2020 jyldyng 27 mamyrynda AQSh Kongresi 413-ke qarsy bir dauyspen qabyldaghan «Úighyrlardyng kisilik qúqyq sayasaty turaly» Zanyna 17 mausym kýni Preziydent Donald Tramp qol qoydy.

Búl – adamzat tarihyndaghy shyn mәnindegi tanghajayyp tarihy oqigha boldy. AQSh Kongresi bir auyzdan qoldap, preziydent Donald Tramp qol qoyghan osy zannyng qabyldanuyna jәne búl zang jobasyna qazaq pen qyrghyzdyng aty atalyp túryp enuine   qazaqtyng da zor ýlesi bar ekenin maqtanyshpen atap ótkim kelip otyr.

Esterinizde bolsa, Shynjandaghy qazaqtardyng basyna qara búlt ýiirilip, olardy Qytay qúqyq qorghau organdary fashistik konslagerilerge qamau zobalany alghash bastalghanda, múndaghy qazaqtyng shu ete týskeni ras.

Biraq, mәseleni sheshuge kelgende, sol azamattyq qauymnyng pikiri de, ústanymy da ekige jaryldy.

Bir top, «Múny Qytaydyng qazaqtargha әdeyi jasap otyrghan qysymy, imperiyalyq sayasatynyng bir kórinisi dep dabyra qyludyng ózi úyat. Búl jergilikti әkimdikting mәselening arghy ózegine ýnilmey, birjaqty qarauynan tuyndaghan dýniye» - dep, qarady.

Ary qaray, «Qytaydyng tarihynda kóp nәrse ýstel basynda bitedi. Sol ýshin bizding diplomattar sheberlik kórsetip, sóilesui kerek. Dastarhan basynda dos bolyp sóilesse, Qytay da kónedi ghoy...» - dep, kәdimgi dәstýrli diplomatiyalyq joldy úsyndy.

Olar taghy, «Búl mәseleni bir sheshse Qazaqstan Preziydenti men SIM ghana sheshe alady. Al basqalardan ýmit kýtu beker. Qytaydyng ishki isin aiqay-shumen sheshu qiyn. Mysalgha taghy da úzaq jyldar boyy halyqaralyq sotqa aryzdanyp jýrgen úighyrlar men tiybetterdi aitugha bolady...» -degen ústanymyn ortagha saldy.

Qysqasy, «Týitkildi diplomatiyalyq jolmen sheshu kerek» - degen ústanymda boldy. Jәne osy ústanymdary boyynsha biraz әreketter de jasap kórdi. Búl top ózderin «Búqaralyq diplomatiya ókilderi» dep atady.

Dau joq, eng dúrys jәne óte tiyimdi jol osy edi.

Qazaq kóshi Den Syaopin dәuining ayaqtalar túsynda bastaldy. Den Syaopin men Núrsúltan Nazarbaev jana memleketting negizin qalaghan, memlekettik qúrlymdy jana formasiyagha sәtti kóshire alghan әlemdik dengeydegi kóshbasshylar.  Al, odan keyin Qytay biyliginin  tizginin ústaghan  Szyan Szemini men Hu Szinitao da, tәleyimizge qaray, Núrsúltan Ábishúlymen teng túryp sóilese biletin sayasy mәdeniyeti joghary túlghalar  boldy. Sol ýshin de eki el arasynda jaqsy qarym-qatynas ornady, mәseleler óte sәtti sheshilip otyrdy. Ásirese, Núrsúltan Ábishúly men Szyan Szemini arasyndaghy adamy dostyq pen syilastyqty erekshe atap ótuge tatidy.

Szyan Szemini bayqústyng beker obaly kәne, «Qytay Qazaqstangha zalal keltiretin eshnәrse de istemeydi!» - deuden jazghan joq (Q.Toqaev. «Belasu», 217-bet). Jәne ol osy uәdesinde túrdy da. Joghary  dengeydegi sol baylanystyn  arqasynda  Shynjandaghy qazaqtardyng Atajúrtyna kóshu mәselesi de kedergisiz jalghasty.

«Súmyray kelse, su qúridy» demekshi, Sy Szinipin taqqa otyrdy da, ondaghy músylman últtardyng basyna әngir tayaq oinata bastady. Jap-jaqsy ómir saltyn tas-talqan etti.

