Júma, 3 Mamyr 2024
46 - sóz 14804 106 pikir 2 Qazan, 2020 saghat 13:56

Orysta ne bar osy maqtanatyn?

Keshegi kenestik kezende orys halqyn «úly orys halqy» dep tóbemizge kóterip keldik. Kóp adam «starshiy bratqa» ólerdey sendi. Sóitip jýrgende tәuelsizdik aldyq. Kóp nәrsege janasha qaraytyn boldyq. 2014 jyly Resey Qyrym týbegin anneksiyalaghan song Resey tarihy men mәdeniyeti turaly kóp syrlardyng beti ashyldy. Ukrain tarihshylarynyng aituynsha orystar slavyan halyqtaryna jatpaydy eken. Orystar Altyn orda zamanynda fiyn-ugor halqy men monghol-týrki halyqtarynyng assimlyasiyasynan payda bolypty. Kiyev Rusi men Moskoviya knәzdigi mýlde eki bólek kórinedi. Altyn ordanyng soltýstik úlysy bolyp tabylatyn Moskoviya ózining biyleushilerinen salyq jinauda alghan qúziretin kenirek paydalanghan. Altyn orda ydyraghan kezde basqynshylyqpen jer kólemin ýnemi keneytip otyrghan.

Al orys elining búrynghy «maqtanyshtary» býginde mynanday aqiqattarmen aishyqtalypty:

√ Ekinshi jahan soghysynyng sonynda Hirosima men Nagasakiyge tastalghan atom bombasynyng jasalu qúpiyasyn orystar asha almaghan. Aqyry onyng syzbalaryn 1946-1947 jyldary AQSh injeneri Yúlius Rózenberg pen onyy әieli Eteli úrlap әpergen. Sol ýshin sot 1953 jyly ekeuin de ólim jazasyna kesken. Sol syzbalar paydalanylyp jasalghan sovettik atom bombasy tek 1949 jyly ghana alghash synaqtan ótti.

√ Orys balalaykasynyng arghy týbi – qazaq dombyrasy.

√ Matreshka – Japoniyadan әkelingen. 1890 jyly oiynshyq óndirisining iyesi Savva Mamontovtyng әieli Elizaveta Japoniyadan oishyl Fukuramanyng beynesi salynghan, birining ishine biri kiyiletin oiynshyq satyp әkeledi. Osynyng negizinde matreshka jasalghan. Ol kezde orystar arasynda Matrena degen at keng taraghan eken. Sodan orys matreshkalary payda bolghan.

√ «Russkaya vodka» araghyn polyaktar oilap tapqan. Jalpy «vodka» degen polyak sózi. Spirtti erterekte arabtar oilap tapqan.

√ Orys pelimeni – Qytaydan shyqqan.

√ «Orys garmony» alghash Germaniyada jasalypty. Ony 1822 jyly Berlinde Hristian Fridrih Ludvig Bushman (1805—1864) degen nemis sheberi oilap tapqan.

√ «Varyag» әnin nemis jazghan. «Vragu ne sdayotsya nash gordyy „Varyag“» әnining sózin jazghan avstriyalyq aqyn Rudolif Greyns. «Varyag» kreyseri Filadelifiyada jasalghan. 1901 jyly Reseyge berilgen. 1904 jyly 8 aqpanda koreylerding Chemulipo portynda túrghanda japon eskadrasymen shayqasyp, jau qolyna týspeu ýshin sugha batyrylghan. Jarty jyldan song japondar «Varyag» kemesin kóterip, oghan jana «Soya» degen at berip, ol japon әskery flotiliyasynda qyzmet etken.

√ Orystyng әigili «Vecherniy zvon» romansyn 1818 jyly Tomas Mur degen aghylshyn jazghan.

√ Mәskeuding simvoldyq qúrylystaryn 1493 jyly italiyandyq arhiytektor Pietro Solary Bon Forzin jasaghan.

√ Peterburgting simvoldyq qúrylystaryn shveysariyalyq arhiytektor Domeniko Treziny men italiyandyq Varfolomey Rasstrelly jasaghan.

√ 1814 jyly odaqtastarmen birge Parijge shabuyl jasaghan Resey әskerin shotlandyq Barklay de Tolly basqardy.

√ Reseyding jer sharyn ainalghan alghashqy sayahatyn nemis Adam Yohann fon Kruzenshtern jýzege asyrghan.

√ Resey tarapynan Antarktidany ashqan da nemis – Fabian Gottlib Taddeus fon Bellingsgauzen.

√ Reseyding eng myqty peyzajiysi Levitan – evrey.

√ Orystyng eng tanymal diktory Levitan – ol da evrey.

√ Orystyng úly aqyny Aleksandr Sergeevich Pushkinning tegi abissiniyalyq (efiopiyalyq) tútqyn negr.

√ Sovettik reaktivti «Katusha» minometin jasaghan Georgiy Langemak degen nemis. Ony NKVD atyp óltirgen.

√ «Ochy chernye» romansyn jazghan ukraindyq.

√ Orys aqyny M.Lermontovtyng tegi – shotlandyq. Ákesi polyak armiyasynda qyzmet etken.

√ Mәkeu qalasynyng negizin qalaghan Batu hannyng nemeresi Mengu Temir. «Moskva» ózenining aty mokshan tilinde «irindi su», «sasyq su» degendi bildirgen.

√ «Russkoe pole» әnining avtorlary – evrey Yan Frenkeli men últy nemis әiel Inna Goff.

√ Mәskeu knyazdigin Altyn ordanyng soltýstik bóliginde salyq jinau ýshin monghol biyleushileri qúrghan.

√ «Monomahtyng shәpkisi» – Ózbek hannyng ózining qúlaq kesti qúly Ivan Kalitagha senimdi qyzmeti ýshin bergen tartuy.

√ Peyzajist Ayvazovskiyding últy – armyan, Nikolay Gogoliding shyn familiyasy Yanovskiy, últy – ukraiyn, arghy týbi polyak. Konstantin Sialkovskiyding ata-babasy – polyak. Kosmonavtikanyng atasy Sergey Korolev – ukraiyn, Gharyshtyq tehnikanyng bas konstrutory Valentin Petrovich Glushko –ukraiyn.

√ Orys samauryny (samovary) o basta Iranda oilap tabylghan.

√ Radiony oilap tapqan orys injeneri S.Popov emes, italiyan ónertapqyshy Gulielimo Markony eken. O 1896 jyly ashqan janalyghyn resmy tirketken.

√ Kalashnikov avtomatynyng (AKM-47) shynayy avtory – nemis Hugo Shmaysser.

√ T-34 tankisining konstruktory – nemis Adolif Diyk. Sol enbegine qaramastan ol 17 jyl aidauda jýrgen.

√ L.IY.Brejnev pen N.S:Hrushevting últy ukrain bolatyn.

Mine, osynday qyzyqtar. Eger taza orystardyng qol jetkizgen jetistikterin bilsenizder, jazynyzdar.

Marat Baydildaúlynyng jazbasy

Abai.kz

106 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 615
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 363
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 358
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 364