Beysenbi, 9 Mamyr 2024
3225 24 pikir 7 Shilde, 2021 saghat 14:49

Astana formaty: Siriya soyqanyn toqtatudyng basym baghyty

Siriyadaghy soghysqa biyl 10 jyl uaqyt toldy. Qiraghan qalalar, qanyrap qalghan eldi mekender, talqandalghan taghdyrlar men tarihy eskertkishter, milliondap bosqan halyq, jýz myndap ajal qúshqan pendeler. Búl tozaqty toqtatu ýshin týrli kelissózder men basqosular ótkizilip jatyr. Sonyng biri "Astana formaty". 

7-8 shilde kýnderi Núr-Súltan qalasynda atalmysh format ayasynda Siriya soyqanyna tikeley hәm janama qatysy bar taraptar bas qosady. Kelisedi, kenesedi. Búl turaly aldyn-ala Qazaqstannyng Syrtqy ister ministrligi habarlaghan bolatyn.

Siriya boyynsha BÚÚ-nyng arnayy taghayyndaghan ókili Geyr Pedersenning úshaghy qazaqtyng astanasyna kelip qondy. Ciriya tarapynan Syrtqy ister ministrining orynbasary Ayman Susan qatyssa, siriyalyq biylikke qarsy tarapty, yaghny resmy oppozisiyanyng mýddesin býgingi kezdesude Ahmad Toma qorghamaq.

Astana formatynda Siriya mәselesin talqylau 16-mәrte úiymdastyrylyp jatyr. Oghan Resey, Iran, Týrkiya syndy ýsh el garant elder retinde qatysyp kelse, Siriya biyligi men oppozisiyasy basty rólde. Yaghny ózara eki tarap kelise alsa, ol kelisimning oryndaluyna atalmysh ýsh aimaqtyq derjava kepildik beretin bolady. Baqylaushy retinde Livan, Irak, Iordaniya jәne BÚÚ otyr. Áriyne batystyq kýshterdin, AQSh pen Úlybritaniya, Germaniya jәne Fransiyanyng atalmysh formattyq kelisimde tolyqqandy mýshe bolmasa da, baqylaushy retinde qatysyp, qyzyghushylyq bildirip keledi.

16-mәrte bas qosqan kelissóz alanynda tútqyndardy almasu, pandemiya jaghdayyn birlese retteuge uaghdalasu, Siriyagha gumanitarlyq kómekti kórsetuge baghyt-baghdarlardy qarastyru, ekonomikany jandandyru, joghalghandardy izdestiru mәseleleri talqylanatyn bolady.

2016 jyly preziydent Núrsúltan Ábishúly Nazarbaev Siriya mәselesin talqylaugha Astana qalasynda alang beruge dayyn ekenin mәlimdegen edi. Kóp úzamay 2017 jyly 23-24 qantarynda Astanada Sham elindegi shayqasqa qatysushy taraptar basqosty. Iran, Týrkiya, Resey ózara kelise otyryp, alghash ret úrys qimyldaryn toqtatugha ózderi yqpal etetin kýshterdi kóndire bildi. Alayda eshbir memleket pen sayasy aktorgha kónbeytin, halyqaralyq úiymdardyng talap-tilekterin moyyndamaytyn terrorlyq úiymdar da tabyldy. Olargha birlese kýresu ýshin Astana qalasynda kelissózder jýrgizip túrugha kelisti. Alghashqy basqosuda taraptar DAISh (IGIYL) lankesterine qarsy kýresuge kelise aldy.

2017 jyly 15-16 aqpanynda taghy bir kelissóz ótti. Búl jolghy basqosuda taraptar tynyshtyq rejiymin saqtau boyynsha BÚÚ-gha arnayy esep beretin monitoringtik top qúrugha uaghdalasty. Aragha tura bir ay salyp, Astana әuejayyna qyrqysyp jýrgen qas jaulardyng úshaqtary taghy qondy. 14-15 nauryzda "Astana formatynda" ýsh garant el ýshinshi mәrte jolyqty. Ýshinshi kezdesude terrorlyq toptar basyp alghan aimaótardyng naqty kartasy jasalyp, YuNESKO qorghauyna alynghan tarihy aimaqtardy minadan tazartu boyynsha mәseleler talqylandy. Jalpy jiyntyghy 2017 jyly 8 kezdesu ótti. 2018 jyly 3 kezdesu ótip, format ayasyndaghy belsendilik azaydy. 2019 jyldan bastap osy uaqytqa deyin 4 kezdesu úiymdastyryldy. Yaghny jyl ótken sayyn búl prosessting tómendep kele jatqanyn bayqau qiyn emes.

Astana formaty Siriya soghysynyng ýderisin tómendetip, tolyqqandy toqtatpasa da, ýsh yqpal etushi kýshting qyzuyn basyp qoyghany anyq. Alayda garant elder arasynda kelisim bolsa da, ol ýnemi saqtala bermeydi. Mysaly 2020 jyldyng aqpan-nauryzynda Asad әskerine qarsy Týrkiya jauyngerleri men Ankara qoldaytyn siriyalyq kýshter soghysyp, Asadtyng 9 jylda jighan biraz enbegin esh etti. Key derek boyynsha tipti Bashar 3 myng jauyngerining basyn joghaltqan desedi. Osyghan qarap-aq, taraptar jaghynda kelisim bolsa da, ol saqtalady degendi anghartpaytynyn anyq týsinsek bolady. Aqpan-nauryz soyqanyn tipti Resey de toqtata almady. Key sarapshylar Erdoghan men Putin arasyndaghy qayshylyq osy sәtte aiqyn bilindi dep te topshylaydy.

Siriya soyqanyna Tramp biyligi aitarlyqtay aralaspady. Tiyip-qashyp әreket etti. Alayda antiyreseylik pozisiya ústanatyn Bayden әkimshiligining qadamy qanday bolaryn boljau qiyn. Ol búghan deyin jasalghan kelisimderdi joqqa shygharatyn jana bir oiyn bastamasyna kepil joq. Sebebi "Vashington Siriyada jenildi" degen sózdi Bayden týbegeyli ózgertudi qalaydy. Týbegeyli. Onday jaghday oryn alsa, onda "Astana formatynyn" manyzy da arta týspek. Sebebi taraptardlyng basqosar ózge senimdi platformasy da qalmady.

Abai.kz

 

 

24 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 1785
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 1770
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 1489
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1391