Dýisenbi, 29 Sәuir 2024
Janalyqtar 6807 0 pikir 29 Mausym, 2009 saghat 08:48

Qoyshyghúl Jylqyshiyev: «ALPYSQA KELDIM… ALYSYP ÓTTI BAR GhÚMYR»

Qazaqstannyng enbek sinirgen qayratkeri, Mahambet jәne Ahmet Baytúrsynov atyndaghy syilyqtardyng iyegeri, mәdeniyet maytalmany, Inder audanynyng Qúrmetti azamaty, aqyn Qoyshyghúl Jylqyshiyev alpysqa toldy. Mahambet atyndaghy oblystyq qazaq drama teatryn basqaratyn aqynmen az-kem syrlasudyng sәti týsti.
-Qúrmetti Qoysheke, 60 jasynyz qútty bolsyn!
- Alpysqa keldim,
Aytyssa jendim,
Alysyp ótti bar ghúmyr...
Taghdyrgha kóndim,
Jandym da sóndim
Aydauda boldym alty jyl,
Aqtalyp shyqtym aqyry...
Alghysyn eldin
Aynala bóldim,
Alpysqa keldim a-qy-ryn...
-Oy-hoy deniz! Shabytqa shalqyp otyr ekensiz. Biz Sizding tórt-bes kitaptyng avtory ekeninizdi bilemiz. Bәri de ólender. Biraq, songhy kezde esh jerde jariyalanghan shygharmanyz bayqalmaydy. Ol nege?
- Men 2001 jyly Almatydan Atyraugha Mahambetting 200 jyldyghyn ótkizetin shtabtyng bastyghy bolyp keldim. Sodan beri bir de bir shygharmashylyq keshim ótken joq. Júrt mening ne jazyp, nemen ainalysyp jatqanymdy qaydan bilsin! Áyteuir, mening shygharmashylyq keshimdi ótkizuge kelgende aqsha jetpey qalady. Jyldyng sonyna qaray tughan ózimde de bar.

Qazaqstannyng enbek sinirgen qayratkeri, Mahambet jәne Ahmet Baytúrsynov atyndaghy syilyqtardyng iyegeri, mәdeniyet maytalmany, Inder audanynyng Qúrmetti azamaty, aqyn Qoyshyghúl Jylqyshiyev alpysqa toldy. Mahambet atyndaghy oblystyq qazaq drama teatryn basqaratyn aqynmen az-kem syrlasudyng sәti týsti.
-Qúrmetti Qoysheke, 60 jasynyz qútty bolsyn!
- Alpysqa keldim,
Aytyssa jendim,
Alysyp ótti bar ghúmyr...
Taghdyrgha kóndim,
Jandym da sóndim
Aydauda boldym alty jyl,
Aqtalyp shyqtym aqyry...
Alghysyn eldin
Aynala bóldim,
Alpysqa keldim a-qy-ryn...
-Oy-hoy deniz! Shabytqa shalqyp otyr ekensiz. Biz Sizding tórt-bes kitaptyng avtory ekeninizdi bilemiz. Bәri de ólender. Biraq, songhy kezde esh jerde jariyalanghan shygharmanyz bayqalmaydy. Ol nege?
- Men 2001 jyly Almatydan Atyraugha Mahambetting 200 jyldyghyn ótkizetin shtabtyng bastyghy bolyp keldim. Sodan beri bir de bir shygharmashylyq keshim ótken joq. Júrt mening ne jazyp, nemen ainalysyp jatqanymdy qaydan bilsin! Áyteuir, mening shygharmashylyq keshimdi ótkizuge kelgende aqsha jetpey qalady. Jyldyng sonyna qaray tughan ózimde de bar.
Al, әzil-ospaqsyz aitsam, men ólendi óte siyrek jazatyn adammyn, sosyn shóp te ólen, shónge de óleng bolyp, toy-sadaqa,qazanamagha arnalyp jazylghan shatpaqtardy kórgende jýregim ainyp, júrt meni de sol dәrejede kóretin shyghar dep ólenderimdi jariyalaugha da yntam bolmaytyny ras.
-Onda siyasy keppegen bir óleninizdi oqyp bermeysiz be?
-Oqiyn:
Men alpysqa kelgenmen,
Qúday saqtap sóngennen,
Jas jigittey janyp-kýiip jýremin
Jalynynnan sen bergen.
Aydyng jýzi, kýnning núry betinde,
Erkeligin-kekilde.
Alpys penen albyrttyqtyng arasy
An-au jerding shetinde.
Sondyqtan da saq bolghaysyn,
jaryghym,
Jýregimdi onsyz da otqa qarydyn.
Sen qyzyghar mende eshtene joq, sirә,
ómirimning bәri-mún...

