Kesheli-bergi qoghamdyq talqynyng taqyryby – shoshqagha auysty. Belgili jurnalist Maqsat Tolyqbay «Facebook» jelisinde jylqyghy bir tenge bólmeytin Qazaqstannyng auyl sharuashylyghy ministrligi shoshqagha 140 myng tenge subsidiya beretinin aityp, dabyl qaqty. Onyng sózinshe, búdan bylay memleket jylqygha subsidiya bólmeytin bolghan. Esesine, shoshqa baqqannyng jaghdayy jaqsaryp, qaltasy qampayatyn kórinedi.

«Búdan bylay memleket jylqygha bir tenge tipti, bir tiyn subsidiya bólmeytin boldy. Tipti úsaq mal qoydyng ózining jem-shóbine dep jylyna tórt-aq myng tenge bóledi. Al búl subsidiyalardyng barlyghy qayda ketip jatyr deysiz ghoy?! Onyng barlyghy shoshqa sharuashylyghyn damytugha júmsalmaq. Yaghny búdan bylay bir shoshqa satyp alatyn bolsanyz memleket sizge 140 myng tenge aqsha beredi. Ári ol qaytarymsyz aqsha.

Donyzdyng qarny ashyp qalmasyn dep jylyna taghy 40 myng tengeden beretin boldy. Men týsiner edim, eger de jylqy, qoy sharuashylyghy damyp ketip, etting kelisi 300 tengeden bolsa, ol bólek әngime. Álde bizding qazaq halqy tek qana shoshqanyng etin ghana jeytin bolghan ba?», - deydi Maqsat Tolyqbay.

Maqsattyng búl jazbasy әleumettik jelide qyzu talqylanyp jatyr. Pikir aitushylar da kóp. Tek, Saparhan Omarov myrza tizginin ústaghan auyl sharuashylyghy ministrligining búl tirligin qoldaghandardy kórmedik, әzirge. Esesine syn kóp.

Biz «egov.kz» portalyn aqtaryp otyryp, «Subsidiyalau baghyttary men normativteri» degen 2020 jylghy 21 mamyrdaghy materialdy taptyq. Asyl túqymdy 1 shoshqanyng subsidiya qúny – 140 myng tenge eken. Shoshqalardy seleksiyalaugha 40 myng tenge qarastyrylghan (1 basqa).

Dәl osy kestede asyl túqymdy jylqy, onda da aighyr satyp alu ýshin 100 myng tenge qarastyrylghan dep jazylghan.

Al mynau «adilet.zan.kz» portalyndaghy: «Asyl túqymdy mal sharuashylyghyn damytudy, mal sharuashylyghynyng ónimdiligin jәne ónim sapasyn arttyrudy subsidiyalau qaghidalaryn bekitu turaly» qújat. QR Auyl sharuashylyghy ministri Saparhan Omarovtyng 2019 jylghy 15 nauryzdaghy № 108 búiryghy! Onda: «shoshqagha – 140 myng tenge, jylqygha – 100 myng tenge», dep jazylghan.

«Adilet.zan.kz» portalyndaghy taghy bir qújat. Shymkent qalasy әkimdigining 2020 jylghy 1 sәuirdegi № 196 qaulysy. Onda janaghy 140/40 degen algoritm boyynsha shoshqa sharuashylyghyna úzyn-yrghasy 120 million tenge qarastyrylghany jazylghan. Asyl túqymdy shoshqa satyp alugha – 84 mln. tenge. Al sol shoshqalardy seleksiyalaugha 34 mln. tenge bólgen.

Biraq, búl kesteden jylqy sharuashylyghyna bólinetin qarajat turaly derek tappadyq. Jalpylma, «Sýtti jәne sýtti-etti mal sharuashylyghy» dep kórsetilgen aidarda elimizden nemese TMD elderinen satyp alatyn iri qara maldyng (siyr nemese búqa) bireuining subsidiya qúny – 100 myng tenge dep kórsetilgen. Al Australiya, AQSh, Kanada nemese Europa elderinen әkelingen siyrdyng әr basyna 225 myng tenge bólinedi delingen.