Eger, Sy Szinipin myrza memleketaralyq shyn mәnindegi dostyq pen strategiyalyq әriptestik degenning ne ekenin bilse, qadir-qasiyetin týsinse, múnday túrpayy qadamgha barmas edi. Eng keminde, bizding janymyz ben qanymyzdyng bir bólshegi bolghan Shynjandaghy qazaqtardy fashistik qinaularmen azaptamas edi. Búl – bir.

Ekinshiden, «Joldastyng týri mynau shýldirlegen» - dep, ataqty Tanjaryq aqyn aitpaqshy, «Dastarhan basynda dos bolyp sóilesetin» basshynyng siqy Cheni Suanigo bolsa,  elshining týri Chjan Hanihuey  men Chjan Syao bolsa, ne súraysyn?! Eldestiredi degen elshilering  Qazaqstangha «Olar (Qazaqstan biyligi – red.) kimmen betpe-bet kelip otyrghandaryn bile me?!», «Senderding estering dúrys pa?!!» - dep, kijinip jýrgeni anau! Qúday-au, búl eki beybaqpen  qaytyp sóilesip, qalay til tabysa alasyn?! «Dastarhan basynda dos bolyp sóilesu» bylay túrsyn, qol alysyp amandasudyng ózine namysyng jibere me?!

Ýshinshiden, tuystarynyng Shynjandaghy «Sayasy tәrbiyeleu» lagerine  qamalghany turaly aryzdanghan azamattargha Qazaqstan Respublikasynyng Syrtqy ister ministrligi «Sizding aghanyz Qytay azamaty bolghandyqtan sol elding qúzyretti organdary ol kisining mәselesin Qytaydyng ishki zannamasyna sәikes qarastyratynyn mәlimdedi» degen jauap berip jatty. Búghan bola, әriyne, Syrtqy ister ministrligin kinalu orynsyz! Sebebi belgili. 1963 jyly 18 sәuirdegi «Konsuldyq qatynastar turaly» Vena konvensiyasynyng 55-babynyng 1-tarmaghy boyynsha, bir memlekettin  ekinshi memleketting ishki isterine qol súghugha qúqyghy joq!

Qytay biyligi Shynjandaghy jәne Qazaqstan Respublikasynda túraqty tirkeude túratyn qandastarymyzgha qansha ittik jasaghanymen, Elbasy Núrsúltan Nazarbaev pen Preziydent Qasym-Jomart Toqaev syr bildirmeuge tyrysty. Barynsha ústamdylyq tanytyp, eki el arasynda jasalghan kelisimderdi berik saqtady, uәdelerinde túrdy jәne BÚÚ mindettemelerin qatang atqara bildi. Shekara búzyp, pana izdep qashyp kelgen alty qazaqtyng birde-bireuin Qytaygha qaytarghan joq. Qansha qiyndyqtar tuyndasa da eski-jana eki basshymyz Sy Szinipinning dengeyine týsken emes.

Esesine, azamattyq qauym atqa mindi. Osy jaghdaylardy saralay kele, ekinshi bir top Birikken Últtar Úiymy Bas Assambleyasynyng rezolusiyasymen 1948 jylghy 10 jeltoqsanda qabyldanghan «Adam qúqyqtarynyng jalpygha birdey deklarasiyasy» normalaryn negizge ala otyryp, Shynjandaghy qazaq mәselesin әlemdik arenagha shygharyp, halqaralyq bedeldi qúqyq qorghau úiymdarynyng kómegine jýginu arqyly sheshuge bekidi.

Jasyratyn eshtenesi joq, búl toptyng basynda Serikjan Bilәshúly ekeumiz túrdyq. Negizgi júmysty, basyna tóngen qauip-qaterge qaramay, Serikjan Bilәshúly atqardy. Men kenesshi boldym. Sóitip, Qytaydaghy qazaqtyng mәselesin býlkil adamzat balasy bildi. Qytaydyng «Sayasy ýirenu» lagerlerining syryn birinshi bolyp Serikjan Bilәshúly ashty. Kóp uaqyt etpey-aq, Qytay  biyligi «Sayasy ýirenu» lagerlerin «Kәsiby oqytu ortalyqtary» dep ataugha mәjbýr boldy.

