Dýisenbi, 20 Mamyr 2024
46 - sóz 4756 4 pikir 10 Mausym, 2020 saghat 15:18

Shataghy kóp shoshqa eti

Shoshqa etin jeuge tyiym salynghany jayly tek Qúranda ghana emes, ózge din ókilderine týsken qasiyetti kitaptardyng bәrinde bar kórinedi. Óz basym shoshqa etinen tek diny tyiymgha baylanysty emes, medisinalyq túrghydan alghanda da bas tartu kerek-au dep oilaymyn. Sebebi:

1. Shoshqa etinde adam aghzasynyng jýieli júmysyn búzatyn ósu gormondary bar. Búnday bóten gormonnyng әserinen aghzada semiru, әrtýrli isik, obyr sekildi patologiyalyq prosester jýre bastaydy.

2. Shoshqa etinde allergiya tuyndatatyn gistamin bar. Gistamin appendisiyt, furunkulez, holesistiyt, dermatiyt, ekzemalardyng tuyndauyna alghysharttar qalyptastyrady.

3. Shoshqanyng qanynda onkogendi agentter — obyr markerining rolin atqaratyn erekshe eritrositter kóp.

4. Shoshqa ónimderi - tymau virusynyng kózi bola alady. Búl әsirese kolbasa jasaugha shoshqanyng ókpesi paydalanylghan kezde oryn alady.

5. Shoshqa etining qúramynda jii kezdesetin parazitterding tizimining ózi biraz oryn alady:

- Sistiyserkoz TAENIA SOLIUM (shoshqa soliyteri) bas miyndaghy invaziyagha shoshqa soliyterinen ishek-qaryn jolyna júqpaly lichinka týsu nәtiyjesinde damidy jәne 1-1,3% kólemde bas sýiekting ishinde ýrdister jýrip jatady. Parazitting onnosferasy týrli mýshelerdi zaqymdap, sonyng ishinde my qabyghyna zaqym keltiredi.

- SCHITOSOMA JAPONICUM – qansyrau, qany azaygha әkeledi; lichinkalary my jәne omyrtqa qabyghyna engen adam ólip ketui ne sal bolyp qalady.

- PARAGOMINES WESTERMANI – búl qúrtpen zaqymdanghan jannyng ókpesinen qan ketedi.

- PACIOLEPSIS BUSKI – as qorytu joldary búzylady, qaljyratatyn diareyagha, jalpy isinuge әkeledi.

- CLONORCHIS SINENSIS - sary aurudy tuyndatady.

- METASTRONGYLUS APRI – bronhiyt, ókpede irindi isik payda qylady.

- GIGANTHORINCHUS GIGAS – qan azayy,asqazan búzyluyna әkeledi.

- BALATITIDUM COLI – júqpaly ish auruy men aghzanyng әlsireuin tudyrady.

Shoshqa eti - sonday-aq, tuberkulez, salmonellez, tyrysqaq, brusellez, eriziypeloid aurularynyng qozdyrghyshtarynyng kózi bolyp tabylady. .
Osy bәleketterding arasynda shoshqa etinde jii kezdesetin «trihiynella» qúrty erekshe qauipti. Búl parazit kәuap, ystalghan jәne túzdalghan salo, sosiska jәne kolbasa tútynu barysynda júghady. Bir jamany trihnella paraziytining lichinkalary ózge qozdyrghyshtarmen salystyrghanda joghary temperaturadaghy óndeuge óte tózimdi bolyp keledi. búl qúrttar adam aghzasynda týskennen keyin onda V12 vitamiynining jetispeushiligin tuyndatady, al búl kýy óz kezeginde jýike auytqularyna alyp keledi.

