Jeyms Joystyng «Uliss» romany 1922 jyldyng 2 aqpany kýni Parijde jaryq kórdi. Búl kýn - J.Joystyng qyryqqa tolghan tughan kýni bolatyn. Romannyng tarihyndaghy kezdeysoqtyq (eger taghdyrdyng jazuyn da kezdeysoqtyq desek) múnymen shektelmeydi. Gomerding «Odisseyasyn» menzep jazylghan jana zamannyng tuyndysy óz keyipkerlerining 1904 jyldyng 16 mausymy kýngi - osy bir kýn ishindegi on segiz saghatqa sozylghan tirligin aina qatesiz qaghazgha týsirgen. Al búl kýn J.Joystyng ómirinde orynyn basqa eshkimde basa almaytyn jan - keyindep nekege túrsa da, onymen ómirding ashy-túshysyn birge tartqan jary Nora Barnaklimen alghash kezdesken kýnine tura keledi. J.Joys «men seni әlemdegi eng súlu әri jany pәk ruhtyng qataryna qoyamyn» degen osy әiel turasynda amerikalyq Chester Andersen (J.Joys turaly tamasha ómirbayaandyq-suretti kitaptyng avtory): «Nora Barnaklidyng bir basynan J.Joystyng әiel zatynan qalaghan qasiyetteri: adaldyqty, sheksiz senim artugha bolatyn әri nәzik, onymen qoymay ruhynda órlik bar aqyldy da alghyrlyqty tabumyzgha bolatyn edi» dep jazghan.  Belgili maghynadan alghanda, búl joldar Nora Barnakliga berilgen minezdeme ghana emes, J.Joystyng ómirlik ústanymyna ainalghan - alghan betinen qaytpaytyn birbetkey baghytyna da ózindik silteme deuge túrady. Jiyp aitqanda, múny minez dep ataugha bolady.

Jeyms Joystyng «Uliss» romany 1922 jyldyng 2 aqpany kýni Parijde jaryq kórdi. Búl kýn - J.Joystyng qyryqqa tolghan tughan kýni bolatyn. Romannyng tarihyndaghy kezdeysoqtyq (eger taghdyrdyng jazuyn da kezdeysoqtyq desek) múnymen shektelmeydi. Gomerding «Odisseyasyn» menzep jazylghan jana zamannyng tuyndysy óz keyipkerlerining 1904 jyldyng 16 mausymy kýngi - osy bir kýn ishindegi on segiz saghatqa sozylghan tirligin aina qatesiz qaghazgha týsirgen. Al búl kýn J.Joystyng ómirinde orynyn basqa eshkimde basa almaytyn jan - keyindep nekege túrsa da, onymen ómirding ashy-túshysyn birge tartqan jary Nora Barnaklimen alghash kezdesken kýnine tura keledi. J.Joys «men seni әlemdegi eng súlu әri jany pәk ruhtyng qataryna qoyamyn» degen osy әiel turasynda amerikalyq Chester Andersen (J.Joys turaly tamasha ómirbayaandyq-suretti kitaptyng avtory): «Nora Barnaklidyng bir basynan J.Joystyng әiel zatynan qalaghan qasiyetteri: adaldyqty, sheksiz senim artugha bolatyn әri nәzik, onymen qoymay ruhynda órlik bar aqyldy da alghyrlyqty tabumyzgha bolatyn edi» dep jazghan.  Belgili maghynadan alghanda, búl joldar Nora Barnakliga berilgen minezdeme ghana emes, J.Joystyng ómirlik ústanymyna ainalghan - alghan betinen qaytpaytyn birbetkey baghytyna da ózindik silteme deuge túrady. Jiyp aitqanda, múny minez dep ataugha bolady. J.Joystyng búl minezi - jarymen alghash tanysqan kýnin mәngilikke qaldyrghysy kelgen; Úlybritaniyanyng segiz ghasyrlyq otarlyq ýstemdigi astynda jatqan otany Irlandiyany «óz torayyn ózi jegen shoshqa» degen; sóite túryp Irlandiyanyng últtyq mәdeniyetin týletudi maqsat tútqan V.B.Yetsting «Keselin Graf hanym» piesasyna qarsy otarlyq tәrbie alghan, shala irlandiyalyq studentterdin  jasaghan atyshuly mәlimdemesine qol qondan ýzildi-kesildi bastartqan; «Ulisste» «eki halyqtyn» (otansyz irlandiyalyqtar men evreylerdin) tarihyn jazdym... synshylar birneshe ghasyr boyynda bas qatyratyn bolady» degen osy minez «XX ghasyrdyn  júmbaq kitaby» atalghan «Ulisske» mayday singen. Kóp qatparly, qaranghy qaltarysty adam janynyng terenine sýngip, týbine boylay alu jaghynda «sana aghymymen» jazylghan «Ulisske» teneser ózge shygharma neken-sayaq. Ásilinde «sana aghymy» - psihologiya ghylymyna tәn atau. Ony ghylymgha alghash kirgizgen adam - AQSh psihology Viliyam Jeyms. V.Jeyms 1890 jyly jaryq kórgen «Psihologiya teoriyasy» atty enbeginde, «sana aghymy» degen ataudy qoldanghan. Onyng kózqarasynsha, «sana degen adam miynyng syrtqy ortanyng әserine qarata qaytarghan týisik, oilaudan túratyn týrlishe psihikalyq barystyng jiyntyghy». V.Jeymsting búl payymdauy sol tústa birqatar filosoftardyng enbekterinen qoldau tapqan. Nemis filosofy A.Shopengauer «Sana» degen syrly dýniye. Aqyldyq tanym onyng tek bet-perdesi ghana.» dese, endi bir nemis filosofy A.Nisshe «obektiv dýnie degen adamnyng miynda tuyndaghan eles, adamnyng «meni» ghana adam men tabighatty boysyndyratyn birden bir kýsh» degen. Fransiya psihology Anry Bergson búl oidy odan ary damytyp «syrytqy dýnie degen tek beynelenu, adamnyng subektiv jan dýniyesi ghana naqtylyq pen túrmystyng shynayy mәnin әigiley alady», «bizding kóp biluge tiyisti әri kóp biletinimiz de óz bolmysymyz, óitkeni, bizding basqa zattar turaly týsinigimiz syrtqy orta jónindegi týisigimizden túrady, bizding ózimiz turasyndaghy týsinigimiz ishki jan dýniyemizge ýniluden keledi. Ol óte terenge boylaydy» deydi. «Sezimder, týrlishe kónil-kýi, sana men oy - bizding bolmysymyz, mine, osylar. Biz osylardan túramyz. Osy sezimder ózining san qúbylghan bolmysymen bizding bolmysymyzdy jasaydy. Sodan da bizding jan dýniyemiz sәt sayynghy ózgeristi bastan keshirip otyrady... Mening ruhany dýniyem uaqyt aghysymen algha jyljidy. Osy jylju barysynda ózine arna salumen qatar órkesh atyp, beyne domalaghan qar kóshkini siyaqty ýzdiksiz zorayyp otyrady». Osynday oidy aita kelip A.Bergson ózining uaqyt jónindegi jana kózqarasyn - psihikalyq uaqyt kózqarasyn ortagha qoyghan. Onyng pikirinshe, bizding kýndelikti ómirde sezinetin ótken shaq - býgingi shaq - keler shaq syndy, uaqyt aiyrmasynan túratyn uaqyt kózqarasymyz - mehanikaly, qoldan jasalghan qatyp-semgen kózqaras. Shyntuaytyna kelgende psihikalyq uaqyt qana adam bolmysyna tәn uaqyt. A.Bergson osy kózqarasyn obrazdy tilmen bylay týsindirgen «Eger biz óz arnasy bar ruhany dýniyemizdi beyne bir sabaq jipke tizilgen qiyndylardan turatyn shetsiz-sheksiz qozghalys nýkteleri desek, onyng kez kelgen sәttegi qiyndysynyng ózi qanshalyq qysqa bolghanyna qaramastan  sheksiz uaqyt bolmysyn jaratady». A.Bergsonnyng osynda auyzgha alghan ruhany dýniyening uaqyt bolmysyna ie «kez kelgen sәttegi qiyndysy» turasyndaghy oiy sol tústa Batystyng «sana aghymymen» jazatyn jazushylarynyng jasampazdyq amaliyatymen bir jerden shyqqan. J.Joys adam janynyng kórkemónerlik týs alatyn múnday sana qozghalysyn «ruhtyng qylang berui» (epiphanies) dep ataghan. Ol 1902 jyly jariyalaghan «Jas kórkemónershining kartinasy» maqalasynda osy oiyn algha tartqan. Adam ruhynyng kórkemórerlik týs aluy syndy búl qúbylysty sol tústa avstriyalyq psiholog Z.Freyd te tereng zerttegen.
Degenmen filosoftar men psiholotardyng enbekteri «Ulisske» alyp baratyn birden-bir jol dep qarasaq onbay qatelesemiz. J.Joys zamany da, jasaghan ortasy da jaqyn kelgenine qaramastan, taghy bir «sana aghymymen» jazatyn Úlybritaniya jazushysy U.Uolifqa stili jaghynan mýlde úqsamaydy. Jogharydaghy myrzalardyng enbekteri U.Uoliftyng «Qabyrghadaghy noqat» (1917j) әngimesining syryn týsinuimizge mýmkindik berer, alayda «Ulissti» týsindire aluy neghaybyl. Múndaghy týpki sebep J.Joystyng Irlandiya jazushysy bolghandyghynda.  «Ulisstin» bir basyna segiz ghasyr aghylshyn otary bolghan Irlandiyanyng býkil ruhany tarihynyng syiyp turghandyghynda. Shvesariyanyng til mamany Sossur «tanba úghym men dybys syndy eki saladan qúram tabady. Tirshilikte naqty zattar adam miynda beynelenip, sәulelenedi, sodan baryp til tanbalarymen kestelenedi. Til tanbalary men ol menzegen naqty zattardyng arasynda tabighy baylanys bolmastan, qayta «erkin qatynas» saqtalady» deydi. Sondyqtan da til tanbalary arqyly berilgen әlgi maghyna naqty zattyng birden-bir «iyesi» emes, qayta sansyz kóp mýmkindikting biri ghana. Tanba men naqty zattyng ara baylanysy túraqtanghannyng ózinde (әripterden túratyn «aghash» degen osy tanba biz aghash dep atap otyrghan naqty zatty (ósimdikti) menzeydi dep túraqtandyryp alghan jaghdayda) odan tuyndaytyn úghym tanbanyng boyyndaghy dybystyng bolmashy ghana ózgeruimen ózgeriske úshyray bastauy mýmkin (aytalyq, «aghash» degen dybystan «aghashayaq»degenge jalghasqan dybys ózgerisi birden tyng maghyna tuyndatady). Tilding boyyndaghy túraqtylyq pen ózgeristen túratyn múnday tútastyq qasiyet tanbalanyp, jazugha ainalu barysynda rettelip, aqyldyq tanymnyng sýzgisinen ótkenimen bәribir óz qasiyetin joghaltpaydy. Aytalyq, til sózge ainalyp tolyq tanbalanyp ketti degenning ózinde adam jan dýniyesining shekti bólegin ghana kesteley alady. Til men tanbanyng ara qatynasyndaghy múnday salystyrmalyqty bizder kórkem shygharmalardaghy sәtti jazylghan monologtardy -  ruhany dýniyeni tikesinen ashyp kórsetudi oqyghan sәtterde anyq anghara qoyamyz. U.Shekspirding «Gamlet» piesasyndaghy Gamletting auzynan shyqqan «Bolu kerek pe, borday tozyu kerek pe? Búl ózi ýlken mәsele...» degen sózderin oqyghan sәtte, bizder Gamletting aityp jetkizuge bolmaytyn daghdarysty ruhany kýiin óz basymyzdan ótkizgendey emes, qayta sonday bir auyr qasiretti aqyldyq tanymmen janamalap angharghanday bolamyz. Adam janyn tamasha kestelegen osy monologtyng ózi tanbalanghan sәtte kóptegen mazmúnynan airylghan. Gamletting jan dýniyesi de óz bolmysymen tolyq kórinis tappay qalghan. Jan men tәnning onay sheshilmeytin búl shiyesin - dramalyq tartys, kompozisiya, sujet syndy syrtqy faktorlargha sýiengen dәstýrli proza sheshe alghan emes. Ony ózgeshe jolmen sheshken J.Joys.  Irlandiya - irgesindegi Angliyamen salystyrghanda orta ghasyrlyq mәdeniyeti әlde qayda erte damyghan el. Onyng ózine tәn últtyq sipattaghy dini bolghan. Altyn men qolany negiz etken qolóner mәdeniyeti biyik jetistikterge jetken. Orta ghasyrda salynghan shirkeu men tәuap etetin saraylardyng qúrylys ýlgisi Irlandiyanyng dara últtyq mәdeniyetin aishyqtap kórsetetin. Irlandiyanyng kól-kósir auyz әdebiyetining ózi bir tóbe edi. Onyng jaghrapiyalyq ornalasuynyng ózinde erekshelik bar - Europada onyng «kógildir tenizding ortasyndaghy jasyl jaqút», «sopylar men parasattylardyng asyl araly» degen aty bolghan. Dәl osynday el XI ghasyrdan bastap kórshisi Angliyanyng otarshyldyghyna úshyray bastaghan. XII ghasyrda Rim papasy  Irlandiyany birjola Angliyanyng basqaruyna berse, 1801 jyly resmy týrde Angliya territoriyasyna qosqan. Sonymen irlandiyanyng XX ghasyrdyng basyna deyingi segiz ghasyrgha sozylghan otarlyq tarihy bastalghan. Al búl tarih әr bir irlandiyalyq ýshin ýzilmeytin sýrkeyli týs siyaqty. Osy segiz ghasyrda Irlandiyalyqtardyng Angliya otarshyldyghyna qarsy - jer ýshin, senim bostandyghy men el tәuelsizdigi ýshin kýresken talay retki kóterilisi ayausyz janyshtalyp otyrghan. J.Joys «kórsem, qúsqym keledi!» dep Otanynan sergeldeng bolyp ketken 1904 jylgha deyin Irlandiya sol bayaghysynday «eki qojayynnyng - Angliya men Vatikannyng qúly, jiyp kelgende qúldardyng qúly» ( «Uliss» I tarau) bolyp qala bergen. J.Joystyng «Ulisstegi» bas keyipkerdi evrey últynan etip, otansyzdyqtan tartqan ondaghan ghasyrlyq  qayghy-qasiretke toly tarihy bar evrey últy men óz últynyng tarihyn salystyrghysy keletini de, әne, sodan.  «Uliss» uaqyt pen kenistikting toryn jyrta otyryp, aghylshyn tilining qoldanysyna tyng janalyq әkeldi. J.Joys ýshin aitqanda aghylshyn tilin búlay ózgeriske úshyratu erikkenning ermegi emes, qayta soghan deyin múnyng últynyng tarihy men taghdyryn ózderinshe jazyp, ózderinshe baghalap, ózderinshe kesip-piship kelgen tildin  temir toryn talqandau; ózining jan dýniyesin - irlandiyalyqtardyng ruhyn terennen qazbalau. J.Joys solay istegende ghana úzaqqa sozylghan sýrkeyli týsten qútylugha, onyng naghyz bet beynesin ashugha bolatynyn týsingen. «Ulisstin» birinshi tarauynda mynaday kórinis bar: shetelde sergeldeng bolyp jýrgen Stiyven Dedalus әkesining «sheshenning jerlenuine kel» degen jedelhatymen eline oralghan son, bir mektepte tarih sabaghyn beretin ústaz bolyr júmysqa túrady. Oqushylaryn alangha dop oinaugha jiberip qoyyp, ózin salauatty ústaghan mektep diyrektorynyng qolynan (onyng auzynan «elding shúghylaly tarihyn» estip túryp) enbekaqysyn alyp túrghan tústa auyr oida túrghan Stiyvenning basynan «tarih degen men oyana almaytyn sýrkeyli týs» degen oy sharlap ótedi. Dәl osy sәtte onyng qúlaghyna dalada dop teuip jatqan balalardyng aighay-shuy estiledi. Aghylshyn tilinde  «nightmare» («sýrkeyli týs» degen maghynada) sózining qúramyndaghy «mare» sózi «jylqy - biye» degen maghynany da beredi. Stiyven jogharydaghy oiynan keyin daladaghy balalardyng aighay-shuyn estiydi, onyng oiyna «tarih degen kýshtilerding aighayy» degen tirkes keledi. Sodan baryp «eger ol sýrkeyli týs bie siyaqty mónkip teuip jatsa qayter edin?» (What if the nightmare gave you a back kick?) degen oy tuyndaydy. Osy joldardy oqyghan adam óz tarihynyng sýrkeyli elesinen qútyla almay túrghan Stiyvenning sol sәttegi naqty kónil-kýiin birden sezine alady. Oqyrmannyng búl joldardan alatyn әseri «Gamlettegi» «Bolu kerek pe, borday tozu kerek pe?...» dep keletin joldardy oqyghannan alatyn әserinen mýlde basqa. «Gamlettegi» sóilemderden sen Gamletting oiyn angharsan, «Ulisstin»jogharydaghy sóilemderinen Stiyvenning daghdarysty kónil-kýii men oiyn qatar sezinesin.   J.Joystyng «Ulisske» deyin jazghan shygharmalarynyng bәrinde derlik jogharydaghyday auyr oidaghy - ruhany daghdarysty bastan keshetin adamdar jýredi. Áne, solar jýre kele «Ulisstegi» Stiyven Dedalusty túlghalap shyqqan. Kóptegen zertteushiler osy keyipkerden J.Joystyng óz beynesin kóredi. Onyng ózindik sebebi de bar. Shygharmalarda Stiyven Dedalus degen atpen ortagha shyghatyn, ruhany jaqtan sergeldeng kýy keshken osy keyipkerding tariyhqa, ónerge, ózining otarlanu jaghdayyndaghy otany Irlandiyagha ústaghan kózqarasy J.Joystyng kózqarasyna kóp jaqtan úqsap ketedi.

<!--pagebreak--><!--pagebreak-->

J.Joystyng jazushylyq talanty jas kezinde-aq beynelenip shyqqan. 1900 jyldyng sәuirinde 19 jastaghy J.Joys Norvegiyanyng dramaturg-jazushysy Genrih Ibsen turasynda «Ibsenning jana piesalary» degen maqala jariyalap, uniyversiytettegi ústazdary men sabaqtastaryn tang qaldyrghan. Ákesining әserinde J.Joys kishkentayynan Irlandiya últtyq tәuelsizdik qozghalysynyng tarihyndaghy manyzdy túlgha Ch.S.Parnerdi ózine ýlgi etip ósken. (J.Joys toghyz jasynda Ch.S.Parnellding qazasyna arnap óleng jazghan. Ol ólendi J.Joystyng әkesi kóbeytip, dostaryna taratqan eken) Ch.S.Parnelding mezgilsiz qazasynan keyin J.Joystyng Otany Irlandiya turasyndaghy týsinigi týbirinen ózgergen. Osydan bastap ol "Irlandiyanyng basyndaghy qayghy-qasiretti otarshylar ghana jasap otyrghan joq, otarshyldyqtan әbden ezilgen, jalpy bettik «Otanym» degen úghymnan arylyp toghysharlanghan irlandiyalyqtardyn  shirik jan dýniyesi keltirip shygharghan. Irlandiyalyqtar ózderining nas basyp, dert shalghan jan dýniyesin arshyp, emdep jazbay túryp ruhany tәuelsizdikke, tipti el tәuelsizdigine de ie bola almaydy" -degen oigha myqtap bekigen. Onyng oiynsha, búl tyghyryqtan shyghudyng joly - ónerding qúdyretimen qaranghy jan dýniyege jaryq týsiru. Jan dýniyeni terennen borshalap, tas kereng taghdyrlargha jol silteu. Ol búl maqsatty oryndap shyghu ýshin aldymen ónerding biyigin baghyndyruymyz kerek dep sheshken ( J.Joystyng negizgi keyipkerlerining kóbinde óner qughan adam nemese jazushy bolyp keletini sodan bolsa kerek.) J.Joys uniyversiytette oqyp jýrgende jazghan «Kózqaraqsyz tobyr» degen maqalasynda osy iydeyasyn aitady. Onyng búl sayasy kózqarasy sol tústa Irlandiyanyng taghy bir aituly qayratkeri U.B.Yeytsting mәdeniyetke bolghan kózqarasymen kelispey de qalghan. J.Joys jer orta jasqa kelgenshe búl oiynan qaytpaghan. U.B.Yeytsing «Irlandiyany auyz әdebiyetinen bastalghan últtyq mәdeniyeti ghana túlghalap shyghady» degen oiyn ol «Ulissti» bastap jazghan tústa ghana qabyl ala bastapty. Ol soghan deyingi alghashqy әngime jinaghy «Dublindikterde» de Irlandiyany artqy kórinis ete otyryp, qoghamnyng sayasi, ruhani, sonday-aq, moralidyq jaqtan toqyrauyn jazghan. Osy kitap turasynda baspagerge jazghan hatynda ol «Mening maqsatym - óz elimning moralidyq tarihyn jazu. Mening Dublindi tandauymnyng sebebi - osy qala bizdegi ruhany qúldyraudyng shynyrauy siyaqty. Bezbýirektengen kópting jan dýniyesin men tórt túrghydan - balalyq, jastyq, azamattyq, sonday-aq, ómir sýruding ýlgisi jaghynan jazdym. Múndaghy әngimeler belgili tәrtip boyynsha týzildi» degen. Jinaqqa kirgen on bes әngimening bәrine ortaq bir erekshelik - keyipkerlerding qarapayym qala túrghyny nemese kóshe qanghybasy, bolmasa óner iyesi jazushy, sopy, sayasatker siyaqty kez kelgen bireuding bolghanyna qaramastan, olardyng bәrining kýngirt ruhany dýniyesin ashu basty maqsat etilgen. «Sana aghymy» bolmaghanymen keyin modernist jazushylardyng bәri derlik qabyldaghan «ruhtyng qylang berui» alghash ret osy әngimelerde tóbe kórsetedi. J.Joys osy әngimelerden keyin ózining eng negizgi keyipkerin somdaugha kóshken. 1917 jyly jaryq kórgen «Jas kórkemónershining kartinasy» romanynda ol týnek basqan dýniyede ónerding qúdyretimen jol tapqysy kelgen, ainalasyna jaryq syilaghysy keletin Stiyven Dedalusty ómirge әkeledi. Búl kitapty osy zamanghy óner iyesining bolmys-bitimin jazghan ómirbayandyq roman dep qaraugha da bolady. Roman Stiyvenning sәby shaghyndaghy isterdi eske aluymen bastalady. Irlandiyanyng eski anyzdarynda aitylatyn siyr turasyndaghy mifti ala otyryp bas keyipkerding aldaghy ómir jolyna boljam aitqanday bolatyn jeri de bar. Anyzdaghy siyr Irlandiyanyng simvoly, ol qoghamdyq kýshke de uәkildik etedi. Jol bolsa keleshek pen betalysty, bolashaq tandaudy menzeydi. Bala men siyrdyng tar jerde kezdesui keyipkerding ómir jolynyng tastaqty bolatynyn anghartqanday. Romandaghy saqal-shashy ósken qatuly әke obrazy otbasygha uәkildik etedi. Búl otbasy men balanyng arasyndaghy qayshylyq pen qaqtyghystyng betin ashatynday. Balanyng әn men muzykagha qúshtarlyghy keyipkerding bolashaqta ónerge jaqyn adam bolatynyn anghartady. Dublinning sol tústaghy qolqandy atar, sasyghan tar kósheleri de osy kitapta aldynnan shyghady. Ondaghy aiqay-shu, boqtyq, iyis-qonys, shirkeuden shyqqa qonyrau ýni  Irlandiyanyng bolmys bitimi siyaqty. Stiyven Dedalustyng tolyqqandy ómirge kelui J.Joystyng kókeyindegi әuelgi armannyng oryndalghany edi. Alayda búl armannyng oryndaluy jana bir dýniyening betin ashqan týri bar. Ol J.Joys óz keyipkerine «Stiyven Dedalus» degen esimdi bergen kýnnen bastalghan siyaqty.  Bayyrghy Grekiya mifterinde eren súnghylalyghymen aty anyzgha ainalghan óner tapqysh Dedalus úshatyn qanat jasap shyghyp (ónerding qúdyretimen tas týnek qoghamnan jol ashqysy kelgen Stiyven Dedalusqa úqsap), ózin qamaghan tylsym saraydan (Stiyven Dedalusty túnshyqtyrghan qogham siyaqty) qashyp shyghady. J.Joys jastyq shaghynda búl anyzdyng aqyryna kóp mәn bermegen týri bar. Uaqyt óte kele, ómir tәjiriybesining jinaqtaluymen әsirese Irlandiya qoghamynyng mәselelerin tek ónerding jolymen ghana sheshuge bolmaytynyn sezingennen keyin ghana anyzdyng aqyrghy shyndyghyn eskergen. Anyzda aityluynsha siqyrly tylsym saraydan balauyzben qatyryp jasaghan qanaty arqyly úshyp shyqqan Dedalus aqyry úshsam degen armanyna jetip shyrqau biyikke kóteriledi. Sodan kýnning dýley shuaghyna úrylyp, qanattarynyng balauyzy erip, sonynda tenizge qúlap mert bolady. Dedalus turasyndaghy anyzdyng aqyrynyng J.Joysqa qalay әser etkenin bizder «Ulissten» tabamyz.  