Júma, 17 Mamyr 2024
Janalyqtar 2625 0 pikir 2 Nauryz, 2012 saghat 11:14

Gýlbighash Omarova. PUTIN JÁNE TÓRT QASQA

Mәskeu ýlken dauyldyng aldyndaghy jym-jyrt tynyshtyqta. Teledidardan berilip jatqan debattardy kórmegen, gazet betterindegi saraptamalyq maqalalardy oqymaghan, Bolotnyy men Saharovtaghy sherulerge barmaghan adam ýshin ýsh kýnnen song ótetin preziydenttik saylau eleusiz qalatynday kórinedi. Mәskeuding ortalyq kóshelerinde top-tobymen jýrgen buryat, hakas, ózbek, tәjik, armyan, әzirbayjan, sheshen, t.b. halyqtardyng ókilderi ýshin sayasy danghazanyng bәri basqa kenistikte, ózge ólshemde ótip jatqanday. Qalanyng ortalyq kóshelerinde saylaugha shaqyrghan ýnparaqtar nemese ýmitkerlerding suretteri, tipti Putinning portretteri kózge shalyna qoymaydy. Sayasy dýrbeleng óz aldyna, al qara halyq óz aldyna bólek tirshilik etip jatyr.

«PATShA» PUTIN NE TYNDYRDY?

Mәskeu ýlken dauyldyng aldyndaghy jym-jyrt tynyshtyqta. Teledidardan berilip jatqan debattardy kórmegen, gazet betterindegi saraptamalyq maqalalardy oqymaghan, Bolotnyy men Saharovtaghy sherulerge barmaghan adam ýshin ýsh kýnnen song ótetin preziydenttik saylau eleusiz qalatynday kórinedi. Mәskeuding ortalyq kóshelerinde top-tobymen jýrgen buryat, hakas, ózbek, tәjik, armyan, әzirbayjan, sheshen, t.b. halyqtardyng ókilderi ýshin sayasy danghazanyng bәri basqa kenistikte, ózge ólshemde ótip jatqanday. Qalanyng ortalyq kóshelerinde saylaugha shaqyrghan ýnparaqtar nemese ýmitkerlerding suretteri, tipti Putinning portretteri kózge shalyna qoymaydy. Sayasy dýrbeleng óz aldyna, al qara halyq óz aldyna bólek tirshilik etip jatyr.

«PATShA» PUTIN NE TYNDYRDY?

Reseydegi saylaugha bes ýmitker týsken: «Edinaya Rossiya» partiyasynyng atynan qazirgi premier-ministr Vladimir Putiyn, ózin-ózi úsynghan ýmitker «ONEKSIM Toby» preziydenti Mihail Prohorov, Resey Kommunistik partiyasynyng atynan Memlekettik dumanyng deputaty Gennadiy Zuganov, «Spravedlivaya Rossiya» partiyasynyng atynan Memlekettik dumanyng deputaty Sergey Mironov, LDPR partiyasynyng atynan Memlekettik dumanyng deputaty Vladimir Jirinovskiy. Saylau nauqanyndaghy dau-damaydyng ózegi osy bes ýmitkerding qaysysy el basqarugha layyq degen pikirtalas emes, «Putin búdan әri memleket basshysy bolyp qala ma, joq pa?» degen súraq. Biylghy saylaualdy nauqannyng tirelgen tyghyryghy da osy.

Bir qaraghanda, Konstitusiyalyq norma­lar­gha sәikes, Vladimir Putinning memleket basshylyghyna taghy saylanu qúqyghy bar. Ekinshi jaghynan, Reseydegi sanaly azamattardy Putinning on eki jyldan beri el biyligin uysynan shygharmay otyrghany alandatady. Qazirgi zandyq norma boyynsha, el preziydenti alty jylgha saylanady. Eger Putin osy joly jeniske jeter bolsa, onda onyng joghary lauazymdy biyliktegi uaqyty on jeti jyldan aspaqshy.

