Tughanda dýnie esigin ashady ólen...
Ólenmen jer qoynyna kirer denen...

Án adamnyng serigi... Ajyramas bir bóligi. Ómirde әn salmaytyn adamdar bolar, al әn tyndamaytyndar joq. Jaqsy әn ómirge kelu ýshin ýsh nәrse qajet. Ol әnning әuezdigi, maqamy, sazy, ritmi. Ekinshi - әnning sózi. Ýshinshi - әriyne oryndaushysy. Býgingi mening kóterip otyrghan problemam qazaq ónerindegi, sonyng ishinde estradaghy әnning sózi, teksti.. Men jurnalist, filolog bolmasa ónertanushy ghalym emespin... Men tek qana tyndaushymyn... Radiodan, teledidardan, diskiden, yutubtan ne berse, ne kórsetse – ýnsiz, tilsiz sony kórem. Yaghni, qabyldaymyn. Áriyne, únamasa basqa kanaldy, basqa saytty, basqa klipti, kóruge qaqym da, qúqym da bar. Olardy kórmey óshirip tastaugha da bolady... Alayda...

Bәrin basynan bastayyq... Qazaq ónerining tarihynda әnder –halyq әni patriottyq әnder, lirikalyq әnder, mahabbat әnderi, tapsyryspen shygharylghan әnder (kóbinde qalalargha, dalalargha, partiyalargha arnalghan) jәne toy әnderi. Kez-kelgen әnning artynda onyng poetikalyq filosofiyasy, dramasy lirikasy, mәni men maghynasy jatyr. Yaghni, әnning Altyn tәji - onyng sózinde, sóz qúdiretinde. Sózsiz әn - eskeksiz qayyq sekildi, qúr әuen este úzaqqa saqtalmaytyn, әuez ghana bolady. Al sózi jaqsy әnder halyq jadynda mәngi. Qazaq halqy kóp nәubetti basynan ótkizgen. El keshegi «Aqtaban shúbyryndy Alqa kól súlmasy» jayly bizde tarihy derekter, bolmasa jivopistik, yaghni, beyneleu, ne arhiytektorlyq keshender joq... Bar... Biraq olardyng bәri keshe ózimizding tvorchestvolyq adamdardyng salghan suretteri, jazushylardyng jazghan әdeby kitaptary. Al shynayy bizge jetken tek ol әn men anyzdar.

Qarataudyng basynan kósh keledi,
Kóshken sayyn bir taylaq bos keledi,
El-júrtynan aiyrylghan jaman eken,
Qara kózden móltildep jas keledi.

Qanday suret... Qanday obraz... Qar jamylghan Qarataudyng bir betkeyi... Ony-múny artynghan kósh... Týie ýstinde otyrghan, kónetoz kiymeshegi kózine týsken kәri kempir... Aldynda qarny ashyp zar jylaghan kishkentay sәbi. Suyq jelding ótini shydamay qu sýiegi, qabyrghasy yrsighan  aryq at, kóshting basynda, sonynda nayza, shoqpar asynghan sústy saqal múrty ósip, kózderi kirinkilegen sarbazdar. Tau angharyndaghy jelge qosa, ýitkip boraghan qar. Mine búl tragediyany әnning basyndaghy eki-aq jol kórsetedi. Án sózining qúdireti osy shyghar.

Zamanyna qaray әnde, onyng mәni de, mәtini de ózgerip otyrghany belgili.. Men qazir XX ghasyrdaghy Qazaq dalasyndaghy revolusiyalyq, ne partiyalyq, bolmasa Úly Otan soghysy kezindegi әnder emes, kýni keshegi 50-jyldardan bergi 4 әnmen, qazirgi zamanuy 2-3 әnge toqtalghym keledi. Soghystan song qazaq dalasyn tyng iygeruge, yaghny astyq mәselesin sheshuge Hrushev biraz әrekettendi.

Qazirgi Elordamyz Selinogradqa 1,5 million tyng iygerushiler keldi. Jastar... Komsomoldyq shaqyru. Romantika. Talay myndaghan jastardy jyly ornynan qozghap Saryarqagha qonys audardy. Búl kez Stalinning ornyna Hrushev kelgen «Ottepeli» yaghny «Jylymyq» kez bolatyn. Tyng iygeruge ózimizding Respublikanyng da týkpir-týkpirinen Qazaq jastary aghyla bastady. Osy kezde Quandyq Shanghytbaev pen Sydyq Múhmedjanov «Eki ghashyq» әnin jazghan.

Týngi samal egin basyn terbeydi,
Alysta qyr qarauytyn kólbeydi.
Aydyng núry bayau ghana dirildep,
Tyng alqapty kókshil shúghyla kerneydi.

Ayly dala salqyn samal tamasha,
Eki ghashyq qol ústasyp, kele jatyr onasha...

Qanday suret! Búl obrazgha suretshi Fridrih Kaspardyng «Ay tamashalaghan ekeu de», bolmasa Ivan Ayvazovskiyding «Ayly týnderi» de jetpeydi. Eki surette de qarabayyr ispetti. Al aqyn Quandyq Shanghytbaev jastyqty, eki jastyng bir-birine degen inkәrlyghyn,sezimin, qyz jýregining dirilin qalay bere bilgen. Qyz jýregining Ay men qosa diril qaqqany, Últtyq tәrbiyeni, qyz balanyng nәziktigin, tazalyghyn, úyandyghyn, әdeptiligin, alayda sezim aldynda, Mahabbat – degen Qúdiretting aldynda әlsiz ekendigin esimizge salghandayyn.

