Senbi, 11 Mamyr 2024
Janalyqtar 2425 0 pikir 22 Mamyr, 2012 saghat 12:42

Qazaq jigitin kim atty?

Juyrda, dәlirek aitsaq, 11 mamyr kýni Pavlodar oblysyndaghy Qashyr audanynyng ortalyghy Terenkól auylynda jergilikti sheshen-ingush jastary men qazaq jastarynyng arasynda bolghan qaqtyghysta 23 jasar Darhan Múqajanov atty taghy bir jas bozdaq oqqa úshty. Búl oqighadan respublika júrtshylyghy qúlaghdar bolghanymen, keybir orystildi basylymdar bolghan jaydy bir jaqty ghana bayandap, janjalgha qazaq jastary kinәli degen kózqaras bildirip jatqasyn, oqighanyng anyq-qanyghyn bilmek ýshin Terenkólge baryp qayttyq. Qayghy basyp, qara jamylghan shanyraqta "ah" úryp otyrghan ana men kimge sózin ótkizerin bilmey, amaly tausylghan әkege kirip, kónil aityp, dúgha qayyrdyq. Kókirekterin jas jughan eki birdey keyuana - Darhannyng eki әjesi de osynda eken.

- Mynau irgedegi Peschannoe auylynan búnda kóship kelgenimizge bir jylday ghana uaqyt boldy. Ózimning de, balamnyng da júmys ornymyz әli de sol auylda. Darhan - jýrgizushi, men - medbiykemin. Sol kýni typ-tynysh ýide otyrghan balamyzdy joldastary kelip, kóliginmen bir jerge jetki­zip tastashy dep alyp ketken. Sodan keyin jansyz denesin alyp kelgende bir-aq bil­dik. Otbasyndaghy jalghyz úlymyz, ishimdik pen temekige әuestigi joq, qaq-soqtan aulaq bala edi, qayteyin, bir-aq kýnde aiy­rylyp qaldyq! Biylghy jazda ýiding ishin jóndeymin, sosyn kýzge qaray ýilenem dep jýrgen, - deydi Darhannyng anasy Gulya.

Juyrda, dәlirek aitsaq, 11 mamyr kýni Pavlodar oblysyndaghy Qashyr audanynyng ortalyghy Terenkól auylynda jergilikti sheshen-ingush jastary men qazaq jastarynyng arasynda bolghan qaqtyghysta 23 jasar Darhan Múqajanov atty taghy bir jas bozdaq oqqa úshty. Búl oqighadan respublika júrtshylyghy qúlaghdar bolghanymen, keybir orystildi basylymdar bolghan jaydy bir jaqty ghana bayandap, janjalgha qazaq jastary kinәli degen kózqaras bildirip jatqasyn, oqighanyng anyq-qanyghyn bilmek ýshin Terenkólge baryp qayttyq. Qayghy basyp, qara jamylghan shanyraqta "ah" úryp otyrghan ana men kimge sózin ótkizerin bilmey, amaly tausylghan әkege kirip, kónil aityp, dúgha qayyrdyq. Kókirekterin jas jughan eki birdey keyuana - Darhannyng eki әjesi de osynda eken.

- Mynau irgedegi Peschannoe auylynan búnda kóship kelgenimizge bir jylday ghana uaqyt boldy. Ózimning de, balamnyng da júmys ornymyz әli de sol auylda. Darhan - jýrgizushi, men - medbiykemin. Sol kýni typ-tynysh ýide otyrghan balamyzdy joldastary kelip, kóliginmen bir jerge jetki­zip tastashy dep alyp ketken. Sodan keyin jansyz denesin alyp kelgende bir-aq bil­dik. Otbasyndaghy jalghyz úlymyz, ishimdik pen temekige әuestigi joq, qaq-soqtan aulaq bala edi, qayteyin, bir-aq kýnde aiy­rylyp qaldyq! Biylghy jazda ýiding ishin jóndeymin, sosyn kýzge qaray ýilenem dep jýrgen, - deydi Darhannyng anasy Gulya.

