Senbi, 4 Mamyr 2024
Janalyqtar 2957 0 pikir 21 Mausym, 2012 saghat 12:01

PUTINNING KÓZDEGENI NE?

Resey preziydentining Astanagha sapary týrli boljam tughyzuda

Mausymnyng 7-sinde Astanagha at basyn tiregen Resey preziydenti V. Putinning búl jolghy sapary talay әngime ózegine ainalyp ýlgerdi. Tórt jyl ýzilisten keyin preziydent taghyna qayta otyrghan Putinning búl jolghy integrasiyalyq ambisiyasyna әrkim әrtýrli bagha berude. Ásirese, Putinning taqqa otyrghannan keyingi resmy saparyn әdettegidey Qazaqstannan emes, Ózbekstan men Qytaydan bastap, odan keyin ghana bizge at basyn búruynyng ózin onyng Qazaqstangha kórsetken qyry dep baghalaushylar tabyluda.

AQTAUGhA AES SALYNA MA?

 


Resey preziydentining Astanagha sapary týrli boljam tughyzuda

Mausymnyng 7-sinde Astanagha at basyn tiregen Resey preziydenti V. Putinning búl jolghy sapary talay әngime ózegine ainalyp ýlgerdi. Tórt jyl ýzilisten keyin preziydent taghyna qayta otyrghan Putinning búl jolghy integrasiyalyq ambisiyasyna әrkim әrtýrli bagha berude. Ásirese, Putinning taqqa otyrghannan keyingi resmy saparyn әdettegidey Qazaqstannan emes, Ózbekstan men Qytaydan bastap, odan keyin ghana bizge at basyn búruynyng ózin onyng Qazaqstangha kórsetken qyry dep baghalaushylar tabyluda.

AQTAUGhA AES SALYNA MA?

 

Putinning kózdegeni: Orta Aziya men postkenestik kenistikte yqpalyn arttyra týsu. Álemning qojasy atanghan AQSh-pen tereze tenestiru, jyl ótken sayyn Ortalyq Aziyada ekonomikalyq jәne strategiyalyq yqpalyn arttyryp kele jatqan Qytaygha tótep beru. Búl joly Astana tórinde bir kýn ayaldaghan Resey basshysy men Qazaq Preziydentining resmy mәlimdemesi boyynsha, búl jolghy kelissózder energetika mәselelerine oray órbigen. Sonyng ishinde Aqtauda Atom energiya stansiyasyn jәne yadrolyq otynnyng halyqaralyq bankin salu kózdelgen. Núrsúltan Nazarbaev eki elding 2013 jyly Qazaqstan aumaghynda atom elektr stansiyasyn (AES) sala bas­tauy mýmkin ekenin aitty jurnalisterge. Reseylik «Rosatom» agenttigining basshysy Sergey Kiriyenko Qazaqstannyng biyl jyl sonyna deyin AES salatyn oryndy mejeleytin bolghandyghyn jetkizdi.
Qazaqstan sayasatkerleri eki el preziydentterining osy bir tolghaqty mәseleni halyqpen aqyldaspay, elding pikirin súramay ózderining sheshe salghanyna kónilderi tolmaydy. Óitkeni Qazaqstan atom energiyasyna onsha zar bolyp otyrghan joq. Onda basqa balama energetika kózderi jetedi, su, jel, kýn jәne jylu energiyalaryn paydalanu bas­ty oryngha shyqpaq. Álem býginde AES-ten bas tartuda. Germaniya, Shveysariya, Beligiya, Shvesiya, Italiya, Japoniya jәne jaqynda Bolgariya jana atom stansiyasyn salugha tyiym saldy. Ol memleketterdegi AES-terding paydalanu uaqyty ayaqtalghannan keyin, jana AES saludy toqtatady. Al Resey 2030 jylgha deyin 30 AES salmaq. Sonyng bir-ekeuin Qazaqstanda saludy kózdeydi.

QAZAQSTANDA TAGhY DA «PROTON» ÚShYRYLA MA?

