Beysenbi, 2 Mamyr 2024
Talqy 5326 9 pikir 13 Nauryz, 2021 saghat 17:41

Pandemiya sabaqtary: Nakones-to, 42500, Whatsapp...

2020 jyly 13 nauryzda Qazaqstanda koronavirus júqtyrghan alghashqy nauqas tirkeldi. Yaghny Qazaqstandaghy koronavirusqa tura 1 jyl boldy. Qytaydaghy epiydemiyalyq jaghdaydyng qiyndyghyna baylanysty Qazaqstan 2020 jyldyng 26 qantarynda eldegi sanitarlyq tekserudi qatandatyp, shekaradaghy baqylaudy kýsheytken bolatyn.

Qazaqstan bastapqyda Qytaymen 72 saghattyq vizasyz rejimdi, artynsha әue jәne temir jol qatynastaryn toqtatty. Keyinnen búl tizimge Iran, Ontýstik Koreya, Europanyng birqatar elderi kirdi. 2020 jyly 10 nauryzda Qazaqstannyng Bas memlekettik sanitary qyzmetin atqarghan Jandarbek Bekshiyn press-konferensiya barysynda «11-16-nauryz aralyghynda «nakones-to» koronavirus anyqtalady» degen sózdi aityp, kýlkige qaldy.

13 nauryz kýni Germaniyadan Almatygha úshyp kelgen eki azamattan virus anyqtaldy. Búl el aumaghynda tirkelgen alghashqy nauqastar bolatyn. Qazaqstanda 16 nauryzdan bastap pandemiyagha baylanysty saqtyq sharalary kýsheytilip, 19 nauryzda Almaty men Núp-Súltan qalalary qatang karantindik jýiege kóshti. Arnayy qaladan shyghugha tyiym salatyn beketter qoyylyp, qala ishinde jýrip-túru shekteldi...

Koronavirusqa bir jyl. Qazaqstan qanday qiynshylyqtardy bastan keshirip, ózine sabaq aldy?

EKONOMIKA

Jalpy virustan tútas әlem ekonomikasy ýlken soqqy aldy. Pandemiya tuyndatqan ekonomikalyq daghdarystyng qashan ayaqtalary belgisiz. Búl sarapshylardyng aituy boyynsha ekinshi jahandyq soghystan keyingi eng iri daghdarys. Resmy derek boyynsha әlemde 520 mln adam júmysynan qaghylghan nemese uaqytsha júmyssyz qalghan.

Bir ghana Qazaqstannyng ózinde Últtyq qordan birneshe mlrd dollar viruspen kýresuge, ekonomikany qoldaugha, biznes sektordy demeuge júmsaldy. Júmyssyzdar retinde tirkelgender sany 8 ese artqan. Búl 42500 týrindegi kómekti alu maqsatynda jasaluy mýmkin, dey-túra virustyng saldarynan meyramhanalar, kafeler, kinoteatrlar, parkter jabyldy. Jýz myndaghan adam rasymen júmyssyz qaldy. Biraz meyramhana qayta ashyluy ekitalay. Jalpy ýkimet pandemiya tuyndatqan ekonomikalyq daghdarysty enseru ýshin 4 trln tenge qarjy júmsady. Iri jәne orta, kishi kәsipkerlikti qoldau ýshin olardy 6-12 ay salyqtan bosatty. Jaldau aqysyn uaqytsha toqtatty. Birqatar qalalarda halyqqa kommunaldyq qyzmetti tóleuge jenildik berdi. Júmyssyz jәne júmysynan aiyrylghan, uaqytsha júmyssyz qalghan túlghalargha 42500 kóleminde ýsh mәrte tólem berdi. Atalghan sharalardyng barlyghyna qaramastan eldegi әleumettik jaghday túraqtalar emes.

BILIM SALASY, INTERNET

Qazaqstanda birneshe sala boyynsha orasan zor kemshilikter bary anyqtaldy. Ol tek qana densaulyq saqtau salasy emes, sonymen qatar bilim beru, biznesti qoldau, elektrondy ýkimet jýiesi men jetkizu salalary. Koronavirus bilim salasyna kýtpegen soqqy jasady. Bilim salasy onlayn nemese qashyqtyqtan oqugha kóshirildi. Naghyz qyzyq osy kezde bastaldy. Qazaqstan biyligi eldegi kedey toptyng qanshalyqty kóp ekenine naq osy sәtte kózi jetti. Sebebi kóptegen otbasy balalaryn qajetti gadjettermen (planshet, úyaly telefon, noutbuk) jәne internetpen qamtamasyz ete almady. Tipti Taraz qalasynda planshetke bola qaryndasyn óltirip tastaghan qayghyly jaghday da tirkeldi. Búnyng barlyghy eldegi әleumettik jaghdaydyng shynayy kórsetkishi bolatyn. Onlayn oqytu dengeyi de kóbine internet jyldamdyghynyng tómendigine baylanysty qashyqtyqtan oqytu negizinde jýzege asty. Telearnalar sabaqty arnayy baghdarlamalar arqyly kórsetuge kóshti. Mysaly El Arna — orys tilinde, Balapan – qazaq tilinde sabaq oqytty.

Eldegi internet jýiesining nasharlyghy syn saghatta kórindi. Resmy statistika boyynsha Qazaqstan әlemde internet jyldamdyghynan 103-orynda túr. Balalar internet jyldamdyghynyng nasharlyghynan, key auylda tipti internetting joqtyghynan aty bar da, zaty joq bilim alugha kóshti. Oqushylardyng ýiding shatyryna, qoranyng tóbesine, auyldyng syrtyndaghy qyr basyna baryp, internet jelisin izdegen suretteri men viydeolary týrli aqparat kózderine shyghyp ketti. 18 mln halyqty sapaly internetpen tolyq qamtamasyz ete almaghandyghy anyq kórindi.  Oqushylar ýiden oqyp, mektepti saghyndy. Ne bolsa da endi bizde mektep bitiru keshi bolmaghan, whatsappta oqyghan buyn bar.

