QR bilim jәne ghylym ministri B.T.Júmaghúlovtyng nazaryna

«Qazir biz qostildi halyqpyz. Eger Qazaqstanda jappay qazaq tilin mengerip ketken kýnning ózinde, bәribir bizge ekinshi til qajet bolghan bolar edi. Álemde osynday tәjiriybe qalyptasqan. Álem ghylymy aghylshyn jәne orys tilderine audarylady. Eger biz orys tilin bilmegen bolsaq, bilimdi qaydan alghan bolar edik?»
N.Nazarbaev, QR Preziydenti

Baqytjan Túrsynúly, Preziydent Nazarbaevtyng osy sózderin negizge ala otyryp myna súraqtargha jauap beruinizdi súraymyn.
1.    Nege ghylym men bilim tek orys tiline ghana audarylady, nege qazaqshagha audarylmaydy? 20 jyl ishinde  memlekettik baghdarlama boyynsha JOO-ng birde bir oqulyghynyng qazaqshagha audarylmauyna ne sebep?
2.    Nege elimizde bilikti qazaqsha-oryssha ilespe (sinhrondy) audarmashy joq? Olar tipti sottarda da joq! Biz kórip jýrgen audarmashylardyng beysharalyghy adam ayarlyqtay.
3.    Ne sebepten bir mamandyq boyynsha oqu bitirushilerding balldarynyng aiyrmashylyghy 20-30 balldyng shegin kórsetedi? (Myna siltemege qaranyz: htth: //platon.kz/articles/5231-goszacup.html)
4.    Qazaqstandyqtardyng qanday enbekteri, shygharmalary,tuyndylary orys jәne aghylshyn tilderine audaryldy?
5.    Nege sizding mekemede memlekettik tilge baylanysty úsynystar qaralmaydy, ghylymy zertteuler jýrgizilmeydi? 

QR bilim jәne ghylym ministri B.T.Júmaghúlovtyng nazaryna

«Qazir biz qostildi halyqpyz. Eger Qazaqstanda jappay qazaq tilin mengerip ketken kýnning ózinde, bәribir bizge ekinshi til qajet bolghan bolar edi. Álemde osynday tәjiriybe qalyptasqan. Álem ghylymy aghylshyn jәne orys tilderine audarylady. Eger biz orys tilin bilmegen bolsaq, bilimdi qaydan alghan bolar edik?»
N.Nazarbaev, QR Preziydenti

Baqytjan Túrsynúly, Preziydent Nazarbaevtyng osy sózderin negizge ala otyryp myna súraqtargha jauap beruinizdi súraymyn.
1.    Nege ghylym men bilim tek orys tiline ghana audarylady, nege qazaqshagha audarylmaydy? 20 jyl ishinde  memlekettik baghdarlama boyynsha JOO-ng birde bir oqulyghynyng qazaqshagha audarylmauyna ne sebep?
2.    Nege elimizde bilikti qazaqsha-oryssha ilespe (sinhrondy) audarmashy joq? Olar tipti sottarda da joq! Biz kórip jýrgen audarmashylardyng beysharalyghy adam ayarlyqtay.
3.    Ne sebepten bir mamandyq boyynsha oqu bitirushilerding balldarynyng aiyrmashylyghy 20-30 balldyng shegin kórsetedi? (Myna siltemege qaranyz: htth: //platon.kz/articles/5231-goszacup.html)
4.    Qazaqstandyqtardyng qanday enbekteri, shygharmalary,tuyndylary orys jәne aghylshyn tilderine audaryldy?
5.    Nege sizding mekemede memlekettik tilge baylanysty úsynystar qaralmaydy, ghylymy zertteuler jýrgizilmeydi? 
6.    Orys tilin nashar biletin qazaqtar ne sebepten qoghamdyq ortada alalanyp, mazaq boluy kerek?
7.    Ne sebepten Bilim jәne Ghylym ministrligi irgeli (fundamentalidy) ghylymdy damytu men tәrbiyeleu mәselesinen qashyp otyr?

