeti boyynsha, elimizdegi koronavirusqa qarsy karantin mezgilinde araq, liyker ónimderin tútynu mólsheri 21,5 payyzgha (2020 jylghy qantar-qarashada 35,7 million litrge deyin) ósken. Al spirt ishimdikterining immuniytetti әlsiretip, adam organizmining júqpaly aurular men virustargha qarsy qabiletin nasharlatatyny - belgili jayt. Týrli qatandatu, shekteu sharalaryna qaramastan, byltyr mas kýiinde kólik jýrgizgen 8900 adam ústalghan.

Jalpy, Dýnie jýzi densaulyq saqtau úiymynyng derekterine sýiensek, býginde Qazaqstan halqy jan basyna shaqqanda 11 litr taza spirt tútynady eken. Osy kórsetkish boyynsha elimiz Ortalyq Aziya ónirinde «eng ishkish elge» ainalghany kónilge kirbing úyalatady. Búl jaghynan әlemde 34 oryndamyz. Mysalgha, Qyrghyzstan – 106, Týrkmenstan – 114, Ózbekstan – 131, Tәjikstan – 134 oryndy iyemdenipti. Qytay 95 orynda.

Búl – dabyl qagharlyq meje. El bolyp, etek jinap, barlyq ýkimettik mekemeler, ýkimettik emes úiymdar, qoghamdyq jәne diny birlestikter, otbasy instituty tarapynan jýieli júmys jýrgizip, nysanaly-maqsatty әreketke kóshpese, isting nasyrgha shabatyn týri bar.

Ghalamdyq keselding kesiri halqymyzgha, últymyzgha tiymesin desek, spirttik ishimdikterge, esirtkige, qúmar oiyndaryna әuestilikti dәrigerlerding kózqarasymen «dert» retinde ghana baghalaudy qayta qaraytyn uaqyt keldi.

Dәl qazirgi uaqytta onday nauqastar ýshin barlyq jauapkershilik dәrigerlerding moynynda dese bolady.

Múnday sanattaghylar sanatoriyadaghyday em alyp, kurorttyq jaghdayda túryp jatyr. Onyng bar shyghyny memlekettik budjetke jýktelgen.

Aqylgha syiymsyz búrynghy sheshimderdi ózgertuge qogham da qarsy emes. Áytpese, osynday ortalyqtarda «ortaq jauapkershilik» (solidarnaya otvetstvennosti) atty medisinalyq úghym elenbey, eskerilmey qala bermek pe, әlde ózdiginen joyylyp kete me? Mәselen, Qylmystyq kodekste mas kýiinde qylmys jasau - kinәni auyrlatatyn mәn-jay retinde qarastyrylady, yaghny iship alyp jol apatyna úshyraudyn, adamdy qaghyp ketuding arnayy jazasy bar.

Sonday-aq, Ata zanymyzda belgilengendey, elimizde mәjbýrli enbekke sot sheshimimen ghana jol beriletini belgili. Alayda, onaltu ortalyqtarynda dene qozghalysy az, qoly bos adam qalay emdelmek? Osyny eskere kelip, mynaday úsynystar engizemiz:

1. Elimizde alkogolizmge, nashaqorlyqqa jәne qúmar oiyndaryna qarsy kýres baghdarlamasynyng júmysy 2015 jyly ayaqtalghan.

«Deni sau últ» últtyq jobasynyng 4-baghytynda salauatty ómir saltyn ústanatyn halyqtyng ýlesin kóbeytu josparlanghan. Sonyng 8-sharasy alkogoli men esirtkiler boyynsha Evropalyq mektep tekserisi jobasy metodologiyasy boyynsha psihobelsendi zattardy jastar arasynda tútynu jóninde zertteuler jýrgizu jәne temeki, alkogoli, PBZ tútynudyng aldyn alu jóninde aqparattyq týsindirme júmysyn jýrgizu kózdelgen. Soghan tiyisti qarjy qarastyru qajet dep sanaymyz.

2. Maskýnemdikke, nashaqorlyqqa jәne qúmar oiyndaryna salynghandardy dualidy oqytu arqyly arnayy kәsipke beyimdeu, qoghamgha qajetti júmystargha, volonterlyq qyzmetke, ekonomikanyng basqa da sektorlaryna tartugha bolar edi.

3. Búl baghytta tiyimdi júmys úiymdastyru ýshin jergilikti atqarushy organdar men densaulyq saqtau oryndarynyng qúzyretin keneytuding jóni bar dep oilaymyz. Óitkeni zang talaby, berik dәstýr jýiesi, aiqyn memlekettik tetik qajet.

Jauapty zannamagha sәikes jazbasha týrde beruinizdi súraymyz.

Darhan Mynbay,

«Nur Otan» partiyasy
fraksiyasynyng mýshesi

Abai.kz