2019 jylghy 24 qarashada Jurnalisterding halyqaralyq zertteu konsorsiumy (ICIJ) Pekinning Shynjandaghy lagerilerge qamalatyn adamdardy anyqtau joly, sayasy tәrbiyeleu ortalyqtarynyng qalay basqarylatyny jazylghan «Qytay biyligine tiyesili» «Telegramma» dep atalatyn qúpiya qújatty jariyalady.

Búl әrkettin, «Búqaralyq diplomatiya ókilderi» aitqanday, /Shynjandaghy/ «jergilikti әkimdikting mәselening arghy ózegine ýnilmey, birjaqty qarauynan tuyndaghan dýniye» emes, naghyz imperiyalyq janyshtau  sayasaty ekeni birden belgili boldy. Býkil dýniyejýzi ony «Adamzatqa jasalghan qiyanat» - dep  baghalady jәne oghan batyl qarsy túrdy. Qytay  biyligi sol qarsylyqtan seskenip, alghashy jyly-aq «Sayasy ýirenu» lagerlerin «Kәsiby oqytu ortalyqtary» dep ataugha mәjbýr boldy.

Sóitip, «Dastarhan basynda dos bolyp sóilesu...» jayyna qaldy. «Qytaydyng qazaqtargha әdeyi jasap otyrghan qysymy, imperiyalyq sayasatynyng bir kórinisi dep, dabyra qyludyng ózi úyat...» - dep jýrgenderding ýni óshti.

«Búqaralyq diplomatiya ókilderi» Qytaydyng jýni jyghyla bastaghanyn bayqasa kerek, songhy kezde «Qazir QHR men AQSh arasyndaghy sauda soghysynyng shiylenisuine baylanysty Qytaydyng energetika, jasyl auyl-sharuashylyq ónimderine súranysy arta týsude. Búl súranysty Qazaqstannan sheshuge mýddeli. QHR-daghy qandastarymyzdy birden kóshi-qon shaqyrtuymen kóshirip alu jóninde ýkimetaralyq kelisim jasalsa. Búl mәseleni týpkilikti sheshuding útymdy joly. Búghan kelisuge QHR-dyng jaghdayy mәjbýrleydi» - dep, sayray bastapty.

Qytay tóraghasy Sy Szinipin jaqynda Qasym-Jomart Toqaevpen telefon arqyly sóileskende «Basyna is týskende dostyng kim ekenin bilesin» degen maqaldyng dúrys ekenin aityp, qazaqtyng kim ekenin endi moyyndaghan kórinedi.

Biraq, Siyding shyn dosynyng kim ekenin óte kesh týsingeni – ókinishti-aq!

Sonymen, kýresting sony, mine, AQSh-tyng «Úighyrlardyng kisilik úqyq sayasaty turaly» Zanyn qabyldauymen ayaqtady.

Búl jaghynan alghanda, qazaq ta, Qazaqstan biyligi de útpasa, útylghan joq! Qazaq batyr, sauatty últ ekenin tanytty, Qazaqstan әlemdik sayasatta ýlken oiynshy memleket ekenin dәleldedi.

Osy jerde basa nazar audaratyn bir mәsele bar.

Ol – atalghan Zang jobasyna qazaq pen qyrghyzdyng atynyng arnayy atalyp túryp enui. AQSh Kongresi alghash qaraghan jobada qazaq pen qyrghyz bolmaghan. Búl eki últtyng atalghan zang jobasynyng songhy núsqasyna Serikjan Bilәshúlynyng yqpalymen kirgizilgenin shegelep túryp aitu – maghan paryz.

Áriyne, Serikjan Bilәshúlynyng búl enbegi qazaq tarihyna altyn әrippen jazylady. Sonymen birge, onyng osy joldaghy bergen bodauy da az bolghan joq. «Biz búl mәseleni halyqaralyq daugha ainaldyrmayyq. Bizdi úighyrlar isimen nemese Tiybet, Tayvan isimen aralastyryp jatqan adamdar bar. Olar arqyly qazaqtyng dauyn halyqaralyq daugha ainaldyryp jatyr» - dep, jalalaghan top onyng ýstinen qylmystyq is qozghatugha deyin bardy. Tipti, Serikjan Bilәshúly Donald Tramptyng kýshimen Sy Szinipindi túqyrtyp jatqanda, múndaghy atalmysh «Búqaralyq diplomatiya ókilderi» Múhtar Shahanovtyng qolymen ony  jeti jylgha sottatyp jiberuge bar kýshin salyp baqty. Kómekke taghy da AQSh bastaghan Batys elderi keldi. Sonynda, búl daugha Preziydent Qasym-Jomart Toqaevtyng ózi aralasyp, ony belgili shartpen bostandyqqa shyghardy.