2020 jylghy aqpanda «Egemen Qazaqstan» gәzeti: «Talpaq tanau da tabys kózi» dep maqala jariyalapty. Onda QR Auyl sharuashylyghy ministrliginin: «Aldaghy 6 jylda 26 shoshqa sharuashylyghy ashylady. Jylyna 50 myng tonnagha deyin et beretin keshenderding janynan donyz túqymyn asyldandyru men súryptaytyn arnayy ortalyqtar qúrylady», degen deregin jazypty.

Shoshqa etine bizding elde súranys joq ekeni beseneden belgili ghoy. Endeshe múnsha etti qaytpek deysiz be? Eksporttaydy. Qayda? Qytaygha! Ministr Saparhan Omarov sóidegen. Biyl mamar aiynda. «2020 jyldan bastap Qazaqstan Qytaygha shoshqa etin eksporttay bastaydy. Ekijaqty kelisim jasalghan», - degen.

Jalpy shoshqanyng shuy býgin ghana shyghyp otyrghan joq. Esterinizde bolsa, 2016 jyly Mәjilis deputaty, «Aq jol» fraksiyasynyng ókili Berik Dýisembinov sol kezdegi Ýkimet basshysy Baqytjan Saghyntaevqa qarata  deputattyq saual joldaghan. Tolyq mәtini Abai.kz aqparattyq portalynda jariyalandy da. Deputat Dýisembinov agroónerkәsip keshenin damytudyng 2017-2021 jyldargha arnalghan memlekettik baghdarlamasyn syngha alghan.

Sondaghy derek: Álgi qújatta – asyl túqymdy shoshqa satyp aludy subsidiyalaudy 16,5 million tengeden 315 million tengege deyin kóbeytkeni, al asyl túqymdy jylqy satyp aludy subsidiyalaudy 387 million tengeden 126 million tengege deyin azaytqany aytylghan.

«Búl qalay? Búl kimge qarsy jasalghan shara? Auyldaghy qarapayym halyqqa ma? Jerimizding 70 payyzy jayylymdy jerler bola túra, halqymyzdyng 43 payyzy auylda túrsa da, tauyq qora men shoshqa qorany shyr ainalyp shygha almay jýrmiz. Nege? Auylsharuashylyghyn jogharydaghyday alalaudyng artynda kim túr?

Mýmkin búl salany da qoldau kerek shyghar.  Biraq atadan qalghan kәsipti - dәstýrli mal sharuashylyghyn odan kem qoymauymyz kerek qoy.  Qashannan beri qazaqtyng dastarhany ýshin tauyq qazy-qarta, jal-jayadan artyq bolyp edi?.. Tórt týlik maldy baghudan, ósiruden qazaqtan asqan maman joq», - degen deputat Dýisembinov.

Sosyn shoshqa әngimesi byltyr da shyqty. Basqa-basqa emes, ministr Saparhan Omarovtyng óz auzynan. Ministr myrza Ýkimet otyrysynda arnayy bayandama jasap, ózi basqaratyn ministrlikting sharuasy turaly aitqan. Sol jiynda Omarov myrza shoshqa ósirudi eki esege úlghaytu josparlanyp jatqanyn mәlimdegen.

Qazaqstanda shoshqa sharuashylyghyn damytudyng 2018-2027 jyldargha arnalghan damu jospary bar-mys. Onda shoshqa ósiru tehnologiyasyn eki ese kóbeytu kózdelgen. Al sol joly Ýkimet otyrysynda auylsharuashylyghy ministri Saparhan Omarov, 2025 jyly shoshqa etining eksportyn 43%-gha arttyrudy josparlap otyrghanyn mәlimdegen.

Týiin. Sonymen, Sapekenning subsidiyasynyng siqyn kórdik. Qazaq: «mal baqqan ozar» deushi edi. Ministrlik: «shoshqa baqqan ozar» depti, әne. Áytpese, qazaq auyldaryndaghy kýn kóristing kózi bolyp otyrghan, tórt týlikke, onda da jylqy men iri qaragha bólinetin subsidiyanyng kýrt tómendeuin qalay týsinuge bolady?

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz