Senbi, 4 Mamyr 2024
Janalyqtar 2970 0 pikir 3 Sәuir, 2012 saghat 09:48

Aq Jayyq Araldyng kýnin keshpese iygi...

Qos qúrlyqty jalghap jatqan Jayyq ózenining Atyrau oblysy ýshin әleumettik te, ekonomikalyq ta manyzy erekshe. Óitkeni jergilikti júrttyng 70 payyzy kýndelikti tútynatyn auyzsuyn osy ózennen alady. Ári jaghagha jaqyn ornalasqan el ýshin Jayyq - kýnkóris kózi. Búrynghyday «Balyghy tayday tulap, baqasy qoyday shulamasa» da, әiteuir, jan amaldaularyna jetip-artylady. Ótken jyldyng kóktemindegi ózennen balyq aulaugha tyiym salghan moratoriyding atyraulyqtardyng kónil kýiin týsirip jibergeni de sondyqtan. Shyny kerek, qysy-jazy ózen qoynauynan balyq aulap, sonymen kýneltip otyrghan otbasylar da az emes. Álgindey moratoriy әsirese solardyng qolayyna kele qoymady. Otbasyndaghy jalghyz tabys kózinen aiyrylghan el amalsyzdan zansyz balyq aulaugha bardy. Ári jergilikti budjet te baghaly balyqtan keletin paydanyng payyzynan qaghyldy. Osy rette oblys әkimi Bergey Rysqaliyev qúzyrly oryndar aldyna balyq aulaudyng naqty uaqyty men oryndaryn belgileu jóninde mәsele qoyghan-dy. Áytpese KSRO kezinde qara uyldyryqtyng 40 payyzyn, bekire balyqtyng ýshten birin bergen ózenning qazirgi ahualy adam ayaghanday.

BALYQTYNG AZANGYNA ÓZENNING TAYYZDAUY SEBEP

Qos qúrlyqty jalghap jatqan Jayyq ózenining Atyrau oblysy ýshin әleumettik te, ekonomikalyq ta manyzy erekshe. Óitkeni jergilikti júrttyng 70 payyzy kýndelikti tútynatyn auyzsuyn osy ózennen alady. Ári jaghagha jaqyn ornalasqan el ýshin Jayyq - kýnkóris kózi. Búrynghyday «Balyghy tayday tulap, baqasy qoyday shulamasa» da, әiteuir, jan amaldaularyna jetip-artylady. Ótken jyldyng kóktemindegi ózennen balyq aulaugha tyiym salghan moratoriyding atyraulyqtardyng kónil kýiin týsirip jibergeni de sondyqtan. Shyny kerek, qysy-jazy ózen qoynauynan balyq aulap, sonymen kýneltip otyrghan otbasylar da az emes. Álgindey moratoriy әsirese solardyng qolayyna kele qoymady. Otbasyndaghy jalghyz tabys kózinen aiyrylghan el amalsyzdan zansyz balyq aulaugha bardy. Ári jergilikti budjet te baghaly balyqtan keletin paydanyng payyzynan qaghyldy. Osy rette oblys әkimi Bergey Rysqaliyev qúzyrly oryndar aldyna balyq aulaudyng naqty uaqyty men oryndaryn belgileu jóninde mәsele qoyghan-dy. Áytpese KSRO kezinde qara uyldyryqtyng 40 payyzyn, bekire balyqtyng ýshten birin bergen ózenning qazirgi ahualy adam ayaghanday.

BALYQTYNG AZANGYNA ÓZENNING TAYYZDAUY SEBEP

Búrynyraqta Kaspiyge qúyatyn ózenderding ishinde Jayyqta ghana bekire túqymdas balyqtardyng uyldyryq shashatyn oryndary kóp bolyp edi. Qazir ol da azaydy. Suqoymasynyng týbi laylandy, jaghalau beldeui de ózgeristerge úshyrady. Sonyng kesi-rinen ózendegi baghaly balyqtar 30 esege azayyp ketti. Balyq sharuashylyghy ghylymiy-zertteu institutynyng ihtiolog mamany Elena Bokova da múny rastaydy. «Bekire ba-lyqtyng azayyp ketuine brakonierlikting keltirip jatqan ziyany kóp, - deydi ol. - Sonymen qatar ózen suynyng laylanuy da - basty sebepting biri. Biraq, bizding oiymyzsha, balyq sa-nynyng kýrt kemip ketuine ózen suynyng azdyghy әser etip otyr. Jayyqtyng tayyzdap ketkenining kesirinen bekire túqymdas balyqtar erkin kóbeye almauda».