Al, Serikjan Bilәshúlyn sol qamaqta jatqanda bastalghan qaralau men jalalau әli jalghasyp keledi. Qazirding ózinde moynynda taghy eki birdey qylmystyq is qozghaluy túr...

Últ mýddesi syngha týsken sәtte atqa mingen  toptar arasynda úqsamaghan pikirding boluy, eki nemese odan da kóp baghyttaghy joldardyng tandaluy – búrynnan bar qalypty qúbylys. Múnday jaghday Alash Orda kósemderi men kommunist qazaqtar ortasynda da bolghan. Mine, bir ghasyr ótkende sol tartys pen aitys taghy qaytalandy.

Biz Maghjan Júmabaev pen Mústafa Shoqaydyng baghytymen kettik. «Búqaralyq diplomatiya ókilderi» moynyna qyzyl beidjik taghyp, Sәken Seyfullin jolyn tandady.

Óz basym «Búqaralyq diplomatiya ókilderin» aiyptaudan, jazghyrudan mýlde aulaqpyn. Biraq, olardyng últ mýddesi jolynda alyp imperiyagha qarsy arystanday atylghan óz bauyryn ata jauynyng ayaghyna jyghyp beruge úmtylghan qatygez әreketin, jaymashuaqtap aitqanda, jigittik dep eseptemeymin. Serikjan Bilәshúly atqarghan osynau erlikpen salystyrghanda, sol attandap jýrgen ainalasy on shaqty adamnyng salghan baybalamy – maghan alystan birde estilip, berde estilmey túratyn masanyng yzynynday ghana bolyp seziledi! Atalghan «daudy» tek, sol eki toptaghy azamattardyng ústanymy men sayasy sauattylyghynyng dengeyine  baylanysty tuyndaghan azdaghan pikir kelispestigi dep qana qabyldaymyn...

Imperiyagha qarsy soghys ashu onay sharua emes, ol tek últ mýddesi jolyna ózin basy býtin arnaghan túlghalardyng ghana qolynan keledi. Serikjan Bilәshúly osy joldy sanaly týrde tandaghan azamat. Últ taghdyry syngha týsken sәtte Zamana jýktegen auyr mindetti basyn bәigege tigip, abyroymen oryndaghan batyr. Ol songhy kezde etek-jenin jiya bastady. Artyq sóz ben oghash qylyqty doghardy. Qysqa әri núsqa sóileudi әdetine ainaldyryp keledi. Qarsy aitylyp jatqan jala men qaralaulargha bola ot alyp, qopagha týsetin minezden aiyghyp, ózin barynsha  salmaqty ústaytyn boldy. Shamasy, әlemdik sayasatta óz salmaghynyng artqanyn, qazaqqa kerek túlgha ekenin jaqsy serizgen sekildi. Serikjan Bilәshúly bosqa aighaylap jýrgen joq. Onyng dauysy Alataudy shyrt  úiqysynan oyatyp, Gimalaydy tenseltip, alyp qúrlyqtyng arghy betindegi AQSh-qa jetken dauys. Ony qoldaushylar men tyndaushylardyng sany kýn sanap kóbengde. Qazaq burjuaziyasynyng azat oily jana tolqyny Serikjan Bilәshúlyn jaqsy kóredi.

Eger, Serikjan Bilәshúly osy qalpynan taymasa,  qazaqtan shyqqan «Álemdik dengeydegi túnghysh qúqyqqorghaushy» bolyp, tariyhqa qalady. Bolashaqta onyng atynda qor qúrylyp, últtyq mýdde jolyndaghy kýreste ózi sekildi әlemdik  dengeyge jetken túlghalargha ghana beriletin «Serikjan Bilәshúly» atyndaghy syilyq pen qomaqty syiaqy da taghayyndalady.