Búghan deyingi aitylghan әngimelerge qaraghanda, Putinning taghy bir kózdegeni Qazaqstannyng soltýstiginen - Qostanay men Aqtóbeden jalgha jer súrau bolghan. Búl aumaq «Roskosmosqa» zymyran-tasyghyshtardyng jekelegen bólshekterining qúlauy ýshin qajet bolghan. Búl maqsatta atalghan aimaq búghan deyin de birneshe ret paydalanylghan bolatyn. 2007 jyly Qazaqstan tarapy ýkimetaralyq jekelegen kelisim jasalmayynsha, atalghan oblys jerlerine zymyran synyqtarynyng qúlauyna tyiym salghan bolatyn. «Roskosmostyn» biylghy josparynda 5 zymyran úshyru kózdelgen. Sonyng aldynghysy Putinning Qazaqstangha kelgen sәtimen oraylasty. Alayda búl eki el ýkimetaralyq kelisiminsiz úshyrylghan «Protonnyn» astarynda qanday sayasat jatqanyn eshkim týsindirip bere almady. Búl turaly resmy aqparatty reseylik «Interfaks» agenttigi taratty. Resey qorghanys ministrligining ókili «Zymyran Saryshaghandaghy shartty nysanagha dәl tiydi» dep mәlimdegen onda. Mausymnyng 7-si kýni Reseyding Astrahani oblysyndaghy Kapustin Yar poligonynan «Topoli» qúrlyqaralyq ballistikalyq synaq zymyrany atylyp, Qazaqstandaghy Saryshaghan poligonyndaghy nysanagha tiygen.
«Roskosmostyn» mәlimdeuinshe, atalghan oblystyng aumaghynan jalgha alynatyn jerlerge jylyna tólenetin qarjy - 460 myng dollargha toqtalyp otyr. Qazaqstannyng 2 million dollardy talap etkenin jazady «Izvestiya» gazeti. Kelissózder nәtiyjesi jariyalanghanyna eki aptadan astam uaqyt ótse de, eki el preziydentteri arasynda múnday әngime bolghany turaly eshqanday aqparat kezdestirmedik.
Tek bilerimiz, Reseyden úshyrylghan zymyrannyng Qazaqstandaghy nysanagha dóp tiii. Búl - qazaq biyligine degen Reseyding kórsetken qyry sekildi. Óitkeni búl aqparatty Resey aqparat qúraldary taratqanymen, Qazaqstannyng resmy aqparaty júmghan auzyn ashqan joq. Ekinshiden, Qazaqstan arnayy kelisimsiz zymyran úshyraugha batyly jetip otyrghan kórshisine qarsylyq notasyn jibere almady. Qanday jaghdayda da, biz elimizding últtyq, memlekettik mýddesin ózgelerding aldynda jii jyghyp berumen kelemiz. Búl - ókinishti.

 

QAZAQSTANDAGhY RESEYDING STRATEGIYaLYQ NYSANDARY

Qazir Qazaqstannyng birshama strategiya­lyq obiektisi Reseyding iyeliginde. Gazetimizding ótken nómirlerining birinde Petropavl vokzaly sonyng biri ekendigin aitqanbyz. Petropavl vokzaly ýshin Qazaqstan tarapy eshqanday qarjy almaydy. Ol basybayly Reseydiki. Qazaqstan aumaghynda bolsa da, ol Resey temirjolyna tiyesili bolghandyqtan, ondaghy júmys tili orys tilinde, zannyng bәri Resey Federasiyasynyng zandary, aqsha rublimen tólenedi.
Ekinshiden, 50 jylgha jalgha berilgen Bayqonyr gharysh ailaghy. Qazir Bayqonyrda Resey zany ýstemdik etedi. 8 orys, 6 qazaq mektebi bar. Barlyghy da Reseyding bilim standarttaryna baghynady. Aytarymyz, strategiyalyq obiekt jalgha berilse de, ondaghy biylik qazaqtyki boluy tiyis. Biraq eki el arasyndaghy kelisimder negizinde bilimdi Resey tarapy qarjylandyratyn bolghandyqtan, gharysh ailaghynda adamdar Reseyding aitqanyna kónip, aidaghanyna jýruge mәjbýr. 1994 jylghy kelisim boyynsha, Bayqonyr ýshin Resey Federasiyasy jylyna 115 million AQSh dollaryn tóleydi.
Memlekettik ortalyq aralyq 4-shi poligon obiektileri men 929-shi memlekettik jazdyq-synau poligondary ýshin Resey Qazaqstangha jylyna 27,5 million AQSh dollaryn tóleydi. Olar «Sary-Shaghan», «Embi» poligondary jәne jazdyq synau poligonynyng ózi ýsheu. Al, reseylik «Kommersant» gazetining jazuyna qaraghanda «Balqash-9» radiotehnikalyq jelisi ýshin Reseyding Qazaqstangha qansha tóleytini jayynda aqparat qúpiya ústalatyn kórinedi.
Eng ókinishtisi, Resey jalgha alghan ónirlerde Resey zanynyng ýstemdik etetini. Onsyz da solqyldaq últtyq ruhymyz ben tórge oza almay otyrghan qazaq tilining mýshkil hali odan qiynday týspek. Qazaqstannyng qazaqtanuyna týbegeyli qarsy orys últshyldarynyng kókeyinde Qazaqstan bәribir Reseydiki degen keudemsoq pighyldyng odan әri asqyna týsui bayqalady búl ónirlerde. Ony Petropavlda bolghan saparymyzda óz kózimizben kórip qayttyq. Qazir Qazaqstan aqparat qúraldary Bayqonyrdaghy reseylik iydeologiyanyng saldaryn jarysa jazuda. Óitkeni ondaghy alty qazaq mektebinde sabaq qazaq tilinde bolsa da, bilim Resey baghdarlamasymen oqytylady eken. Sonyng saldarynan olar óz Otanyn Qazaqstan emes, Resey dep tanidy.
Bizding biluimizshe, múnday strategiyalyq obiektilerdi jalgha alu qay memleketting de tәjiriybesinde de bar. Alayda onda jalgha alghan memleketting emes, jalgha bergen memleketting zandary ýstemdik etui tiyis. Bizde bәri kerisinshe bolyp túrghany qynjyltady.

Esengýl Kәpqyzy

"Týrkistan" gazeti

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 1004
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 870
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 654
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 732