Sәrsenbi, 15 Mamyr 2024
Janalyqtar 2202 0 pikir 8 Jeltoqsan, 2011 saghat 04:42

Sәken Esirkepov. Euraziyalyq Odaq iydeyasy jәne qazaqstandyq mýdde

Songhy kezderi halyqaralyq qatynastarda kóptegen pikirtalastardyng tuuyna arqau bolghan «Euraziyalyq Odaq» iydeyasy jandana bastady. 1994 jyly Qazaqstan Preziydenti úsynghan búl iydeya osy kýnge deyin tek pikirtalas pen sóz jýzinde ghana qalyp keldi. Alayda ýstimizdegi jyldyng sonyna taman búl iydeyagha Resey Premier-ministri V.Putinning basa nazar audaruy osy taqyrypty terendete týsti. Qazaqstan basshysynyng iydeyasyn óz iydeyasynday úsynyp, oghan Reseyding syrtqy sayasatyna, mýddesine say óng bergen ol «Euraziyalyq Odaq» iydeyasynyng ómirsheng jәne jasampaz qúndylyqtargha negizdelgenin mәlimdedi. Qazirgi tanda osy baghytta qarqyndy is-sharalar atqarylyp jatyr. Mәselen, ýstimizdegi jyldyng basynan Qazaqstan, Belorussiya jәne Reseyding arasynda Kedendik Odaq qúryldy. 2012 jyldyng 1 qantarynan bastap Birtútas ekonomikalyq kenistik qúrylghaly jatyr. Múnyng bәri Euraziyalyq odaqty qúrugha bastaytyn jol deuge bolady.

Songhy kezderi halyqaralyq qatynastarda kóptegen pikirtalastardyng tuuyna arqau bolghan «Euraziyalyq Odaq» iydeyasy jandana bastady. 1994 jyly Qazaqstan Preziydenti úsynghan búl iydeya osy kýnge deyin tek pikirtalas pen sóz jýzinde ghana qalyp keldi. Alayda ýstimizdegi jyldyng sonyna taman búl iydeyagha Resey Premier-ministri V.Putinning basa nazar audaruy osy taqyrypty terendete týsti. Qazaqstan basshysynyng iydeyasyn óz iydeyasynday úsynyp, oghan Reseyding syrtqy sayasatyna, mýddesine say óng bergen ol «Euraziyalyq Odaq» iydeyasynyng ómirsheng jәne jasampaz qúndylyqtargha negizdelgenin mәlimdedi. Qazirgi tanda osy baghytta qarqyndy is-sharalar atqarylyp jatyr. Mәselen, ýstimizdegi jyldyng basynan Qazaqstan, Belorussiya jәne Reseyding arasynda Kedendik Odaq qúryldy. 2012 jyldyng 1 qantarynan bastap Birtútas ekonomikalyq kenistik qúrylghaly jatyr. Múnyng bәri Euraziyalyq odaqty qúrugha bastaytyn jol deuge bolady.

Qazaqstannyng syrtqy sayasatta belsendi әri kóp vektorly sayasat ústanghanyn mәjbýrli jәne ondy shara dep qabyldaugha bolady. Óitkeni kez-kelgen inisiativa men belsendilikting artynda óz mýddesin tu etip ústau, óz mýddesin jýzege asyru maqsaty jatady. Key kezderi kókeydi tesken iydeyalardy, dәl sol sekildi kýshti memleketterding yqpalyna erip ketpeu ýshin olardy kóndiretin jana jobalardy úsynugha tura kelip jatady. Eger sol bastamany ózge bir memleket qolgha alatyn bolsa sol memleketting mýddesine kóbirek negizdelgen bastamagha ainala bastaydy. Yaghni, iydeyanyng bet-әlpeti ózgeriske úshyray bastaydy. Sondyqtan da Qazaqstannyng syrtqy sayasattaghy belsendiligining negizgi maghynasyn osy túrghydan qaraghanymyz jón.

Songhy kezderi, ókinishke oray, Euraziyalyq Odaq iydeyasy ainalasynda reseylik mamandardyng kóbirek júmys jasap jatqandyqtary bayqalady. Euraziyalyq Odaq boyynsha túryp qalghan senning V.Putinning maqalasy arqyly qozghalghany da jasyryn emes. Osyghan baylanysty Qazaqstanda da, Reseyde de, Belorussiyada da, tipti әlemning ózge elderinde de Euraziyalyq Odaq iydeyasyna baylanysty konferensiyalar úiymdastyrylyp, baspasózde pikirtalastar men týrli boljamdar qyza týsti. Biraq bir nәrse anyq. Ol - Euraziyalyq Odaq iydeyasynyng reseylik sayasattanushylardyng yqpalymen jýzege asa bastaghandyghy. Elbasymyz «Izvestiyada» jariyalaghan óz maqalasynda Euraziyalyq Odaqtyng astanasyn Astana qalasy etudi úsynghan bolatyn. Alayda ýsh el basshylarynyng kelisimge kelui nәtiyjesinde Euraziyalyq Odaqtyng astanasy nemese ortalyghy Mәskeu bolyp bekitildi. Sonday-aq, jana odaqtyng ishinde ekonomikalyq әleueti de eng jogharysy Resey. Keybir kelissózderdi sheshude de osy elding salmaghy basym bolatynyn dәleldeuding qajeti joq.