TURIZM

Turizm salasy әlem boyynsha joyqyn soqqy aldy. Búl salanyng shyghyny 1,2 trln dollar deydi sarapshylar. Búl әli de arta týsedi. Turistik kompaniyalardyng birazy jabylyp qaldy, al daghdarys sәtinde tyghyryqtan jol tabugha tyrysqandar ishki naryqqa baghyttalyp, Alakól, Balqash syndy su aidyndaryna turlar sata bastady. Onyng ózi bir ay ghana, tamyz aiynda boldy. Degenmen әlem turizmi qúldyrasa da, búl ishki turizmdi damytugha impulis bolatyn dýniye. Jalpy tabighatqa shyghu, taza auada seruendeuding manyzdylyghy halyq ýshin artqany anyq.

KRIZIS MENEDJERLER MEN DAYYNDYQTYNG BOLMAUY

Koronavirusta bizding dengeyimiz barlyq sala boyynsha belgili bolyp qaldy. Tipti 100 tengelik parasetamol men 30 tengelik maska shygharudan artta qalyppyz. Halyq bir ay boyy qarapayym osy zattardy tappay, sendelip, sharq úrdy. «Biz ýshin kýtpegen jaghday» dep aqtalsaq ta, memleket ózi ýshin barlyq ssenariylerge dayyn boluy kerek ekenin úmyt qaldyrghanday. «Jer silkinisi, soghys, órt, su basu, quanshylyq, epiydemiya, sanksiyagha úshyrau jәne basqa qauipterding barlyghy bolsa, qalay әreket etemiz» degen jospar boluy qajet. Mysaly ontýstik diqandary men baghbandary pandemiyadan ýlken zardap shekti. Kókónisterdi qayda sataryn bilmedi, al memleket ol jaghdaydy qalay sheshu kerektigin, jetkizudi qalay iske asyraryn tappady. Jalpy aitqanda memlekettik sektorda krizis menedjerler az eken. Olardyng sheshim qabyldauy da tym bayau kórinedi.

DEZINFORMASIYa

Pandemiyagha baylanysty halyq arasynda týrli alyp-qashpa әngime órbidi. Bireui virusty joq dedi, endi biri әdeyi taratuda dedi, ýshinshi top tóbeden úshaqpen seuip jýr dedi. Búl túrghydan halyqty kinәlay almaymyz. Úzaq jyldar boyy resmy aqparat bizding elimizde keshigip shyghady. Ol qauipti. «Shyndyq qozghalam degenshe, ótirik jerdi bir ainalyp shyghady» degen sóz bar. Bildey bir aqparat ministrligi bola túra, aqparattyng keshigip shyghuy, oqigha ornynan (búl jaghdayda auruhanalardan, viruspen emdeu ortalyqtarynan) tikeley efirding tym az boluy da halyqty basqa mәlimetke senuge iytermeleydi ghoy. Bir jyl ótkennen keyin baryp virustyng barlyghyna, onyng qauip dengeyine, odan saqtanu qajettigine shýbә keltirmeytinder sany shamamen 80-90%-gha jetti. Biraq sol bir jyldyng ishinde qansha jan jalghan aqparatqa senip, san soghyp qaldy desenizshi.

JANA MÝMKINDIKTER

Bireuge jabylghan esik, endi bireuge ashylyp jatady. Pandemiya jetkizu qyzmetining sapasyn da, mәrtebesin de arttyrdy. Ýige tamaq aldyrtu, shashtaraz qyzmetin ýige shaqyru búl salalardyng manyzdylyghyn kórsetti. Onlayn formatqa beyimdelip ýlgergen oqytu kurstary tútynushylar sanyn eselep arttyrsa, offlayn formatynan onlayngha bayau ótkender ya mýlde ótpegender kóshten qalyp qoydy. Búl adamzattyng ózgerister tolqynynda birge jýru kerektigin kórsetti, әsirese biz siyaqty óndirushi emes, tek tútynushy bolyp qalghan qogham ýshin, ertengi bolashaqqa qalay kiremiz degen súraqtyng ózektiligin anghartty. Óitkeni biz ózgeristerge tym bayau keletin qoghambyz.

VAKSINA

Vaksina jasau әlem elderi ýshin basty mindetting biri boluda. Búl tek adam densaulyghy ýshin emes, sayasy yqpal etu qúralyna da ainaldy. Qazaqstan da Qazcovid-in atty vaksina shyghardy. Qazir әlemde vaksina egu boyynsha kósh bastap túrghan el - Izraili. Erte me, kesh pe, kópshilik vaksina qabyldaydy. «Pandemiya әlem halqynyng 75%-y vaksina alghan sәtte ghana ayaqtaluy mýmkin» degen boljamgha sensek, qabyldaugha mәjbýrmiz. Qazaqstanda vaksina egu sharalary iske asuda. 25-mynnan astam azamat reseylik Sputniyk-V vaksinasyn qabyldap ýlgerdi.

Koronavirustyng qarqyny qazir qayta artty. Almaty shahary qyzyl aimaqqa enip, әz Nauryz merekesi toylanbaytyn boldy. Bastysy bastyng amandyghy, denning saulyghy.

Ashat Qasenghaliy

Abai.kz

9 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 413
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 223
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 249
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 235