Oghan mening senimim kәmil!

Negizi, Sy Szinipin myrza «Basyna is týskende dostyng kim ekenin bilesin» degen maqaldy esine dúrys alghan. Shynjandaghy qandastarymyzdyng basyna kýn tughan sәtte biz de naghyz dosymyz pen jauymydyng kim ekenin tipti de әbden tanyp jettik.

Esinizde bolsyn, qazaqtyng naghyz dosy Qytay emes, AQSh eken!

Qazaq pen AQSh-tyng bir-birine degen qamqorlyghy býgin ghana bastalyp otyrghan joq. AQSh pen qazaqtyng ózara jasasqan adamy kómegi men izgi niyeti turaly әngimeni arygha barmay-aq, osy Sy Szinipin myrza basshylyq etip otyrghan kommunistik partiyanyng janyshtauy alghash jýrgizile bastaghan ótken ghasyrdyng sonau qyrqynshy jyldarynyng ayaghynan bastasaq ta jetkilikti.

Shynjang ghasyrlar boyy qantalapaydan kóz ashpay kele jatqan ólke. Qazaqstan tәuelsizdigin alghangha deyin ondaghy qazaqtar da erkindik jolyndaghy Últ azattyq kýresin bir sәtke de toqtaqan emes. Qaruly soghystan  jenilse, idiologiyalyq kýresti ýzbey jalghastyryp otyrdy. Sol kýresting songhy túyaq serperi – «Ýsh aimaq tóngerisi» degen atpen tariyhqa qaldy.

Ol tónkeristing túnghysh oghy 1944 jyly qyrkýiek aiynda  aghayyndy Ákpar men Seytting myltyghynan

Ilening Nylqy audanynda atyldy. Sol últ azattyq soghys Altayda Ryshan, Aqteke, Súlubay batyrlar bastap, Ospangha jalghassa, Erenqabyrghada Qaliybek, Tәkiman, Núrpay batyrlar atajauyna qaru kezenip, qarsy shyqty.

Gomindang ýkimeti biylik jýrgizip túrghan mezgilde Ýrimjide AQSh-tyng konsuldyghy bolghan. Sol konsuldyng viyse-konsuly Mr. Douglas Maskernen men bas hatshysy Frank Basseic Ýrimji qalasyna jaqyn ornalasqandyqtan Sauan audanynyng әkimi  Qaliybek Rayymbekúlymen tyghyz baylanysta bolghan. 1950 jyly kommunis qytaylar Shynjangha basyp kirgende, olar Ýrimjiden qashyp shyghyp, Ospan batyrdyng auylyn panalaydy. Ospan Islamúly olargha kólikke at, týie beredi, jigitteri qorghap  Gaskólge deyin  jetkizip salady.  Tiybetti betke alghan AQSh deplomattary Gaskólde otyrghan Qaliybek hakimning auylyna kez bolady. Búl turaly kórnekti qogham qayratkeri, Alashtyng songhy túyaghy Hasen Oraltay aghamyz ózining «Elim-aylap ótken ómir» kitabynyng 103-betinde «1950 jyldyng aqpan aiynda bizding auylgha qaray týiege mingen birneshe bógde kisining kele jatqanyn kórdik. Olary ne qazaqqa, ne qytaygha úqsamaydy. Aldynda kele jatqan bireui, mingen týiesin shógergen boyda, qarghyp týsip, qúshaghyn ashyp, Qaliybek Hakimge qaray úmtylyp baryp qúshaqtady. Ol 1949 jyldyng kókteminde Ýrimjide Qaliybek hakimmen kezdesip, ýiding shamyn sóndirip qoyyp, qaranghyda otyryp sóilesken, keyin Ospan batyr, Janymhan qajy, jәne Qaliybek hakimmen Kóktal-Toly jaylauynda jinalys ótkizbek bolghan AQSh-tyn  Ýrimjidegi  viyse-konsuly Mr. Douglas Maskernen edi» dep jazady.