Ózin on jyl boyynda shiryqtyrghan búl kitapty J.Joys birinshi dýniyejýzilik soghys búrq etken 1914 jyldyng jazynda bastap jazghan. Kitaptyng alghashqy ýsh tarauy aqyn Ezra Lomis Paundtyng kýsh sala qoldau kórsetuimen 1918 jyldyng nauryz aiynda AQSh-ta shyghatyn «Shaghyn sholular» aptalyghynda jaryq kórip, keyin osy basylymda jalghasty jariyalanghan. Gomerding dastany «Odisseyany» janghyrtqan roman eski jyrgha aty ghana úqsap qalmastan, zaty da úqsaytyn edi. On segiz taraudan túratyn kitaptyng әr bir tarauyna «Odisseyada» aitylatyn jekelegen oqighalardyng aty berilgen. Gomerding «Odisseyasynda» grek batyry Odisseyding (latyn tilinde «Uliss») Troya soghysynan keyin on jyl uaqyt júmsap eline, otbasyna oralatyn mashaqatty sapary bayandalsa, «Ulisste» de sonday mashaqatty sapar bayandalady. Degenmen múndaghy sapar on jyl emes, on segiz saghatqa sozylady. Soghan qaramastan romandaghy Leopolid Blum, Stiyven Dedalus jәne Blum Molly obrazy osy zamanghy adamnyng bet-beynesin әsirese ruhany jan dýniyesin tereng ashqan. Romannyng ón boyynan menmúndalap túratyn mysqyl osy keyipkerlerdi tútastyryp túratyn bir sabaq ýzilmeytin jipke úqsaydy. Kózge kórinbeytin osy jip Gomerding «Odisseyasy» men J.Joystyng «Ulissinin» arasyn da bólip túrghanday. Búl joly romannyng bas keyipkeri aqyn jandy Stiyven Dedalus emes, qarapayym ghana jarnama jasaytyn saudasy bar dublindik L.Blum. Roman Stiyvenning tanertengi tirligimen bastalghanymen, tórtinshi tarauda L.Blumnyng mysyghyna qaraylay jýrip, tanghy asyn әzirlegen sәttegi qiyal dýniyesin tanbalaumen ary jalghasady. L.Blumnyng astan song ýiden shyghyp, on segiz saghattan keyin ózining jyluy óshse de, ózgelerding jyluy әli óshe qoymaghan jarynyng tósegine qaytyp oralatyn sapary - býkil kitaptyng arqauy. Osy saparda biz zamanymyzdyng Ulissin tanimyz. Arghy zamannyng Ulissi arystanday aibaty, jolbarystay qayraty bar, aqyldy da ailaker jan. Ol dosyna adal, degenmen jauyna meyirimsiz, jýregi qatty, qalasa on jyl boyynda kýieuin tosqan әieldi aittyrghysy keletinderdi (108 adam bolghanyna qaramastan) bir jerde jamsatyp salugha bar. Onyng әdiletti tu ete otyryp qan tógetin osy qasiyeti batystyq gumanizmning ruhany tireui esepti. Gameletting ózi «bolu kerek pe, borday tozu kerek pe...» dep az oilanghan son, segiz birdey jandy ókinbey-aq ólimge baylay salady (onyng ishinde ózi de bar). Batystyng gumanizm tarihyndaghy múnday tamasha aldamshylyqtyng taqsiretin qolyna «әdilettin» tuyn ústap, ózgelerdi basyp-janshityn kýshtilerding tepershigin kóp kórgender ghana sezine alady. Zerektigi Uliss pen Gamletten bir mysqal da kem emes L.Blumnyng «qúday men әdiletting tonyn jamylyp alghandar jazghan tarih pen dinge senbeymin» deytini de әne sodan. Esesine ol (ózi evrey bolghanyna qaramastan) Irlandiyanyn  otarlyqtan qútylyp tәuelsizdik alatynyna әbden senedi («Tәuelsizdikting tany Irlandiya bankynyng artyndaghy ailaqtan asqaqtay kóteriledi» «Uliss» IV tarau). Sodan da ol keshirimshil, qamqor, óz elining ruhany tәuelsizdigi ýshin qayghy-qasiret shegip sergeldeng bolghan Stiyven Dedalusqa әkedey meyirimdi.  Kitaptyng sonyndaghy ýtir-nýktesiz qyryq betten túratyn segiz sóilemdi - Blum Mollidyng monologyn - kezinde әigili psiholog K.G.ing oqyp shyghyp «múndaydy tek saytannyng qaynapasy ghana jaza alady» degen eken. Alayda búl «Ulisstey» tamasha shygharmany oqugha әste kedergi bolmaugha tiyis. Óitkeni, «Uliss» jandy jaldap oqugha túrarlyq kitap.
«Abay-aqparat»