Syrt qaraghanda, Konstitusiyanyng talaptary óreskel búzylghan joq, biraq is jýzine kelgende, Resey patriarhaldy biylik jýiesine jaqyndap keledi. Mәskeuding oy qughan, sóz qughan sanaly qauymy Putindi syrttay «bizding patsha» dep ataydy. Ironiya aiqyn, sharasyzdyq basym. Saylau nauqany túsynda býginde biylik basynda otyrghan azamattar ne tyndyrdy degen súraqtyng tuuy zandy. Al biylik basynda otyrghan túlgha taghy da dodagha qatysatyn bolsa, saylaualdy nauqan shiderlengen attay onyng býginge deyingi jýrgizgen sayasatynyng ainalasynda ghana jýrgizilmek. Reseydegi qazirgi jaghday - osynyng ainasy.

WHO IS MR.PUTIN?

Saylau ýmitkerlerining tanymaldyghyn sarapqa salu ýshin songhy 30 kýn ishinde internette orys jәne aghylshyn tilinde jariyalanghan materialdarda olardyng esimderining qaytalanu jiyiligi boyynsha kórsetkishterdi salystyrdyq. Orystildi sayttarda jariyalanghan janalyqtarda V.Putinning esimi basqa tórt ýmitkerlerge qaraghanda 1,5-2 ese jii atalady. Al býkilәlemdik ghalamtordaghy orystildi sayttar, blogtar, forumdar, týrli әleumettik jelilerde ýmitkerlerding aty atalu jiyiligi boyynsha reyting qúrastyrsaq, onyng reti mynanday: V.Putiyn, M.Prohorov, V.Jirinovskiy, G.Zuganov pen S.Mironov.

Bir qyzyghy, aghylshyn tilindegi internet materialdarynda da Putin aiqyn basymdyqta. Qantar aiynyng sony men aqpan aiynyng ayaghyna deyingi aralyqta Resey turaly jazylghan pikirler men maqalalarda basqa ýmitkerlermen salystyrghanda qazirgi premier-ministr aty jiyirek atalsa, odan keyin M.Prohorovtyn, odan siyrek jiyilikte basqa ýsh ýmitkerding attary kezdesedi.

Belgili bir dengeyde búl kórsetkishter ýmitkerlerding saylaualdy nauqany kezindegi aqparattyq-nasihattyq arnadaghy kýshin bayqatady.

Aytpaqshy, osy aptanyng basynda Londonda V.Putinning portreti basylghan avtobustar payda bolghan. Búl jergilikti baspadan shyghatyn V.Putinning aghylshyn tilindegi ómirderegin bayandaytyn kitaptyng jarnamasy. Áytse de, búl kitaptyng dәl qazir basylyp shyghuy men Reseyde ótetin saylaugha bir aptadan az uaqyt qalghanda jarnamalyq sharanyng úiymdastyryluyn kezdeysoqtyqqa balaugha bolmas.

Britandyq jurnalister Putinning ómirderegin zertteuge attay alty jyl júmsapty. Alayda alty jyldyq enbekti jazyp shyqqan zertteushiler de Putinning qanday sayasatker ekenin dóp basyp aita almaytynyn moyyndaydy. Batystyng sayasy sanaly azamattary ýshin osydan on eki jyl búrynghy «WHO IS MR.PUTIN?» degen súraq әli ózekti.

BESTIKTING BÁSI

Ýmitkerlerding ara salmaghyn sarapqa salar bolsaq, olardyng әrqaysysynyng óz qalybyna say roli bar siyaqty. V.Putin - key jaghdayda tym qataldyq tanytatyn, key jaghdayda qiyastau ketetin, biraq orys mújyghynyng jýregine jaqyn qarabayyr beynedegi el biyleushi. Ol tipti saylau nauqanynsyz-aq memleketti qal-qadirinshe odan әri biyleudi jalghastyra berer edi, әtten, Konstitusiyanyng talabyna say saylau dodasyna qatysuy tiyis. Sondyqtan da Ortalyq saylau komissiyasyna tirkelip, saylaualdy nauqanyn jýrgizudi komandasyna artyp qoyyp, ózi memlekettik istermen odan әri ainalysa beredi. Sayasy sarapshylar jazyp bergen kólemdi, oily maqalalargha qol qoyyp, ony óz atynan jariyalaugha rúqsat berse de, basqa ýmitkerlermen birdey dengeyge týsip, teledebattargha qatysugha mindetti emes. Al onyng teledebatqa nege shyqpaytynyn sayasy sarapshylar men jurnalister qara halyqqa ózderi týsindirip bersin.

Putinnen keyin BAQ-ta aty jii atalatyn ýmitker - M.Prohorov ekenin jogharyda aittyq. Ýmitkerlerding ishindegi «aq qarghasy» - osy. Qazaqsha iykemdesek, «arpa ishinde bir biday».Onyng ýstine, ol - bes ýmitkerding ishinde ózin-ózi úsynghan jalghyz túlgha. Bir jaghynan, sayasy oiyndargha әli etene aralaspaghan song bylyq-shylyqtan taza siyaqty kórinedi, biraq qarapayym azamattar onyng baylyqty qaydan jinaghanyna qatysty kýdik-kýmәndi jene almay keledi. Saylaushylardyng Prohorovty qoldaugha jappay úmtylmauynyng basty sebebi de osynda. Reseydegi jalpy әleumettik ahual ushyghyp túrghanda, qarapayym azamattar qalt-qúlt etip, kýibeng tirshilikting qamymen bas qatyryp jýrgende, as ta tók baylyqtyng ortasynan kelgen azamatty biylik basyna otyrghyzu olardyng oiynda qisyngha kelmeydi. Proletariattyng kósemi aitatyn «halyqtyng óz ókili» boluy kerek degen úghymdy әzirshe halyq sanasynan ysyryp tastau qiyn.

Al LDPR tóraghasy V.Jirinovskiyding búl dodagha ne ýshin qatysugha talap bildirgeni tasqa tanba basqanday aiqyn. Qazirgi memleket basshysyn synap, «Putin biylikten ketsin!» dep qansha úrandatqanymen, osy bestikting ishinde Putinge úpay jinap beretin jasyryn jaqtasy siyaqty. Ol - Reseydegi biylghy preziydenttik saylau nauqanynda grekting Troya atynyng rolinde. Týkirigi shashyrap, tútyghyp, dausy qarlyqqansha aighaylau arqyly ol saylaushylardyng kónilin basqa ýmitkerlerden ózine audarmaqshy. Áriyne, «patsha» Putinning beynesine kólenke týsiruge shamasy jetpes (ony maqsat tútpaydy da), al Prohorov siyaqty bәigege joldan at qosqan ýmitkerlerdi qaralaugha, tym bolmasa olardy ayaqtan bir shalugha taptyrmas túlgha. Jirinovskiyge búl roli tansyq emes. 65 jastaghy sayasatker preziydenttik saylaugha osymen 5-shi ret qatysyp otyr. Reseyde belgili bir dengeyde sayasy toqy­rau­dyng bar ekendigi Kommunister basshysy Gennadiy Zuganovtyng preziydent bolugha taghy da tilek bildirgen talpynysynan-aq angharylady. Osymen tórtinshi mәrte preziydent bolugha úmtylyp jýrip-aq qartayghan, 67 jastaghy Zuganov eger (ghayyptan tayyp) jeniske jete qalsa, onyng qanday preziydent bolatynyn elestetuding ózi qiyn. Múnday kórinisti elestetuge eshkim tyryspaydy da. Búghan deyingi ýsh saylaugha qatysyp, saylau qorytyndysy boyynsha údayy ekinshi oryndy mise tútyp kelgen Zuganovqa ózining jaqtastary da narazy. Keybireuler ony da Kremliding qolayyna jaghudy kózdegen túlgha kóredi. Kommunistik partiyasynyng mýsheleri arasynda Zuganovtyng partiya basshylyghy ornyn bosatuyn talap etken úsynystar ara-túra aitylyp qalyp jýr. Endeshe kóp úzamay Zuganov el biyligi túrmaq, partiya biyligine zar bolyp qaluy әbden mýmkin.