Meni әuelden osynshama qauip-qaterge túnyp túrghan shoshqa etinen, shoshqa ósiruden qogham nege bas tarta almay otyrghany qyzyqtyrady. Óz basym shoshqa etining ýlken súranysqa ie boluynyng sebebi shoshqa ústaudyng kommersiyalyq túrghydan alghandaghy keybir útymdy –mys tústarymen (kez kelgen nәrseni azyq qyla berui, ósimtaldyghy, әrtýrli gormondarmen tez semirtu-salmaq qosu mýmkindikteri ýlken, t.s.s) baylanysty dep sanaymyn. Taghy bir manyzdy faktor retinde jarnamany atar edim. Eger siz sharighat jolyn asa qatang ústanbaytyn on zamandasynyzdan «qay maldyng etinen jasalghan kәuap dәmdirek?» dep súrap kórseniz jauaptyng joq degende jartysy «shoshqanyki» bolady-au dep joramaldaymyn. Eresekterding búl talghamy olardyng pikiri bedeldi bolyp tabylatyn bala-shaghalarynyng talghamyn qalyptastyrugha әser etetini sózsiz. Onyng ýstine, qazir ekining biri ýniletin ghalamtor beti shoshqa etining paydasy turaly әrtýrli aqparatqa tolyp túr. Sózim jalang bolmauy ýshin «shoshqa eti» dep gugldetken kezde kózime týse ketken osynday jariyalanymdardyng birnesheuin keltire keteyin:
«Foodinformer» atty tagham turaly portalda «Shoshqa eti asa sinimdi ónim. Shoshqa etining orasan zor paydasy onyng qúramynda V tobynyng (әsirese V12) vitaminderi, temir, myrysh jәne aquyz kóptep kezdesuimen baylanysty. Shoshqa etinde aquyzdyng kóptigi sonsha ony emizip jýrgen analargha tútynugha kenes etiledi» degen aqparat bar.

Al ózim ýlken qúrmetpen qaraytyn «Abay.kz» saytyndaghy 10.09.15j «Mal baqqan ozady» atty jariyalanymda: «Ár týrli shújyqtar himiyalyq qúramy men taghamdyq qúndylyghy boyynsha ózara tepe-teng emes. Biraq olardyng barlyghynda aquyzdy zattar, V toby vitaminder, lipidter, makro- jәne mikroelementter kóp. Shújyqtardyng taghamdyq qúndylyghy bastapqy shiykizat pen basqa et ónimderining qúndylyghyna qaraghanda joghary. Búl shújyq óndiru prosesinde shiykizattan qúndylyghy tómen tkaniderdi alyp tastaumen týsindiriledi. Shújyqtardyng joghary qúndylyghy, sonymen qatar qúramyndaghy aquyzdy jәne ekstraktivti zattardyn, tomen balqityn shoshqa mayynyng joghary mólsherine negizdelgen» degen mәlimet keltirilgen.

Osynday aqparatty oqyp otyrghan adamda, әsirese ústanymdary әli qalyptasyp ýlgermegen jas úrpaqtarda shoshqa eti turaly qanday talgham-týsinik qalyptasatyny aitpay-aq ta týsinikti.

Janaghy keltirip otyrghan aqparattar qansha degenmen jeke sayttan alynghan dýniyeler ghoy. Al qauip-qateri joghary osy ónim turaly ýkimet ne deytinin bilgim kelip izdegenimde QR Auyl sharuashylyghy ministrliginin
«Agrobiznes-2020» «2020 jylgha deyin arnalghan shoshqa sharuashylyghyn damuy boyynsha kәsibiy-jospary»na kózim týsti. Josparda shoshqa etining taghdyrynan qatty alang bildirip, tauardyng joghary ózindik qúny, bәsekege qabiletti emestigi jәne ony birneshe mlrd tengege subsidiyalau qajet dep qortyndylaydy. Qazaqstanda shoshqa óndiruding ózindik qúnynyng 70 payyzyn qúraytyn astyq salasyn damytu kerek dep sheshedi. 2020 jylgha sheyin baghdarlamanyng maqsat jәne mindetteri retinde shoshqa etin óndirudi 70 myng tonnadan 196 myng tonnagha jetkizu kózdelip otyr. Baghdarlama barysynda 60 myng tonna shoshqa etin eksporttau turaly sóz bolady. Soghan qaraghanda jospar jýzege asa qalghan jaghdayda 140 myng tonnaday shoshqa eti elde qalady degen sóz. Osynshama et óndirilgennen keyin dalada qalmay, eringe tiyip, azqazangha týsetini sózsiz. Sondyqtan talpaq tanau etin tútynatyn zamandastarymyzgha «múqiyat bolynyz»-dan basqa aitar amalymyz qalmaydy.