- Ghúmyr boyy orys pen nemisting arasynda shәy despey ómir sýrip kelemiz, talay jyldar myna kórshiles Reseyde túrdym, biraq myna sekildi bireudi-bireu qasaqana óltiru degen - kórmegen súmdyghymyz. Jalghyzymyzgha oq júmsaghan adamdy tauyp beretin kim bar, soghan jәrdem qylyndar! - dep otyr qayghydan kókirek­teri qars aiyrylghan әjeleri Kýlbaram men Núrziya.

- Úlymyz osydan búryn da bir ret, nau­ryz merekesinde sheshen jastarynan pyshaq jaraqatyn alypty, ony jasyryp, bizge aitpaghan. 23 nauryz kýni qúrbysymen dәmhanada otyrghanda, janyndaghy joldas­taryna sheshen jigitteri kelip tiyisken. Darhan aralaryna týsip, aiyrmaq bolyp jýr­gende, olardyng bireui artynan kelip pyshaq salghan.

Sonynan Darhan polisiyagha barghanda kim pyshaq júmsaghany jóninde týsinik­teme jazyp, biraq kinәlasu­dan bas tartatyny jóninde qol qoyyp beripti. Osy janjal 9 mamyr merekesinde taghy da jal­ghasyp, búl joly sheshen jastary qazaq jigitterin myl­tyqpen atyp, jaralaydy. Ol jigit qazir emhanada jatyr, - deydi Darhannyng әkesi Múrat.- Sonau nauryzdan beri kóz aldarynyzda bolyp jatqan oqighalargha qalaysha nazar audarmadynyzdar? - degen saualymyzgha, Qashyr audandyq ishki ister bólimining bastyghy Serik Amanjolov bylay deydi:

- Bolghan barlyq oqigha­lardan keyin bizder jedel shara qoldanyp, jaraqat alghandarmen әngimeleskeni­miz­de, zardap shegushi qazaq jas­tary aryz jazudan bas tartty. Sheshen jigitterimen aramyzda eshqanday janjal bol­ghan joq, al jaraqatty ózi­miz basqa bir túrmystyq jaghdayda aldyq dep, tabandap túryp aldy. Eshqanday aryz-shaghym bolmaghan song bizder qylmystyq is qozghay almadyq, tek búzaqylyq jó­nin­de ghana is qozghaugha tura keldi.

Búl jerde aita ketetin bir jayt, nege ekeni belgisiz, jaraqat alyp, emhanada jatqan Ashat Saghitov pen Salaua Qilybaev atty jigitter bizben әngimelesuden ýzildi-kesildi bas tart­ty. "Janjaldyng bas­taluyna kimder kinәli, olardyng qoldarynda qanday qaru boldy, qalay jaraqat aldyndar?" - degen saualymyzgha olar: "Agha, tekke uaqy­tynyzdy almanyz, biz sizben bәribir sóilespeymiz. Qayte­miz býkil elge shu kóterip" dep orys ti­lin­de jauap bergen olar teris ainalyp ketti. "Nege sóiles­kilering kelmeydi, әlde senderdi bireuler qor­qytty ma nemese qysym jasady ma?" - degen sú­raghymyz da jauapsyz qaldy.

Jastardyng nelikten bú­laysha tomagha-túiyq minez kórsetip otyrghanyn týsine almadyq. Álde shynymen-aq bi­reuler eskertu jasady ma, bol­­masa eshkimdi shulatpay-aq, ózimiz sonynan "esep      aiy­rysamyz" dep namysqa tyrysyp otyr ma, ol jaghy belgisiz.

Osydan song janjalgha sebepker bolghan ekinshi jaq - sol auyldaghy sheshen últynyng ókilderimen de jolyghyp, әngimelesken edik. Mamyrdyng 11-i kýni týnde ýiin qazaq jas­tary qorshaugha aldy delingen Múrtaz Gushlakaevtyng aituynsha, sheshen jastarynda esh kinә joq-mys.

