Júma, 26 Sәuir 2024
Janalyqtar 3175 0 pikir 25 Mamyr, 2012 saghat 11:51

QIQUY KÓP QOGhAMDYQ TELEARNA

17 mamyrda senator Ghany Qasymov Senat palatasynyng plenarlyq otyrysynda Qazaqstan ýkimetine iydeologiya, mәdeniyet jәne tarih mәselelerimen ainalysatyn premier-ministrding orynbasary men qoghamdyq telearna qajettigi jayynda sóz qozghady.

17 mamyrda senator Ghany Qasymov Senat palatasynyng plenarlyq otyrysynda Qazaqstan ýkimetine iydeologiya, mәdeniyet jәne tarih mәselelerimen ainalysatyn premier-ministrding orynbasary men qoghamdyq telearna qajettigi jayynda sóz qozghady.

«Osydan 5-7 jyl búryn biz búl mәseleni erekshe talqylay bastaghan edik. Biraq biz ony sayasatqa ainaldyryp jiberdik. Qazir ýkimettik emes úiymdar, qoghamdyq úiymdar jәne partiyalar óz pikirlerin ashyq aita aluy ýshin bizge qoghamdyq telearna kerek», - dedi ol óz deputattyq saualyn oqy otyryp.
Shynynda, osydan on jylday uaqyt búryn jalpy kópshilik talqysyna salynghan qoghamdyq telearna turaly әngime su sepkendey basylghaly da biraz uaqyt boldy. Tek Resey preziydenttiginen ketip bara jatyp, Dmitriy Medvedev byltyr jyl sonynda qoghamdyq telearna turaly arnayy zangha qol qoyghan bolatyn. Sóitip biyl qantardyng 1-inen Reseyde qoghamdyq telearna óz júmysyn bastady. Sodan beri Qazaqstanda da qoghamdyq telearna jayly әngimeler qayta estile bastady. Biraq búghan qogham qanshalyqty dayyn. Qoghamdyq telearna jayly bizding halyq qanshalyqty biledi? Búl súraqtargha kelgende kýmiljip qalatynymyz anyq.
Álemde qoghamdyq telearnanyng 40 modeli júmys isteydi. Alayda onyng barlyghyna 4 prinsip birdey bolyp eseptelinedi. Ol - qoghamdyq baqylau, arnayy zang qabyldau, kommersiyalyq mýddening bolmauy jәne aqparatty obiektivti týrde jetkizu. Qoghamdyq telearnanyng taqyrybyn, ondaghy kóteriletin mәselelerdi qanday da bir sheneunik nemese telearna basshylyghy emes, qogham ózi aiqyndaydy. Áriyne, búl qoghamdyq kenester arqyly jýzege asady. Olar Jarghysyn jazyp, basshysyn taghayyndap, shyghyndardy retteydi. Al búl qoghamdyq kenesting qúramynda kimder bolu kerek. Búl jaghy da dauly mәsele. Qazir postkenestik kenistikte Ázirbayjan, Moldova, Gruziya, Armeniya jәne Qyrghyzstanda, Reseyde qoghamdyq telearna júmys isteydi. Litvadaghy qoghamdyq kenes qúramyna 12 adam kiredi eken. Tórteuin - preziydent taghayyndaydy, tórteuin - Seym (Litva parlamenti), qalghan tórteui - qoghamdyq úiymdardan saylanady. Qoghamdyq telearnanyng qoghamgha salatyn jarnasy da әrqily. Mәselen, úlybritaniyalyq VVS telearnasy ýshin halqy jylyna 145 euro (shamamen 28 000 tenge) jarna tóleydi eken. Amerikandyq C-SPAN telearnasynyng ailyq jarnasy 6 sentten aspaydy. Germaniyalyq ARD telearnasy ýshin tólenetin ailyq - 18 euro, niyderlandiyalyq NOS telearnasyna aiyna 100 euro salyq týsedi salyq tóleushige. Europa odaghy elderi ishinde Ispaniyada ghana qoghamdyq telearnalar ýshin salyq salynbaydy eken. Kóptegen jaghdayda qoghamdyq aqparat qúralyn qarjylandyrugha memleketting ózi de aralasady. Oghan qoghamdyq úiymdardan jәne memlekettik budjetten qarjy bólinetin elder de barshylyq.
Sarapshylar Qazaqstan halqynyng qoghamdyq telearna ýshin qaltasynan jarna tóleuge dayyn emestigin aitady. Qoghamdyq telearna boluy ýshin sayasy jiger men kózi ashyq, kónili sergek qogham qajet. Osy rette biz media qauymdastyq ókilderining birnesheuining osy mәselege oray pikirin bilgen edik.