Osylaysha, Gaskólde kommunisterden irgesin aulaqqa salghysy kelip  jýrgen Qaliybek hakim men Douglas Maskernan arasynda jeke sóilesuler bolyp, kelisimder jasalady. Douglas Maskernan bes AQSh dollaryn ortasynan ekige bólip, bir bóligin Qaliybek hakimge beredi. Ózinde qalghan bóligine Hakimning barmaq izin bastyryp alady. «Osy jarty dollardy әkelgen adamdy dos dep sanandar» dep tapsyrady.  Tipti, Ýrimji manyna jasyrghan qaru-jaraqtarynyng ornyn da aityp beredi.   «Mr. Douglas Maskernen Qaliybek hakimmen qoshtasyp túryp, kózine jas aldy. "Sizding erkindik-tәuelsizdikteriniz jolyndaghy qyzmetteriniz men ólsem de Amerikagha belgili boldy. eger azat dýniyege shyqsanyz, amerikandyq resmy bir qyzmetker kórseniz, oghan ana bes dollardyng jartysyn kórsetiniz!" dedi»-dep jazady Hasen Oraltay  atalghan estelik kitabynyng sol betinde taghy.

Qaliybek hakim óz kólikterining aryq ekenin aityp, birge kóship kele jatqan Qúsayyn tәijiden AQSh deplomattaryna kólik túrghysynan kómektesudi ótinedi. Ádilettilikti asyl qasiyet dep baghalaytyn AQSh deplomattary Qúsayyn tәijiden altyn berip segiz týie satyp alady.

Ókinishke oray, Tiybet jerinde Mr. Douglas Maskernen qaza tabady, Frank Basseic aman-esen eline jetedi. 1951 jyly Ýndistangha jetken Qaliybek hakimning eline Deliydegi AQSh konsuly halqaralyq Qyzyl Krest jәne Qyzyl Jarty Ay qoghamy arqyly kómek qolyn sozady, viza ala almay túrghan sәtte «olar kommunist emes» dep kuәlik beredi.

«Qazaq ózining últtyq tәuelsizdigine ie emes sonau 1949 jyldyng asa qiyn-qystau kezeninde de AQSh deplomattaryna baspana berip, kommunisterden qútqarghan adamgershilikti halyq» -dep, sózin týiindeydi marqúm Hasen Oraltay aghamyz.

Mine, AQSh pen qazaq arasyndaghy baylanys pen dostyqtyng tamyry terende jatyr. AQSh preziydenti Donald Tramp sol qayyrymdylyqtyng qarymjysyn qaytaryp, arnayy Zang qabyldady. Qazaq balasynyng talabyn jerge tastamay, ol zangha qazaq pen qyrghyzdyng atyn atap túryp engizip otyrghan kórinedi.

Al, Tәuelsiz Qazaqstan men AQSh qatynasyna kelsek, ol  әngimeni, eng aldymen,  Preziydent Qasym-Jomart Toqaevtyng «Belasu» kitabyndaghy myna bir týiinnen bastaghan dúrys. Sebebi, Qazaqstannyng syrtqy sayasaty jәne Elimizding deplomatiyalyq baylanys ornatqan memlekettermen bolghan qarym-qatynasy jayly Qasym-Jomart Kemelúlynyng aldyna týsip әngime aitu -- әbestik bolady.

«Qazaqstan basshysynyng abyroyyn asyrghan nәrse, ol tәjiriybeli tәlimgerding «sheberlik sabaghyna kelgen» til alghysh oqushygha úqsaghan joq, birden ózara tiyimdilik negizinde AQSh-pen yntymaqtastyq ornatugha kelgenin mәlimdedi» (258-bet).

Búl Túnghysh Preziydent Núrsúltan Nazarbaevtyng 1992-jylghy 15-mamyda AQSh-qa jasaghan túnghysh sapary barysynda ýlken Dj.Bushpen túnghysh ret  kezdesken sәti turaly әngime.

Demek, azuyn Aygha bilegen AQSh preziydentimen osylay sóilesken Nazarbaevtyng Qytay basshysy aldynda, qazaq mәselesine kelgende, býgejektep qalmasy anyq. Mәsele, qarsy taraptyng dengeyining tómendigi men jetesizdiginde  bolyp túr ghoy!