Bizding kónilimizdi kýpti qylatyny - baghaly bekire balyqtyng jyl sanap azayyp bara jatqany ghana emes, Jayyqtyng jer betinen joghalyp ketu qaupi bary. Jayyqta su aghysy kólemining songhy jyldary tómendep ketkeni osylay deuimizge sebep bolyp otyr. Jayyqtyng aghysy óz bastauyn Resey elining Orynbor oblysyna qarasty Erik suqoymasynan alady. Búl jerde bir atap óter jayt - jauyn-shashyn týsimining azdyghynan keyingi kezderi Erikting ózi qajetti su qoryna jarymay otyr. Al su kólemining elu payyzdan astamy Bashqúrtstannyng iyeligine jatatyn Saqmar ózeninen kelip týsedi. Alayda Bashqúrt elin Jayyqtyng problemasy tolghandyrmaytyngha úqsaydy. 2006 jyly Saqmarda suqoymasyn salyp alghan Bashqúrtstan osynday birneshe jasandy suqoymalaryn saludy josparlaghan edi. Biraq bizding elding tarapynan bolghan úsynystar men kelissózder әzirge eshqanday nәtiyje bergen joq.

SUDY TAZARTU ÝShIN KÓP AQShA QAJET

Ázirge kóp talqygha týsip, Jayyqty aman saqtap qaludaghy manyzdy shara retinde tanylyp jýrgeni - ózen týbin terendetip qazu jәne tazartu júmystaryn jýrgizu. Jayyqtyng týbin terendetu boyynsha kýrdeli júmystar 40 jyldan beri jýrgizilmegen. Búl turaly viyse-premier Serik Ahmetovting Atyraugha kelgen saparynda da jan-jaqty aitylyp edi. Terendetu júmystaryna jyl sayyn qazynadan 300 mln tenge bólinip kele jatqanymen, búl qarjy Atyrau qalasyndaghy Jayyqtyng bóliginen Kaspiy tenizine deyingi aumaqty tolyq qamtu ýshin jetkiliksiz bolyp túr. Oblys әkimining orynbasary Serik Aydarbekovting aituynsha, ózendi terendetu júmystary songhy jyldary jýrgizilmegen, sonyng saldarynan su tayyzdap ketken. Ózenning tenizge qosylar túsyndaghy terendigi 1 metrge әzer jetedi, keybir jerlerinde odan da az. Kólik jәne kommunikasiya ministrli-gining qoryndaghy úzyndyghy 56 km-di qúraytyn jer Jayyq-Kaspiy keme jýretin arnasy bolyp tabylady. Arnanyng әbden lastanyp, tayyzdap ketkenining saldarynan TShO, Adjip sekildi negizgi jer paydalanushylar qajetti jabdyqtaryn su betimen jetkize almay otyr. Terendigi 35 km-di qúraytyn Yais arnasyn da terendetu qajettigi kýn tәrtibindegi mәselening biri. Múnda qalpyna keltiru júmystary búdan jarty ghasyr búryn ghana jýrgizilgen. 2008 jyldary jasalghan júmystar eshqanday nәtiyje bere almady. Jayyq-Kaspiy arnasy arqyly keme jýrisin qauipsizdendirip, jýk ainalymyn jaqsartu ýshin atyraulyqtar viyse-premierden jyl sayyn terendetu júmystaryna joq degende 1,5 mlrd tenge qaraluyn súraghan bolatyn. «Qay mәsele de aqshanyng kýshimen sheshiledi» degenning búl da bir mysaly bolsa kerek.

R.S.

«Kenes ýkimeti kezinde teniz manyndaghy Damby auylynda Jayyq-Kaspiy arnasy dep atalatyn arnayy mekeme júmys jasady. Osy mekeme jyl sayyn sudy tazartyp, kemelerding jýruin qamtamasyz etip otyrdy. Odan song búl qyzmetti oryndau balyq salasyna jýkteldi. Ár kóktemde arna tazalanyp otyrdy. Biraq keyin búl júmystardyng bәri dalada qaldy. Mine, endi ózen jyl sanap tayyzdanyp, lastanyp, kóz aldymyzda qúryp barady. Sonday-aq Erik suqoymasynan su jiberu kólemin kóbeytip, ózen týbin terendetu júmystary qúnttalyp jýrgizilmese, endi bir on jyldan keyin Jayyq jer betinen joghalyp ketui mýmkin», - deydi Jayyq-Kaspiy oblysaralyq balyq inspeksiyasynyng mamany Bostan Sýleymenov. Ol kýnge jetkizbesin dep tilegenimizben, adamzattyng kóz aldynda qúryp ketken tabighattyng ghajap syiy - Aral tenizi men múnayly mekenning ózindegi Embi, Oiyl ózenderining qúrghap qalghan tabandary kóz aldyna kelip, deneng týrshigedi...

Baqytgýl BABASh, Atyrau

«Alash ainasy» gazeti

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 1024
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 891
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 673
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 748