- Bizder soghys jyldary deportasiyamen kelgen qap­qazdyqtardyng úrpaqtarymyz, osy jerde tuyp-óstik. Búghan deyin qazaq últymen aramyzda eshqanday janjal bolyp kórgen joq. 11 mamyr kýni týnde jergilikti qazaq jastary ýiimizdi qorshap alyp, týrli balaghat sózder aityp, tas atty, terezemizdi, qaqpamyzdy qiratty, - deydi.

- Olargha qarsy myltyq qoldandynyzdar ma? - degen saualymyzgha ol:

- Bizde eshqanday myltyq bolghan joq, kersinshe oq kó­she jaqtan atyldy. Ana bir jerde túrghan temir qalqandy da oq tesip ótken. Sonynan ýii­mizge tintu jasalghanda, esh­qanday myltyq taba almady, - degen Gushlakaev «sýt­ten aq, sudan taza».

- Jastar arasyndaghy janjal sonau nauryz meyramynda bastalghan eken. Sol uaqyttan beri sizder óz balalarynyzgha aqyl aityp, toqtatpadynyzdar ma?

- Nauryzda birdene bolypty dep estidik, biraq anyghyn bilmeymin. Al oqighadan keyin polisiyagha eskerttik, bizding ýlkenimiz Isa ishki ister bólimining bastyghyna ýsh ret baryp, jastardy toqtatu kerek, әitpese búnyng ayaghy ushyghyp ketui mýmkin dep eskertken. Audan әkimine de kirgen, - deydi Gushlakaev.

Áriyne, búl jerde Múrtaz Gushlakaevtyng aitqandarynyng barlyghyn shyndyq dep qabyldau qiyn. Darhannyng ólimine deyin bolghan janjaldardyng barlyghyn ol jay ghana "birdene bolghanyn" estidim dep otyr. Balalary bireuler­ge pyshaq júmsap, myltyqpen atyp jatqanda, ol qalaysha jay ghana "birdene" bolady? Nege uaqytynda toqtau aitpaghan? Onyng bas­qa da biraz sózderining aqiqattan alystau ekenine audandyq ishki ister bólimining bastyghy Serik Amanjolovpen jәne qylmysty izdestiru bólimining bastyghy Erik Sәlmenovpen әngimelesu barysynda kózimiz jetti.

- Gushlakaevtyng aityp otyrghan temir qalqany - erte kezde basqa bir sebeptermen tesilgen dýniye. Mýmkin, ony oq tesken, mýmkin, basqa nәrse. Búny saraptama anyqtaydy. Al Isa atty sheshen azamatynyng maghan kelgeni ras, biraq jastardy jónge sa­lu turaly әngime bolghan joq. Kerisinshe, ol maghan: "Sening Kozlov atty qyzmet­kering jauap alyp, balalarymdy mazalay beredi, sony toqtatsyn" dep kelgen, - deydi S.Amanjolov.

Bir aita ketetin jayt, oq Darhannyng jelkesinen tiygen. Osyny jeleu etken biraz adamdar, myltyq ýy jaqtan emes, kóshe jaqtan atylghan degen boljam jasap, bozbalanyng ólimine qazaq jastarynyng ózi kinәli degen ynghay tanytyp otyrghan siyaq­ty.

Polisiya qyzmetkerleri "tergeu qúpiyasy" degen sebeppen, búl oqighagha baylanysty kóptegen jaydyng betin ashudan bas tartty. Degenmen, Sәlme­novting aituynsha, 9 mamyr kýni Gushlakaevtardyng bireui týngi diskotekagha kelip, qazaq jastarynyng birin "sóilesemiz" dep, dalagha alyp shyqqan. Janjal osydan bas­talghan. Polisiya qyzmet­kerle­rining emeuri­nen úqqanymyz, 11 mamyr kýni týnde Gushlakevtyng ýiine barghan qazaq jastarynyng qolynda myltyq bolmaghan. Osyghan qarap, oq Gushlakaevtyng ýii jaghynan atylghan ba dedik. Bi­raq ony dәleldeymiz dep túrghan eshkimdi bayqamadyq.