Biraq, qalqam, sening órttey qyzuyn,
Kónilimning oyatady búzyghyn...
Alpystaghy men bolmayyn qyzyghyn,
Aman jýrsin arday taza jýzigin...
-Apyray,ә! Myna ólendi oqysa jengemiz jelkenizdi ýzetin-aq shyghar.
- Júbayy jelkesin ýzipti degen әli bir de bir aqyndy estigenim joq.
-Bәrekeldi. Sizde ataq kóp. Qaysybirin aitayyn. Biraq, sonyng ishinde aidalyp kelgen Siz týgili, ghúmyr boyy ashy terin tógip, túshy terin terip jýrgen birqauym azamattar jete almaytyn ataqtar bar...
-Solardy qalay aldynyz deysiz ghoy, bayaghy?
-IYә...
-Bir molda kisi mashinagha minip, әri-beriden song ystyqtap, jýrgizushige:
-Balam, myna terezeng ashylmay ma?-dep súrapty.
Qushykesh bala myna kisining molda ekenin bilip, «Ata, bir dúgha oqyp jibermeseniz ashyla qoymas» deydi ghoy әzildep.Ýlken kisi әlgi әzilge shynymen senip, kýbirley bastaydy, bala da myna jaqtan tereze ashatyn knopkany basa beredi. An-tang aqsaqal kishkeneden keyin tonazyghanda әlgi qu bala taghy bir dúgha oqytyp, terezeni jauyp beripti.
Sonda moldeken: «Qúdaydyng bar ekenine jana kózim jetti ghoy» degen eken.
Osy әzilde ýlken shyndyq bar. Allanyng bar ekenine auyzben emes, shyn kónilmen senu kerek. Sol senim meni talay tyghyryqtan alyp shyqty. Meni әueli Mahambet mazaryna jol saldyng dep, ol dәleldenbegesin Mahambetti qayta jerleuge aqsha shashtyng dep,qyzmet babynda ketetin qatelikterdi qylmysqa ainaldyryp, 12 jylgha sottaghanda men sol senimimnen ainygham joq. Ýkim oqyghanda mening qarqyldap kýlgenim, júrtpen ashyq-jarqyn kýlip qoshtasqanym sondyqtan bolar. Biraq, aghayyndarym mening búl qylyghymnan qatty shoshypty. Jyndanyp ketti degen ghoy. Sol jerden meni sol kezdegi Jogharghy Kenesting deputattary Fariza Ongharsynova, Múhtar Shahanov, Kamal Smaylovtar alyp shyqty. Dostarym Nәsipqaly Seyitov, Bazarghaly Suhanqúlov, Mereke Qúlkenovter 6 jyl boyy zang oryndarynyng sonynan qalmady. Men týrmeden 1991 jyly shyghyp 1994 jyly aqtaldym. Sodan bastap maghan ataqtar birinen song biri kele bastady. «Qúdaydyng bar ekenine sendim» degen osydan shyghady.
-Sonda Denderden Mahambet mazaryna baratyn 18 shaqyrymdyq greyder jolyn kim saldy?
-Halyqta «Aybyn Isataydiki, ataq Mahambettiki» degen sóz bar. Búl joldy sol kezdegi Inder borat kenishining bastyghy Baybosyn Qúsayynov lenindik sembilik esebinen saldyrdy. Ataq meniki bolatyny: men osy jol turaly jan-jaqqa jazdym, jýgirdim, bastamashysy boldym (keyin sol jazbalarymdy ataqty aqyn, qazirgi Dender audanynyng mәdeniyetin basqaratyn Tabyldy Dosymov tauyp maghan tabys etti). Eng azy - sol jol salushylargha tamaq tasydym(araghy da bar). Búl jol júrt auzynda Qoyshyghúl saldyrghan jol bolyp anyz retinde ghana qaldy, anyz deytinim, ol joldyng qazir izi de joq, janbyr shayyp,ýlken mashinalardyng donghalaqtary jan-jaqqa jyryp, byt-shytyn shyghardy. Meni Andropovtyng әuenimen shataghysy kelip, shataghanda әueli osy joldy japsyrdy. Óitkeni, audandaghy senbilikterde tek iygerilgen qarjy ghana kórsetilip, kimning ne istegeni aitylmaghan eken. Sondyqtan men tergeushige ol joldy kim saldyrghanyn әdeyi aitpadym. Q.Baybosynov audandyq partiya komiytetining buro mýshesi edi. Pәlem tiyer dedim. Tergeushining ózi de ol jaqqa jaqyndamaghanymdy jaqsy kórgen siyaqty...Oblystyq prokurordyng orynbasary Melinikov degen kisi tergeushige:
-Onda búl muzey saldyrghan, mashinalaryn jóndegen, ansamblige aqsha tólegen, solardy tekser de, osyghan jap, - dedi kózimshe. Shúqy berse qan shyghady ghoy. Sóitip kózim bozaryp kete bardym... Osy jóninde qazaqtyng kórnekti aqyndary Jәrken Bódeshev «Jol kiyesi», Onaygýl Túrjanova «Mahambetke baratyn jol» degen dastandar jazdy. Ózim aqyn bolyp ózge aqyndardyng keyipkerine ainaldym.
-Beu, dýniye-ay, degen... Sodan?
-Sodan rejisser Lúqpan Esenov ekeumiz 1979 jyly ashqan «Tamasha» oiyn-sauyq otauyna qaytyp oraldym.
- Odan 1993 jyly nege kettiniz?
-Mening ýstimnen Qúdaybergen Súltanbaev, Lúqpannyng ózi, aqyn Jarasqan Ábdirashev jәne operator Ázimhan Berdaliyevter respublikanyng Bas prokuroryna aryz jazdy.
-Nege?
-Mening Maksim Qorghanbaev degen dosym: «Qoydy bagha bilmegen qualap óltiredi, Qoyshyghúldy baghalay bilmegen qudalap óltiredi» degen maqal shygharyp edi kezinde. Sol aitqanday, olar: «Búl Jylqyshiyev sottalyp kelip alyp nege diyrektor bolady, múnyng búryn qarjymen shataghy bolghan, tekseru kerek, júmysqa jerlesterin alady, minezi shataq, ashulansa...ay-dap jiberedi» dep zaulatty. Sodan meni bir ay teksertip, eshtene shyqpaghasyn әlgiler «Qazaqstan» telearnasynan qashyp KTK-gha tyghyldy. Keyin «Habargha» keldi. Ómirining songhy jaghynda Lúqpan bәrin týsindi.Meni «Tamashany» alyp qalugha shaqyrdy. Barugha mýmkindigim bolmady. Qazir «Tamashany» qyzy Áliya basqaryp jatyr. Jaqynda baryp, bilgen aqylymdy aityp kettim.Óitkeni, menshik iyesining bireui men ghoy. Olar ketkesin men «Tamasha teledidar teatry» (TTT) degendi ashtym. Qazirgi tanymal Dulygha, Asylbek, «Shanshar» teatry sol TTT-nyng qoynynan shyqty.
- «Jalyn» jurnalynyng poeziya bólimin basqardynyz, Almatydaghy eki ýlken teatrda qyzmet istediniz, keybireulerge armanday bolghan aqyndar astanasyn tastap, Atyraugha qalay keldiniz?
-Biz «Mahambet»qoryn 1993 jyly Mereke Qúlkenov ekeumiz qúrghanbyz. Preziydenttikti ýlken adamdargha, joly ashyq qoy dep, akademik Zeynolla Qabdolov aghamyzgha berdik. Sol 1993 jyldan bastap biz Mahambet jóninde ne istelui kerektigin Ýkimetke úsyna berdik. Kezeni kelgende, búl toydyng shtabyn kim basqarady degende Zeynolla Qabdolov pen Mereke Qúlkenov meni úsyndy, olar úsynghanmen, sol kezdegi oblystyq әkim apparatynyng basshysy Múrat Óteshev «Búl tek Qoyshyghúldyng ghana qolynan keledi» dep әkimdi sendirmegende mening múnda keluim ekitalay edi.
- Osy jyldarda óziniz tyndyrghan qanday isterge kóniliniz tolady?
-Búl endi al, jyrtyl... degenge keledi ghoy...Mahambet toyyn ótkizip, Mahambet syilyghyn, «Qazaqstannyng enbek sinirgen qayratkeri»degen bizder ýshin eng joghary ataqty alghanym... , «Mәdeny múra» baghdarlamasyn atqarugha ýles qosyp, Sherniyaz, Isatay, Bala Oraz sekildi zangharlarymyzdyng mazarlaryn túrghyzugha sebepshi bolghanym..., «Atyrauda aitysker joq» degendi joqqa shygharyp, 4 birdey aityskerdi respublika arenasyna alyp shyqqanym, ózim basqaratyn Qazaqstan Jazushylar Odaghynyng Atyrau filialynyng janynan qúrylghan «Armantau»jas aqyndar klubynyng mýsheleri Baqytgýl Babashtyng Halyqaralyq «Shabyt» festivalinen Bas jýlde aluy, al, Bayan Hasanovanyng laureat atanuy, aqyrynda qiyn kýnderimdi Mahambetke baylanysty ótkerip, qyzmetting qyzghan kórigin Mahambet atyndaghy oblystyq qazaq drama teatrynan kóruim - osylardy ózim ghúmyr boyy maqtanysh tútatyn shygharmyn.
-40 jyl mәdeniyet salasynda qyzmet etken ekensiz, qazir ózinizdi qalay sezinesiz?
-40 jyl demekshi, men osy teatrdaghy diyrektorlyghyma 40 myng tenge ailyq alamyn. Jalpy, óner men mәdeniyetting ainalasynda jýrgenderding bәri jankeshti adamdar. Az jalaqy, kóp aiqay. Marapat, madaq az.Sonda da bolsa ónerdi sýigen jýrekke toqtam joq. Kórermenning qolpashy, aghayynnyng arqasynan qaqqanyna mәz. Al, óz basyma kelsem, maghan qúdaydyng bergen qabiletine,sol azyn-shoghyn qabiletim arqyly halqyma qyzmet etkenime rizamyn, «Qyzmet ettim halqyma, qolymnyng kәne, qarasy» degen ghoy Túrmaghambet aqyn, qanshama qiynshylyq kórsem de, qudalaugha týssem de ózimdi baqytty jandardyng qatarynda sezinemin.
Birinshi, jer basyp jýrgeninning ózi baqyt. Ekinshi,bala-shaghan, el-júrttyng amandyghy. Ýshinshi, keshegi kýnderi qanday edim, býgin qandaymyn degen shýkirshilik sezimi meni «baqyttymyn» dep aitqyzugha mәjbýr etedi.
- Ángimemizdi ólenmen bastap edik, ólenmen ayaqtasaq...
- Alpys degening ayaqtan әli shalghan joq,
Ayaulylargha alandaularym qalghan joq...
Tanmen talasyp,taghymen jarasyp, dýniye-ay,
Tapatyp bizding bara jatqanda tarlankók,
Alpysqa kelsen, kelmesen-daghy arman joq!
- Pa, shirkin-ay!

 

 

SyrlasqanÓtepbergen ÁLIMGEREEV.

 

0 pikir