Dýisenbi, 29 Sәuir 2024
7926 14 pikir 19 Mamyr, 2021 saghat 13:51

Resey nege Almatydaghy zerthanagha alandauly?

Resey BAQ-tarynda songhy bir jyl ishinde ózine shekaralas memleketterde ornalasqan biologiyalyq laboratoriyalar jayly kóp aityluda. Onyng sebebin koronavirus pandemiyasynan keyin saqtyq sharasy retinde týsindirip otyr. Alayda shynayy maqsaty sayasy túrghydan ekeni jasyryn emes. Sebebi Reseyge shekaralas memleketter arasynda Batystyn, anyghy AQSh-tyng zerthanalary ornalasqan. Sonyng biri Almaty qalasynda túr. 

Reseylik aqparat kózderi AQSh Qazaqstan men Ózbekstanda arnayy biologiyalyq laboratoriya salyp, onda zertteu jýrgizu ýshin osy uaqytqa deyin qyruar qarjy bólip keledi deydi. Onyng ishinde 400 mln dollar Qazaqstandaghy zerthanalargha, al 165 mln dollar Ózbekstandaghy zerthanagha bólingen eken-mis.

2018 jyly Sergey Lavrov ÚQShÚ elderining kezdesuinde Almaty qalasyndaghy zerthanalarda jasalyp jatqan zertteulerdi ashyq jariyalauyn súraghan edi. Ol búl zerthana eki maqsatta qoldanylyp jatyr degen kýdigin bildirdi. Medisinalyq maqsattaghy zertteuler arqyly әskery baghyttaghy zertteu júmystary jýrgizilude degen oiyn aitty. Aqparatty ashudy "odaqtastyq pen әriptestik arasyndaghy ózara senimdi arttyru sharasy" dep atady.

Qazaqstan súranysty keri qaytardy. Biologiyalyq zerthanada medisinalyq maqsattaghy zertteuler jýrgizilude. Al zerthana memleketting menshiginde jәne memlekettik budjetten qarjylandyrylyp keledi. Sondyqtan ýshinshi tarapqa qanday zertteu jýrgizilip jatqanyn aitpaugha tolyq qúqylymyz.

Jalpy Qazaqstan men AQSh ortaq zerthana salu boyynsha kelisimdi 1993 jyldyng 13-jeltoqsanynda jasady. Sol uaqyttan bastap reseylik aqparat kózderi týrli alyp-qashpa aqparat taratumen keledi. Olar tórt týlik arasynda taraghan aurudy da, adamdar arasynda taraytyn mausymdyq virus týrlerin de osy zerthanagha silteydi.

Jalpy Reseyding Almatydaghy zerthanagha qatysty kýdigining joghary ekenin 2018 jyly zerthana diyrektorynyng mindetin atqarghan Erlan Sansyzbaevtyng myna sózderinen kórsek bolady: "Ghimarat әli salynyp jatqan kezde, 2011 jyly zerthana qúrylysynyng basty qarsylasy bolghan reseylik sayasatker Gennadiy Oniyshenko keldi. Resey mamandarynyng taghy bir ýlken toby 2014 jyly kelgen bolatyn. Sodan keyin, 2017 jyldyng basynda Rospotrebnadzordan kelgen qúramynda 19 adam bar ýlken top býkil ghimaratty amerikandyqtardyng balansynda bolghan kezde tintti. Olar barlyq shatyrlargha shyghyp, aq halat kiygen amerikandyq mamandardy izdey bastady. Alayda olardy tabu mýmkin emes edi, sebebi olar bolghan emes. Kelisim boyynsha zerthana salynghan son, barlyghy óz elderine qaytyp ketken. Tek qana injernerler men trening ótkizude qoldau bildiretin top qana qalghan bolatyn", dedi ol. Nege qazaqstandyq tarap reseylikterdi tekseruge jibergeni týsiniksiz. Reseyding ózinde dәl osynday 9 zerthana bar. Onyng nemen ainalysyp jatqanyn jan balasy bilmeydi.

Almatydagha zerthanany bombalap tastayyq degen de úsynystar aityldy. Vladimir Soloviev óz baghdarlamasynda "Almatydaghy zerthanagha zymyranmen bir soqqy jasap, mәseleni týbegeyli shesheyik" deu arqyly dau tudyrghan edi.

Al kýni keshe reseylik deputat Gennadiy Oniyshenko taghy da baybalam saldy. "Búl zerthanalarda joghary kәsiby әskery mikrobiologtar júmys isteydi. Áriyne, olar gruzin nemese әzerbayjan balalaryn qorghaugha arnalghan dýniyemen ainalyspaydy. Olar tabighy virustyq oshaqtardy zerttep, shtammdardy eksporttap jatyr. Olardyng mindeti qarapayym - virusty jasau", - dep sendirdi Oniyshenko. Ol qazirgi uaqytta postkenestik elderding ishinde Ázerbayjan, Armeniya, Gruziya, Qazaqstan, Moldova, Ózbekstan jәne Ukrainada biologiyalyq maqsattaghy zerthanalar júmys isteytindigin eske saldy.

"Biz virustardyng jappay psihoz qúru, sayasy jaghdaydy túraqsyzdandyru, ekonomikanyng qúldyrauy túrghysynan tiyimdi ekenine kózimiz jetti. Koronavirus әlemdik ekonomikagha kez-kelgen soghystan góri kóp ziyan keltirdi", - dedi deputat. Osylay deu arqyly biologiyalyq zerthanalardyng júmysyn ashyq kórsetudi talap etti.

Resey songhy uaqytta atalmysh baghyttaghy arandatu aqparattaryn arttyryp jatyr. Búl geosayasy bәsekelestikte AQSh-qa qarsy jasalyp jatqan әreket ekeni anyq. Álemning 25 elinde AQShtyng 400-den astam zerthanalary bar. Olar týrli maqsattaghy qyzmetter jasauda. Qazaqstan biyligi Reseyding qysymyna shydamay búl zerthanalardyng júmysyn ashyp kórsetse, onda Batystyq bloktyng aldynda senim kapitalynan aiyrylady. Sebebi bir jyl búryn, 16 sәuirde Mәskeu - Tallin - Tbilisy - Núr-Súltan tikeley telekópiri kezinde Gennadiy Oniyshenko bylay dep mәlimdedi: "Almatyda salynghan zerthana Tbilisiyge qaraghanda әldeqayda quatty. Otarda da osynday zerthana bar. Sondyqtan, biz búl mәseleni, onyng ishinde sayasy dengeyde, qazirgi Qazaqstan basshylyghymen birlesip sheshemiz dep oilaymyn".

Demek Qazaqstan biyligine Mәskeu tarapynan úsynystar jasalyp jatqany anyq. Songhy uaqytta Qytay da dәl osy mәseleni jii kóterude. Alayda ne Mәskeu, ne Beyjing ózine shekaralas memleketterge zerthanalaryn ashyp kórsetken emes.

Ka myrza

Abai.kz

 

14 pikir