Songhy kezderi Euraziyalyq Odaqtyng qúryluyna baylanysty fobiyagha negizdelgen pikirler beleng aluda. Búl pikirlerge sәikes Euraziyalyq Odaqtyng qúryluy Kenester Odaghynyng jana bet-beynede qayta oraluyna alyp keledi. Búl óz kezeginde azattyghana 20 jyl endi tolghan elderdi eski qalpyna qayta iytermeleri anyq. Búghan sebep Kenes Odaghynyng ydyrauyn HH ghasyrdyng eng ýlken qasireti dep baghalaghan Putinning imperialistik pighyldary deuge bolady. Yaghni, sayasattanushylardyng kópshiligi Putinning TMD memleketterin qayta biriktiruge úmtylatynyn, KSRO-ny qayta qúrugha tyrysatynyn aitady. Sonday-aq, ol óz maqalasynda Euraziyalyq Odaqqa mýshe bolatyn memleketterding de post kenestik elder bolatynyn qadap aitqan bolatyn.

Qazirgi tanda Euraziyalyq Odaqqa qarsy shyghushylar elding kóbinese últtyq-patriottyq toptary deuge bolady. Búlar Reseyding yqpalyna qayta úshyraudan qorquda. Biraq osy kezde últshyldyqqa negizdelgen, yaghny últtyq mәselening qamyn kýitteushi mәselelerdi (til mәselesi t.b.) resmy týrde qabyldaugha mýmkindik tuuda. Yaghni, Euraziyalyq Odaqtyng kele jatqanyn kórgen orystar azdap bosansyry anyq. Olardyng aitar uәjderine Euraziyalyq Odaqtyng qúrylatynyn aitu arqyly jauap beruge de bolady.

Endigi kezekte Euraziyalyq Odaqtyng qúryluy tәuelsizdikke qauipti me degen súraqqa jauap izdep kórelik. Ekonomikalyq odaqtyng qúryluy sayasy odaqtyng qúryluyna yqpal etedi me? Búl súraqqa «iyә» dep birjaqty jauap beru qiyn. Óitkeni kóp jyldar boyy Mәskeuding sayasy túrghydan qysymyn kórip kelgen tәuelsiz elder ekonomikalyq odaqtyng sayasy odaqqa ainaluyna jol bere qoymaydy. Búl mәselege últshyldar qauymynyng jәne biylikting mýddesi sәikes kelmeydi. Búghan Parlament mәjilisining qúramyna «tәuelsiz oily» azamattardyng kóbirek tartyluy mýmkindigin aitugha bolady. Osy azamattar arqyly Euraziyalyq Odaqqa baylanysty keybir qújattardy «qabyldatpay tastaugha» bolady. Óitkeni Parlament deputattarynyng qarsylyghyna úshyraghan kelisimsharttardyng ratifikasiyalanbaytyny belgili. Osy jәne ózge de sharalar odaqqa mýshe elderding mýddelerin qorghaudyng taptyrmas qúraldary bolyp esepteledi.

Euraziyalyq Odaqtyng keleshegi qanday? Búl odaqqa búrynghy Kenes memleketterining tartyluy asa manyzdy. Olay bolmasa búl iydeyanyng júmysy jemisti bola almaydy. Sondyqtan Euraziyalyq Odaqty qúru ýshin Ukraina, Ózbekstan sekildi iri elderdi tartu sharalarynyng jýrgiziletini belgili. Eger búl is jaqsy nәtiyje bere alsa Euraziyalyq Odaq Batys әlemine toytarys bere alatyn iri ortalyqqa ainala alady. Álemning iri elderi búl odaqtyng pikirmen sanasatyn bolady. Alayda Euraziyalyq Odaqtyng jemisti týrde júmys jýrgizui Qytay men Ýndistan sekildi aziyalyq alpauyt eldermen yntymaqtastyqta boluyna da baylanysty. Sondyqtan Qytaydy Euraziyalyq Odaqqa qosyluyna jol bermeytin Resey óz kezeginde osy elmen tyghyz qatynasta boludy kózdeydi. Osylaysha ekonomikalyq daghdarystan shyghatyn Europa elderi men alpauyt Qytaydyng arasyndaghy tranzit kópirine ainaluy mýmkindigi bar (Batys Qytay-Batys Europa tas joly, Pekiyn-London jýrdek poyyz joly jobalary osy maqsatta jasalyp jatqan is-sharalar deuge bolady). Sol sekildi Euraziyalyq Odaq iydeyasynyng astarynda kýsheygen Qytay ekonomikasyna layyqty toytarys beru maqsatynyng jatqany da jasyryn emes. Euraziyalyq Odaq tiyimdi týrde qúryla alsa, búl odaq Qytay, Ýndistan jәne Japoniya sekildi alyp eldermen jaqsy qarym-qatynasta bola alsa órkeniyet pen damudyng shyn mәnisinde shyghysqa auysuy bolady.

Osy mәselelerdi talday kele bizding belsendi boluymyz, odaq isine baylanysty әrbir iste taban tirep óz mýddemizge qyzmet etuimiz qajet dey alamyz. Elimiz mamandarynyng kóptegen jyldardan keyingi prosesterdi boljap, soghan sәikes sharalar jasauy qajet. Osylay etken el ghana baqytqa jete alady. Osy mәsele boyynsha elimizding diplomatiyalyq korpusy ýlken kýsh júmsaydy dep seneyik. Sonday-aq, el azamattary da әrbir ózgeriske óz kózqarasyn bildirip, Qazaqstannyng keleshek taghdyryna óz ýlesin qosqany abzal. Óitkeni búl ata-babamyzdyng asyl múrattaryna layyqty jauap beru bolyp tabylady. Osylay etsek qana keleshek úrpaq aldynda jýzimiz jarqyn bolmaq!

«Abay-aqparat»

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 2058
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 2488
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 2082
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1601