Shoshqa eti turaly әngime qylghan kezde onyng asqa paydalanylghannan kezdegi yqtimal qauipterinen ózge de aspektileri bar. Búl bir jaghynan tituldy últy músylman dinin ústanghandyqtan atalghan taqyrypqa oray tuyndaytyn alang men mazasyzdyqtargha baylanysty. Shoshqa eti ghana emes, shoshqa sharuashylyghynyng qaldyqtarynyng ózining qorshaghan orta ýshin jaghymsyz әserleri bar. Búl keyde әrtýrli dam-damaylargha da sebepshi bolyp otyrady. Mysal retinde bir-ekeuin keltire keteyin:

KTK.kz saytynyng «Shoshqa fermasynyng jabyluyn talap etken túrghyndar taghy narazylyq bildirdi» degen 24.04.2014j habarynda (avtory Janalyq Ahash) «Aqtóbe oblysynda shoshqanyng shuy jalghasuda. Bestamaq auylynyng júrty irgesindegi fermanyng jabyluyn talap etip jatyr. Jaqynda ózenindegi balyghy qyrylghan eldi-mekende, tórt týlik te suatqa auyz malmaytyn bolypty. Júrt tipti auru júqtyramyz ba dep alandauly. Óitkeni shoshqa fermasy nәjisti ózenge aghyzyp qoymay, óleksesin de auyl shetine tógedi eken. Qaltaly kәsipkerding ózi múny moyyndamay otyr... » dep atap kórsetiledi. .

BAO.kz aqparattyq portalynda «Jayylymgha shygharylghan shoshqalar júrtty mezi etude» degen maqalasynan birneshe abzastar keltireyin: «Aqmola oblysynyng Ýlgi, Kenashy, Mәdeniyet auyldarynyng túrghyndary shoshqany emin-erkin jayylymgha shygharyp ósirip otyrghan sharuashylyq iyelerining әreketine narazy. Olar búl januarlardyng say-salany aramdap, qasiyetti jerlerde tayrandap jýrgenin aityp dabyl qaghuda....», «Jylqyshy Amantay Bókenov: Kóktem uaqytynda jylqylar qúlyndaryn tastap ketti, shoshqalar toraylaghan jerde. Biyeler tolghatyp keledi de, shoshqa toraylaghan jerde, sodan keyin shoshqanyng iyisin sezip, qúlyndaryn teuip, tistep, laqtyryp jiberedi. Talpaq tanaudan kól-kósir payda tapqysy kelgender suly, nuly jerdi tandapty. Shoshqa keshqúrym ghana jazghy qoragha qamalady. Al kýndiz tau-tasty, say-salany aralap, aramdap jýrgeni». «Talpaq tanau tayrandap jýrgen jerde ata-babalarymyzdyng birneshe ziraty jatyr: Namazqúl tóbesi.Tabanymyz tiygende «bisimillәsin» auyzgha alatyn qasiyetti meken edi. «Átten, әkim-qaralargha qasiyetti jerding qadirin úghyndyra almay aq qoydyq» - dep nalidy auyl qarttary».

Ata-babalarymyz saharamyzgha islam dini kelgende deyin de shoshqany týlik qataryna kirgizbegen, soghan qaraghanda búl maqúlyqtyng mal bolyp jarytpaytynyn bilgen-au. Eshkimning qúqyghyna qol soghugha bolmaytyn zayyrly memlekette ómir sýretinimizdi eskere jәne maqtan ete túra, berekeni ózimizge etene jaqyn tórt týligimizden izdeuge shaqyrar edim.

Núrlan Sәdirding әleumettik jelidegi jazbasy

Abai.kz

4 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 2170
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 2571
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 2455
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1672