Atalghan súraqtargha baylanysty týsinikteme
1.    Reseyde bilim salasyna baylanysty kóp dýnie audarylyp jatyr. Basqa damyghan elderding ozyq tehnologiyasyn mengeru ýshin, olar týsinikti tilge audaryluy qajet. Búl tәjiriybe ejelden ataqty Aleksandriya kitaphanasynyng kitaptarynyng arab tiline audarylghan dәuirinen qalyptasqan.Sonyng arqasynda býgingi adamzat balasy Shyghystyng Ál-Farabi, Aviysenna siyaqty kemengerlerining qaldyrghan múrasymen tanysty. Adam balasy qaldyrghan ortaq múralardy audarmaghan tilder joghalyp ketti. Qazaq tiline qamqor bolatyn tek Qazaq eli, ony bizge basqa bireuler kelip damytyp bermeydi, saqtap qorghamaydy. Eger til joghalsa, qazaqtar da joghalady. Bilim jәne ghylym ministrliginde qazaqtardyng joghaluyn qoldaytyndar joq shyghar dep oilaymyn.
2.    Ártýrli konferensiyany úiymdastyryp jýrgender aitady  -  ilespe audarmashylar joq  deydi. Mysaly 2011 jylgha ilespe audarmashylargha 33 adamgha ghana memlekettik tapsyrys berilipti. Eger osylardyng tek 15 payyzy ghana bilikti maman bolaryn eskersek, elimiz jylyna bar bolghany 5 mamandy dayyndaydy!
3.    Qazaq jәne orys bólimderin bitirushilerding balldarynyng aiyrmashylyghy 20-30-gha jetetindigi jayly, qazaq mektepterin bitirushilerdi alalaytyndyghy turaly jazghan maqalamda keltirgen edim. Maqalany Internetten jogharyda aitqan sayttan oqugha bolady. Búl derekterdi alu jolynda kóptegen qor derekterin aqtaryp shyqtym, ondaghan súraular jasap olardy qorytyndyladym. Maghan qaraghanda orasan zor mýmkindigi bar ministrlikting osynday taldaular jasamauy meni tang qaldyrady. Men búl baghytta taldau júmystaryn jalghastyryp qosymsha derekter jinap jýrmin. Búl baghyttaghy júmysty óz qalauymmen, tegin istep kelemin. Bilim jәne ghylym ministrligi olardy tekseremin dese kómektesuge dayynmyn! Bilim granttaryn bólgen kezde bitirushilerding 85 payyzy  -  qazaq mektebin bitirushiler, sondyqtan da grantty bóludi jalpy tizim boyynsha tildik topqa jiktemey jasau kerek. Qay tilde oqytu mәselesin JOO óz shenberinde sheshuge bolady.
4.    Búl mәselege baylanysty aitarym  - kitaphanalar men sórelerde olardyng birde bireui joq. Jyl sayyn kóptegen granttar әrtýrli basylymdargha, sózdikterge bólinedi, biraq olardyng eshqaysysy júrtshylyqqa erkin jetpeydi, Internetke týspeydi. Olar ýshin elding budjetinen, halyqtyng qaltasynan aqsha bólinse de, ol ónimder qolymyzgha tiygen emes!
5.    Memlekettik til  -  sayasatkerler men filosoftardyng ghylymy taldamalarynyng dýniyesine ainaldy. Til -  qatynas pen baylanys qúraly esebinde filologtardyn, lingvisterdin, әleumettanushylardyn, psihologtardyn, mәdeniyettanushylardyng da taqyrybyna ainalyp otyr. Alayda atalghan taqyrypqa qatysty birde bir ghylymy negizdelgen pikir joq! Kýn sayyn uaytylyp jýrgen sózderding syqpyty mynaday sandyraqtar: «ýshtildilikting basymdylyghy», «mindetti týrde orys tilin bilu» siyaqtylar. Bir tanqalarlyghy búl problema ýkimet pen ghylymnyng salasynan shygharylyp, Qazaqstan azamattarynyng kýndelikti ómirine aralasyp ketti. Búl problemany biliksiz memleket organdarynyn, ghylymnyng sauatsyz sheneunikteri menshiktep alyp ony sayasy sauda-sattyqqa ainaldyrdy. Sondyqtan  ghalym retinde, elimning bolashaghy ýshin jauapkershiligimdi sezinetin azamat retinde, osy problema jolynda әrtýrli zertteuler men taldamalar jasaugha  uaqytym men kýshimdi júmsap, biliksiz basshylardyng darynsyz isterine, darynsyz sayasatyna aralasugha mәjbýr bolyp kelemin. Kelesi maqalamda til ýirenu júmysyndaghy oryn alyp jatqan psihologiyalyq is-qimyldardy, uralaghan sandyraq úrandardy sóz etpekpin.