Tamara Kaleeva, «Ádil sóz» halyqaralyq sóz bostandyghyn qorghau qorynyng jetekshisi:

QOGhAMDYQ TELEARNA DA, JEKEMENShIK ARNA DA KEREK

 

- Qoghamdyq telearna jayly әngimeler ne zang dengeyinde, ne tәjiriybe jýzinde kóterilip jatqan joq. Ókinishke qaray, Qazaqstan ýshin búl qozghaugha bolmaytyn taqyryp sekildi. Áriyne, qogham qoghamdyq telearnagha qarsy bolmas edi. Biraq múnday zertteudi jýrgizgen eshkim joq. Búl әngimeni Qazaqstannyng azamattyq qoghamy jýrgizgenine 10 jyldan asty. Mәsele, búl jerde qoghamdyq telearnany kim qarjylandyrady degenge kelip tireledi. Halyq ony óz qaltasynan qarjylandyrugha dayyn emes. Eger ony budjetten qarjylandyratyn bolsa, ol onda qoghamdyq telearna bolmay qalady. Degenmen keybir memleketterde qoghamdyq telearnalardyng budjeti memleketten de qamtamasyz etiledi. Alayda qoghamdyq telearna qarjylandyru modeline emes, basqaru modeline qaray aiqyndalady. Biraq bizding biylik onday basqarugha jol bermeydi dep oilaymyn.
- Bizge qoghamdyq telearnanyng qay eldegi formaty jaqyn bolar edi?
- Basqa elderde memlekettik telearna degen úghym joq. Ol bizde kýn ótken sayyn qanatyn kenge jayyp keledi. Bizge qoghamdyq telearna da, jekemenshik telearna da kerek. Olardyng sanyn kóbeyte bergen dúrys. Búl bәsekelestikke qabilettilikti arttyra beretin bolady. Bizding biylik budjetting qarjysynan memlekettik arnalardy kóbeytip, ondaghy aqparattyq sayasatty ózderi rettep otyr. Biz búl rette VVS qoghamdyq teleradiokorporasiyasymen әigili Úlybritaniya tәjiriybesine sýiengenimiz dúrys bolar. Sol sekildi amerikandyq SNN telearnasy da bizge ýlgi bola alady. Demek, ondaghy basqaru tetigine biylik te, qarjylyq toptar da, diny úiymdar da, sayasy kýshter de aralasa almaydy. Aqparattyq sayasatty eshkimge tәuelsiz jýrgizip keledi.

Sholpan Jaqsybaeva, Últtyq telehabarlar taratu qauymdastyghynyng atqarushy diyrektory:

OL TELEARNANYNG SAYaSATYNA BIYLIK ARALASPAUY KEREK

 

- Meninshe, búl iske qogham dayyn, alayda bizding biylik jýiesi dayyn emes. Biz osy mәsele jayynda ministrliktegi bir-eki adammen pikir almasqan edik. Olar: «Qoghamdyq telearna ne ýshin kerek? Qoghamdyq telearna degen aty bolmasa, formaty memlekettik bolady ghoy» degen edi. Mening oiymsha, qazirgi memlekettik arnalardyng birin qoghamdyq telearnagha ainaldyryp, sonyng bazasyn jasau kerek. Áriyne, eng dúrysy ony janadan bastap, halyqtyng jarnasy negizinde qarjylandyrghan jón bolar edi. Biylikting búghan qosar qarjysy qansha, ol qanday jolmen tólenedi, demeushiler kim bolady, osyny aldyn-ala aiqyndap alu kerek. Alayda onyng aqparattyq sayasatyna biylik aralaspauy tiyis.

Fazylbek Ábsattarúly, jurnalist:

«QAZAQSTAN» TELEARNASYN
QOGhAMDYQ ARNA JASASA...