Tәuelsiz Qazaqstannyng kóp vektorly syrtqy sayasatyndaghy eng zor jetistigi-- AQSh-pen joghary dengeydegi san-salaly  qarym-qatynas pen uaghdalastyqqa  qol jetkize alghandyghy ekenin biz óte jaqsy bilemiz әri maqtanysh tútamyz. Búl turaly da kóp sózbay, taghy da Qasym-Jomart Kemelúlynyng atalghan kitabyndaghy «Realist bolayyq – әlemning búl iri derjavasymen túraqty da jaqsy qarym-qatynassyz Qazaqstannyng halyqaralyq qoghamdastyq isterine tolyqqandy qatysuyn qamtamasyz etu mýmkin de emes. Sebebi, qazirgi zamanghy әlemdik tәrtipti belgileytin de Amerika» («Belasu», 376-bet) degen sózimen týiindesek, jetkilikti. Osy jolghy  Shynjandaghy qazaq mәselesine kelgende qazaq biyligining «ýnsizdik» tanytuynyng syry men sebebi endi týsinikti bolghan shyghar dep oilaymyn.

Esesine, biz sanaly әri josparly týrde  Qazaqstannyng sóz bostandyghyn paydalana otyryp, sol Qasekeng aitqan «Álemdik tәrtipti belgileytin» elge jýgindik. Mine,  nәtiyjesi biz oilaghannan da tabysty boldy!

Biyl aqpan aiynda AQSh Memlekettik hatshysy Mayk Pompeonyng Qazaqstangha kelgen resmy sapary qarsanynda  Chjan Hanihuey  men Chjan Syao «Ótirik!» dep betbaqtyrmaghan  Qytaydaghy genosidtikke erekshe nazar audaryp, Shynjandaghy  konslagerlerge qamalyp,  fashistik  qysymgha úshyraghan etnikalyq qazaqtardyng Qazaqstandaghy bir bólim  tuystaryn Núr-Súltanda qazaq ýide arnayy qabyldauyn, olardyng qayghysyna qamyghyp kózine jas aluyn – osy naghyz dostyqtyng shynayy belgisi, Serikjan Bilәshúly jýrgizgen  kýresting nәtiyjesi dep qabyldadyq...

Sóitip, adamzat tarihynda kommunistik jýiening fashistik ezgisinen kóz ashpay kele jatqan bauyrlas úighyr halqynyng mýddesi azuyn aigha bilegen AQSh zanymen qorghalatyn boldy. Atalghan zannyng shapaghaty tek úighyrlar ghana emes, Shynjang ólkesindegi ózining bayyrghy mekeninde ómir sýrip kele jatqan qazaq, qyrghyz jәne basqada azshylyq últtargha da tiyetini aitylyp jatyr. Osy joldaghy Úly jenisi ýshin Serikjan Bilәshúly bauyrymdy shyn jýrekten qúttyqtaymyn!

Bar mәsele osymen bitti desek, jansaqtyq bolady. Serikjan Bilәshúly atqaratyn  júmystyng kókesi әli aldyda. Ol osyghan deyin auyldyng uchaskelik polisiyasyna azyzdanudan jasqanatyn jerlesterin jetelep jýrip  partiyalar men ministrlikterge, «Amnesty International», «Human Rights Watch» syndy halqaralyq adam qúqyghyn qorghaytyn bedeldi úiymdargha, odan ary AQSh Preziydenti Donald Tramp pen BÚÚ-gha deyin emin-erkin aryzdana alatyn dengeyge jetkizse, endi «Úighyrlardyng kisilik úqyq sayasaty turaly» Zanyn paydalanyp, sol qandastarynyng Qytaydan alatyn úpayynyn týgendep berui kerek. Júrt renjimesin, búl júmys әzirshe Serikjan Bilәshúlynan basqa eshkimnin  qolynan kelinkiremeydi. «Búqaralyq diplomatiya ókilderi» Qytaygha qarsy bir qadam attap basa almasy belgili. Al, olardyn  AQSh-qa qaraytyn beti tipti de joq. Menin  shetten kóship kelgen aghayynnyng sharuasy men partiya júmysynan qolym tiymeydi. Bar salmaq taghy da bayaghy Tramp pen Serikjangha  týskeli túr.

Soghan dayyn bol, Serikjan Bilәshúly!

Auyt Múqiybek

Abai.kz