Orys tilin nashar biletin qazaqtardy alalau mynaday dengeylerde jasalynyp jatyr:
6-1. Preziydent pen parlament memlekettik tilde sóilemeydi. Sol sebeptende olar oryssha bilmeytin negizgi halyqtan oqshaulanyp keledi. Sóite túra býkil halyqtyng atynan zang qabyldandy deydi, ol zandy negizgi halyq týsinbeydi. Múnday kezeng ótken zamanda, otarlap alushylar halyq týsinbeytin tilde ghana sóilegen kezde oryn alghan edi.
6-2.  Memlekettik tapsyrys jariyalanatyn sayttar men BAQ-a memtapsyrys qújattaryndaghy orfografiyalyq qateler әjua men mazaqqa ainaldy, sebebi memtilde toltyrylghan tapsyrys grant alady dep eshkim senbeydi.
6-3.  Yutub saytynda oryssha bilmeytin jastardy ashyq túrde mazaq pen әjua qylatyn rolikter bar. Mysaly myna siltemege qaranyz:

Búl jerde eng jamany, qazaqtyng oryssha nashar sóilegeni emes, orystildilerding olardy qorlaghandyghynda! Qazir orystildiler qazaq tilinde ne aitylsa da onyng bәrin mazaq, nadandyq dep qabyldaydy! Osylay etip memlekettik tildi qorlaudy qay elde kórdinder?!
6-4. Qazaqtildi  BAQ-a azamattardyng qoghamdyq oryndarda qazaqsha sóilegen sózine: «Deni sau tilmen sóileniz!» dep eskertu alatyndyghy jayly mysaldar jii jariyalanady.
7.  Diny sektalar Bilim jәne ghylym ministrligi barmaghan, bos qaldyrghan jerlerding bәrin alyp qoydy! JOO men mektepterdegi tәrbie júmystarymen ainalysatyn qyzmetter  - tek aty bar, biraq zaty joq qyzmetter. Búl qyzmette otyrghandar mamandar emes, olardyng jospary da joq, enbegin ghylymmen baylanystyratyn jaghdaylary da joq. Qazirgi jaghdayda, ýlkender kýni boyy júmysta bolatyn jaghdayda, balalar kýnning ekinshi jartysyn baqylausyz ótkizedi. Bir kýnning jartysyn baqylausyz ótkizetin balalar sektalargha kirip, әrtýrli jaman joldargha týsude. Balalar men jasóspirimder arasynda suisidting kóbengine de osy jayttar sebep. KSRO kezinde qarjy men dýnie qory bolghan aula klubtary qazir ghimarattarynan airyldy. Satylyp ketti nemese ishki isterding qaramaghyna kóship ketti. Mektepterde mýddelesterdi biriktiretin ýiirmeler úiymdastyryp balalardyng tәrbiyesin qolgha alugha bolar edi.

Ghylym salasy býgingi tanda elimizde hobbigha  nemese budjetten memtapsyrys jolymen qarjy tabudyng kózi bolyp barady. Keybir ghalymdar amalsyzdan әmbebap mamangha ainalugha mәjbýr bolyp, ózderine jaqyn sala ghylymdarmen shúghyldanuda, keybireuleri qarjysyz, júmyssyz qaldy, sebebi olardyng taqyrybyn budjetten qarjylandyru toqtady. Al, ghalymynyng qalyptasuyna úzaq uaqyt pen enbek qajet.   Árbir ghylymdy damytu jolynda basty nәrse taqyryp emes, ghalymnyng potensialy. Sondyqtan da Bilim jәne ghylym ministrligi әr ghalymdy qadirlegeni abzal.

Býginde jas mamandar elimizden ketip jatyr. KSRO zamanynda qalyptasqan, birneshe úrpaq studentterdi tәrbiyelegen ghalym retinde  studentterimning shetelge bir jola qonys audaryp, ketuge dayyndalyp jatqanyn estisem jýregim auyrady. Jas mamandardyng búnday kýige týsui olardy atyp tastaghanmen ten, sebebi olar Qazaqstan ýshin joghalghan adamdar!

Qúrmetpen,   Aygýl Qohaeva, Almaty qalasynyng túrghyny, 20 jylgha juyq Ál-Faraby atyndaghy QazÚU-ding aspiranty, oqytushy, ghalym. 

Baylanys telefonym: 8705147 2491

«Abay-aqparat»