Júma, 10 Mamyr 2024
Alang 8554 17 pikir 9 Aqpan, 2021 saghat 13:50

Bayqonyrdy qashan qaytaryp alamyz?

Resey 2021 jyly nauryz aiynda Bayqonyrdan 18 elding 40-qa juyq shaghyn jer serigin úshyrudy josparlap otyr eken. Olardy reseylik «Soyz-2.1a» zymyran tasyghyshy orbitagha shygharatyn kórinedi.

Reseylik BAQ-tyng habarlauynsha, gharyshqa Resey, Ontýstik Koreya, Japoniya, Saud Arabiyasy, BAÁ, Izraili, Tayland, Kanada, Braziliya, Germaniya, Niyderlandy, Italiya, Argentina, Vengriya, Tuniys, Úlybritaniya, Ispaniya jәne Slovakiya elderining sputnikteri jiberiledi.

Bayqonyr qazaq jeri, oghan iyelik etetin Resey, gharyshqa úshatyn әlemning әrtýrli elderi. Payla kóretin solar, ziyan tartatyn qazaq. "Bayqonyrdy jalgha berip, qarjy tuyp otyrmyz" degen bos sóz. Resey tólegen jalgha alu somasyn ekologiyagha tiygizer ziyanmen salystyrugha kelmeydi.

Resey osy joly 18 elding jer serigin gharyshqa shyghar bergeli otyr. Bayqonyrdan. Sol ýshin әlgi elderden qyrauar qarjy alary sózsiz. Al ony Qazaqstanmen bólispek emes. Demek, jerimizden bir aida osynsha zymyran úshsa da bizge esh paydasy joq. Qayta, ekologiyamyzgha eselep ziyan tiyedi.

Bayqonyr Reseyge 2050 jylgha deyin jalgha berilgen. Qazaq dalasynan orbitagha osy kezge deyin 130-dan asa raketa úshyryldy. 2050 jylgha deyin taghy qanshasy úshatyny begisiz. Aldaghy 30 jylda «Bayqonyr» gharysh ailaghynan әli talay zymyran úshyp, әli talayy qazaq dalasyna qúlaytyn shyghar...

Zymyrandar qúlaydy dep beker aityp otyrghan joqpyz. Búghan deyin Reseyding talay әlem kemesi úshpay jatyp, jer jastanghan bolatyn. Keybir derek­ter­ge sýiensek, 600 tonnalyq geptilmen úshatyn «Pro­ton­nyn»  Qazaqstan jerine 32-si qúlapty. Al qazir «Roskosmos» gha­rysh­qa qatysty manyzdy jobalarda «Protonnyn» ornyna «Sonzdy» paydalanyp jýr degenimizben, búl da әlem aldynda myqtylyghymen maqtana qoyatyn tehnika emes. Adamzat tarihynda oryn alghan bes iri gharyshtyq apattyng ekeui dәl osy «Songzben» qatysty.  

Dәl osy «Songz» tobyna jatatyn «Songz-2.1a» zymyranynyng da qúlaghan kezderi turaly aqparat az emes. 2000-2018 jyldar aralyghynda «Songz» tobyna jatatyn Resey zymyran tasyghyshtary 8 ret qúlapty.

2002 jyl: Reseyding Plesesk ailaghynan úshqan «Soiz-U» apatqa úshyrap, ailaqtan 300 metr jerge qúlaghan;

2011 jyl: Bayqonyrdan «Progress M-12M» jýk kemesin alyp úshqan «Sonz-U» úshudyng 325-shi sekuntynda apatqa úshyrap, qaldyqtary Altay Respublikasy territoriyasyna qúlaghan;

2011 jyl: Plesesk ailaghynan úshqan «Soiz-2.1b» zymyran tasyghyshy úshudyng 421-shi sekuntynda qúlap, qaldyqtary Jana Sibir jerine týsken;

2015 jyldyng sәuiri: Bayqonyrdan úshqan «Sonz-2.1a» «Progress M-27M» kemesin dittegen jerge jetkize almaghan. 8 mamyrda ol da qúlaghan. Zymyran da, zymyran tasyghysh ta orbitada janyp ketken. Al qaldyqtaryn Tynyq múhittar tapqan;