Ýmitkerlerding ishinde qara kóbeytip jýrgen S.Mironovqa aqparat qúraldary da, sayasattanushylar da asa nazar audarghan emes. Óitkeni qay reytingti alsanyz da, onyng esimi bestikting eng sonynda jýredi. Biraq ol - bes ýmitkerding ishinde Bolotnyy men Saharovtaghy narazylyq sherulerinde tóbe kórsetip, olargha qoldau bildirip jýrgen birden-bir túlgha. Áytse de «demokrattyq shekpen» de preziydenttik saylauda jeniske jetuge qajetti dauys jinap bere almaytyn siyaqty.

QAZAQSTAN - EKINShI ORYNDA

Ghalamtordaghy songhy bir aidyng kóle­min­degi materialdardyng ishinde Reseydegi saylaualdy nauqanyn orys tilinde kóp aityp-jazatyn el Reseyding ózinen keyin Qazaqstan eken. Tipti Reseyding et jaqyn odaqtasy Belarusi ta bizden keyingi orynda. Al Ukraina men Latviyada orys tilindegi internette Putin men basqa tórt ýmitkerding esimderi ataluy siyrek kórinedi. Biraq búl elderde Putin jәne basqalar turaly materialdar jergilikti memlekettik tilderde jariyalanatyn bolsa kerek.

TMD ayasyndaghy aqparattyq sayasattyng bir kórinisi osynday.

P.S. Ýsh kýnnen song ótetin saylaudyng qorytyndysy qanday bolatynyn qazir-aq boljaugha bolar. Aldyn-ala jýrgizilgen saualnamalar nәtiyjeleri boyynsha Putinge saylaushylardyng 66 payyzy dauys beretini anyqtalghan. Putin 2000 jyly alghash ret preziydenttik saylaugha týskende 53 payyz dauys jinaghanyn eskersek, jaman kórsetkish emes. Al G.Zuganov 15 payyz, M.Prohorov 8 payyz shamasynda dauys jinauy mýmkin, V.Jirinovskiy men S.Mironovtyng óz partiyalastarynyng arqasynda 5-6 payyzgha ie boluy ghajap emes.

Bir jaghynan, Resey elitasy sayasy reforma jýrgizuding qajettigin aityp, kóshege shyghyp, sheru ótkizudi jalghastyra beruge bekingen. Olar Putindi synap, onyng ornyna basqa adam keluin qoldaydy. Alayda búl toptyng zang ayasynan shyghyp, әldebir óreskel әreket jasauy da ekitalay. Ótken ghasyrdaghy tónkeristerding qanday nәtiyjege әkelgeni óz aldyna, keshe ghana «qyzyl sary» tónkeristi bastan ótkergen Ukraina men Qyrghyzstannyng býgingi ahualy orystyng kóz aldynda. Arab tónkeristerining sabaghy da bar.

Sayasy reformany tilegen top bәribir elde bey-bereketting ornauyn qalamaydy. Kremli saylaugha deyin de, odan keyin de memlekette túraqtylyqtyng saqtaluyna baryn salady. Sayasy ústanymy qarama-qayshy toptyng kózqarasy osy tústa ghana toqaylasady.

Putinning biylik basynda qaluyna narazylyq sharalarynyng sayasy tónkeriske úlasuy ekitalay. Áytse de, ishki qarsylyq búdan әri órshimese, onyng óshui endigi neghaybyl. Yaghny Reseydegi «Patsha Putiyn» dәureni ayaqtalugha jaqyn.

«Týrkistan» gazeti

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 2120
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 2530
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 2250
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1637