Sóitip, Terenkólden qay­typ bara jatyp, myna sekildi biraz saualdar kókeymizde ketti: Darhannyng ómirin qighan myltyq qayda? Nelik­ten zardap shekken qazaq jastary bizben әngimelesuden bas tartty? Jas­tar arasyndaghy janjal sonau nauryzda bastalyp, birneshe adam jaraqat alyp jatsa da jergilik qúqyq qorghau oryndary men atqarushy biylik búghan nelik­ten mәn bermegen? Búl oqigha últaralyq qaqtyghys pa, әlde jay ghana búzaqylyq pa?

Degenmen ishki ister bólimi­ning bastyghy S.Amanjolov qyl­mysty bir aptanyng tónire­ginde ashamyz, sol kýni mindetti týrde sizben habarlasam dep uәde berdi.

Jasyratyny joq, últ ókilderi arasynda bolyp jatatyn búnday janjaldargha shama kelse "jay ghana búzaqylyq" degen bagha beruge tyrysamyz. Eger ony "últaralyq qaqtyghys" desek, onda býgingi sayasattyng "basty maqtanyshy" bolyp sanalatyn "sýttey úiyp otyrghan últaralyq tatulyghymyzgha" núqsan keledi. Ol jergilikti atqarushy biylik ýshin de, qúqyq qorghau úiymdary ýshin de jaqsy ataq emes. Biraq qúdayshylyghyn aitayyqshy, eger eki últtyng jastary bir emes, birneshe mәrte janjaldasyp, birine-biri suyq qaru júmsap jaralap jatsa, búl jay ghana búzaqylyq pa? Álde, ony últaralyq janjal "dәrejesine" kóteru ýshin, ýide otyrghan shal-kempirler de aralasuy qajet pe? Eger osy janjaldyng ishinde jergilikti orys pen nemis últynyng jastary bolsa, búzaqylyq dep ataugha bolar edi. Biraq qaqtyghys tek jergilikti últ ókilderi men sheshen-ingush jastary arasynda bolghany eshkimdi oilandyryp otyrghan joq.

Shyndyghyn aitu kerek, qazaq balalary ózdiginen baryp bireulerge úrynyp, janjal tughyzuy siyrek kezdesetin jayt. Búny ózimiz qazaq bolghandyqtan aityp otyrghan joqpyz, jalpy bizding tabighatymyz solay. Ábden etimizden ótip, sýie­gimizge jetkenshe shydap jýre beremiz. Al tau halyqtary, әsi­rese, sheshen-ingush dias­pora­lary qonystanghan jerlerde týrli janjal-qaqtyghystar jii bolyp túrady. Jәne tek Qazaqstanda ghana emes. Búghan úqsas songhy oqigha ana jyly Almaty týbindegi "Kazatkom" auylynda bolghanyn bile­miz. Terenkóldegi oqigha da tura osynday jaghdaydyng bir kóri­nisi. Óz tughan auyldarynyng kóshesinde emin-erkin jýrip-túryp, tipti dos-jarandarymen jergilikti dәmhanada azghana uaqyt demalyp otyra almasa, qazaq balasy qayda barady? Halyqtyng qoghamdyq tynyshtyghyn qorghaytyn polisiya qayda qarap otyr?

Býginde Qashyr audandyq ishki ister bólimi 23 nauryz, 9-10 mamyr kýnderindegi oqiy­ghalar jayly búzaqylyq is jәne 11 mamyrdaghy kisi ólimi jayly qylmystyq is qozghapty. Endi osynyng nәtiyjesi jóninde polisiya bastyghy Amanjolovtyng habaryn kýtemiz.

SaylauBAYBOSYN,

Pavlodar oblysy

«Jas Alash» gazeti

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 1926
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 2067
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 1722
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1523