 

- Qoghamdyq telearnagha qogham qanshalyqty dayyn?
- Oi-pikirlerimizdi qarynnyng dengeyine týsirip tobyr jasaugha tyrysuda. Al biz oghan qaramastan halyq retinde, qanday mәsele bolmasyn, aldymen onyng qoghamgha, qazaqqa qanshalyqty paydaly, sol jaghyna mәn beruimiz kerek. Eger de paydaly bolsa ol júmysty birden bastau kerek. Ashpay jatyp bal asha beruding qajeti joq. Talpynyp kórgen dúrys. Qoghamnyng dayyndyghy degen sekildi paydaly isti keri tartatyn oi-pikirlerdi ysyryp tastau kerek. Dayyn bolmasa dayyndala bastaydy. «Kóz qorqaq, qol batyr», qozghau salu kerek. Eng bastysy, ol is paydaly bolsa boldy. Al eger de paydaly isterdi bastau ýshin kóp oilanyp, tolghanatyn bolsaq búl ómirde qazaqqa paydaly bir is tyndyra almay ómirden ótemiz.
- Qoghamdyq telearnanyng formaty qanday bolghany jón?
- Biylikten tәuelsiz boluy kerek, biraq jekemenshik te bolmauy kerek. Jekemenshikting birinshi maqsaty - aqsha tabu. Sol ýshin jekemenshik iyeleri aqshagha qoghamdyq telearnany da, halyqty da satyp ketui mýmkin. Qoghamdyq telearna kommersiyalyq maqsatty kózdemeui kerek. Áytpese qazirgi jekemenshik telearnalardan aiyrmashylyghy qalmaydy. Zandy iyesi qoghamdyq úiymdar bolady. Qoghamdyq bolghan son, ol jekemenshik te, ýkimettik te bolmauy kerek. Al budjeti bizding jaghdayda respublikalyq budjetten qarjylandyryluy kerek. Búl halyqtyng qarjysy bolghandyqtan ony halyqtyng mýddesine júmsau zandy. Syrtqy kýshterding yqpalynan memlekettik qauipsizdigimizdi saqtauymyz ýshin de qajet. Tek telearnanyng jogharghy organy ziyaly qauymnan qúralghan Kenes bolsa, budjetten bólinetin qarjynyng kedergisiz kelu joldaryn jasasa, memlekettik organdardyng baqylauyn azaytsa, osy kýnge deyingi dәstýr boyynsha qúqyqtyq aktilerin Reseyden kóshirip almaularyn qamtamasyz etse, baqylaudy, esepti Keneske beretin bolsa jetkilikti. Birden damyghan elderdegidey etip ashugha mýmkindik joq. Onday mýmkindikti kýtip otyratyn uaqyt taghy joq. Halyqtan qarjy jinayyq deytin pikirler ertegi. Ash halyqtan aqsha alamyn deu aqymaqtyq. Sondyqtan bastamasyn osylay ashqan oryndy. Al úsynys retinde aitarym, naq qazir qoghamdyq telearna ashugha eshqanday bazalyq negiz bolmaghandyqtan, «Qazaqstan» telearnasyn qoghamdyq telearnagha ainaldyrsa. «Qazaqstan» telearnasyn tolyqtay qoghamdyq telearnanyng Kenesine ótkizip bersin. Al taratatyn aqparattarynyng basym bóligin mәdeni, ruhany qúndylyqtar qúrasa eken.
- Ótken aptada senator Ghany Qasymov palatanyng plenarlyq otyrysynda qoghamdyq telearna jayynda mәsele kóterdi. Oghan ne týrtki boldy dep oilaysyz?
- Aldymen búghan biylik mýddeli bolmady, qogham da dayyn emes edi. Búl mәselening endi óz dengeyinde kóterile bastauyna, Reseyding osy mәseleni kóterui sebep boldy. Biz әrdayym Reseyding yqpalynda ekenimizdi jaqsy dәleldep kelemiz. Bizde barlyq mәsele Reseyge qarap kóteriledi, solardan kóshiriledi. Ózdigimizden, qoghamymyz oyanyp kóterdi desek ótirik bolady. Degenmen qoghamdyq telearna qúratyn bolsaq Reseyding telearnalaryna tәueldilikten sәl de bolsa qútylyp, reseylik telearnalardan qoghamnyng nazaryn basqa jaqqa audaruyna da yqpal eter edi. Medianaryqtyng damuyna, bәsekelestikting kýshengine alyp keler edi. Tek qoghamdyq telearnamen ghana shektelip qalmay qoghamdyq radiony da ashudy qolgha alu kerek. Teledidar kóruge mýmkindigimiz azayyp, kóp uaqytymyz kólikte ne júmysta ótip jatqan myna zamanda radionyng da manyzdylyghy artyp keledi.

Esengýl Kәpqyzy

«Týrkistan» gazeti

0 pikir