2015 jyldyng jeltoqsany: Pleseskten eki әskery jerserik alyp úshqan «Soyz-2.1v» da apatqa úshyraghan;

2016 jyldyng jeltoqsany: Bayqonyrdan úshqan «Sonz-U», úshudyng 383-shi sekuntynda (jerden 190 km kóterilgende) apatqa úshyrap, qaldyqtary qazaq jerine qúlaghan;

2017 jyldyng qarashasy: Vostochnyidan úshqan «Fregat» blokty «Soiz-2.1b» zymyran tasyghyshy 19 jerserigin alyp úshqan. Ol da apatqa úshyraghan;

2018 jyldyng qazany: Bayqonyrdan úshqan «Sonz-FG» zymyran tasyghyshy apatqa úshyrap, ekipajy avariyalyq blokpen bizding Jezqazghan jaqta týsip qalghan. Úshudyng 119 sekuntynda.

Resey úshyrghan gharysh kemelerining jii sәtsizdikke úshyraytyny anyq. Búghan sebep Mәskeuding gharyshtyq tehnikasy asa joghary dengeyde emes. Shynyn aitqanda, Kenes odaghy taraghaly Reseyding gharysh salasyndaghy biligi esh ósken joq deuge bolady. Soghan qaramastan, qazaq biyligi dәl tórindegi teritoriyasyn Reseyge jalgha berip, qauipke bas tigip otyr.

Resey «Bayqonyr» gharysh ailaghyna ghana emes, Bayqonyr qalasyna da iyelik etip otyr deuge negiz bar. Jaqynda ghana QR Premier-ministri Asqar Maminning ózi Bayqonyrdaghy 7 mektepting Resey Bilim jýiesimen oqytylyp jatqanyn aitty. Atalghan mektepterde «Qazaqstan tarihy», «Qazaq tili» men «Qazaq әdebiyeti» oqulyqtaryn oqytu ýshin Resey Oqu-aghartu ministrligining rúqsaty kerek eken.

«Bayqonyr qalasynyng 7 mektebinde oqytu Resey Federasiyasynyng Memlekettik jalpygha mindetti bilim beru standarttaryna sәikes jýrgiziledi. Búl mektepterde qazaqstandyq balalar da oqidy. Olar óz bolashaghyn Qazaqstanmen baylanystyratyndyqtan, olar ýshin Qazaqstan tarihyn, qazaq tili men әdebiyetin bilu manyzdy bolyp tabylady. Mektep baghdarlamasyna atalghan pәnderdi engizu ýshin Resey Federasiyasynyng Oqu-aghartu ministrligining rúqsaty qajet»,- deydi Ýkimet basshysy.

Bayqonyr qalasynda 77 mynnan asa halyq túrady. Onyng 70 payyzy Qazaqstan azamattary. Qaladaghy qazaq tilinde bilim beretin 5 qazaq mektebinde 5 236 bala bilim alsa, Reseylik 7 mektepte 4049 bala bilim alady, sonyng 1 508-i, yaghny 37 payyzy Qazaqstan Respublikasy azamattarynyng balalary.

Tipti «Bayqonyrda Resey Zany ýstemdik qúryp túr» deuge de bolatyn sekildi. Sebebi, onda QR Zany jýrmeytini, Bayqonyrdaghy júrttyng Resey rublimen sauda jasap, mektepterinde «Preziydentimiz Putiyn» dep oqytylatyny osyghan deyin talay mәrte jazyldy. Biraq әli ong sheshimin tapqan joq. 2050 jylgha deyin «Bayqonyrdan» úshqan zymyrandardyng jerimizdi qansha lastaytyny, Bayqonyrdaghy qansha qazaq balasynyng orys bolyp ketetini belgisiz. Sol ýshin qazaq biyligi qol qusyryp qarap otyra bermey, Bayqonyr jayly Reseymen qaytalay kelissóz jýrgizgeni jón...

Quanysh Qappas

Abai.kz

17 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 1857
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 1889
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 1591
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1459