Eki ghashyq qol ústasyp keledi,
Aytylmaq sóz, aqtarmaq syr kóp edi.
Bar bolghany jýrek tulap, dem ysyp,
Álsin-әlsin eringe-erin tónedi.

Abay aitqanday ghashyqtyng syry... Búl әn men alghash tyndaghanda sol eki ghashyq, tura mening tughan agham da, qyz jengem ispetti kóringen. Sebebi óte tanys jayt. Kóz kórgen suret. Eng bastysy naghyz lirikalyq geroylar.

Birin-biri shyn sýigen jandar. IYә, solay sýigen jandar dәl osylay boluy tiyis... Bir adamdy qúlay sýigen jan erteng Elin de, Jerin de, Otanyn da, tilin de sýie biletin azamat ekeni haq. Búl әnning shyqqanyna jarty ghasyrdan assa da әli kýnge rahattanyp tyndaytyn, kózkórgen kóne kórshing kelgendey balasha quanasyn. Ánning әr taktisine, әr tolquyna, tebirene tenizding jaghasyna asyqqan aq kóbiktey kóterilip, bolmasa japyraqqa tamghan kóktemning tamshysynday, ýzilip keterdey diril qaqqanyn jýreginmen, sananmen, jan sarayynmen qabyl alasyn... «Eki ghashyq» ghajap әn. Eskirmeytin, kónermeytin bizding qúndy múraghatymyz siyaqty. Búl dala sureti.

Qala sureti de ghajap. Ol «Qayyqta» әni Shәmshiniki, al sózin jazghan Núrsúltan Álimqúlov. Birinshi kupletke emes, ekinshi kupletke toqtalayyqshy. Búl naghyz suret, dramaturgiya.

Kólding jýzin núrlandyryp,
Túr ma sening didaryn?
Sol beynendi túrghan kýlip,
Su betine qimadym.
Eskegindi bershi maghan,
Men eseyin, sen espe.
Su kýlkisi syldyrlaghan,
Sening kýlking emes pe?

Ghashyq jangha Kebektey kýlimdegen Kýn de dos, jarqyraghan Ay da dos.. Óitkeni ol bar ghalamdy jaqsy kóredi. Sondyqtan bolar kól beti núrlanyp ketkendey... Kól betine týsken kýn sәulesi kózge shaghylyp, appaq búlttar su betine aq maqtaday kórinedi. Bәri bәri kýlip túrghan meyirim tókken dýniye.

Sebebi qasyndaghy arudyng kýlgeni, qaraghany, sýiriktey sausaqtary men mandayyna týsken shashyn artqa serpip tastaghany... Jaghadaghy el-júrttyng osy arugha súqtanghany, úzaq-úzaq qaraghany... Sondyqtan da ol qyzghanghan.. Bәrinen – bәrinen... Sol beynendi túrghan kýlip su betine qimadym...

Búl osy sәttegi HH ghasyrdyng sondaryndaghy Tólegennin, bolmasa Qozynyng ruhy, oiy, jýrek tebirenisindey.

Eskegindi bershi maghan,
Men eseyin, sen espe.
Su kýlkisi syldyrlaghan
Sening kýlking emes pe?

Búl jerde aru eskek esip otyrghan joq... Ol tek osy oryngha otyryp qalghan... Úyalghannan, úyandyqtan... qayyq ýstinde satyr-gýtir jýrmey-aq, lyp etip qana, bayqalmay ghana otyrghan... Jigitting eskek súraghany arudyng qasyna otyrayyn degenindey. Bos eskekti arudan súraghany әriyne kýlkili. Sondyqtan súlu qyz kýlgen... Kýlkisi qiyalday әdemi... Mynau Gorikiy atyndaghy demalys parkindegi, aidyn kólde, Almaty da, tipti aq qarly Alatau da arumen birge kýlgen siyaqty. Súlulyqqa bәri-bәri ýndesip túr. Tipti kólding suy da synghyr-synghyr etkendey.

Jyljy, qayyq, osy kólde,
Jyr toltyrshy janyma.
Mahabbattyng besiginde,
Terbeleyik taghy da.

Búl qayyqtyng mehanikalyq terbelui emes, Búl ghashyqtardyng jýregining lýpili. Sondyqtan qayyq ta, Álem de birge dirildep, birge dýrsildep, birge tenselip túr. Songhy eki jol jigitting qyzgha sóz aituy. «Mәngi baqy birge bolsaq» degeni... Áytpese, qazirgi Evropa bolmasa Reseyding el-júrtynan kórgeni istegen bizding jastarday, enkeyip túryp, bir tizesin býgip, qorabyn ashyp, jýzigin ashyp, «Vyidy za menya zamuj» deuge de bolar edi. Alayda aqyn Álimqúlov búl әnning mәtinine qazaqy tәrbiye, últtyq boyaugha mәn bergen. Óleng osynysymen , obrazymen әdemi... Naghyz poeziya... Lirikalyq ólen...  Kóz aldynnan kópke deyin ketpeytin suret.

Endigi bir sala ol – Patriottyq әnder. Búl әnderding kóbi tapsyryspen jazylady. Qazir oilap qarasam osy bizding Astanagha baylanysty Qalalyq Mәdeniyet basqarmasy jyl sayynghy qala kýnine oray әn bayqauyn ótkizedi. Ókinishke oray sol bәige alghan әnderding birde-birin halyq aitpaydy. Nege? Óitkeni jýrekten shyqpaghan әnder jýrekke jetpeydi. Osy orayda Eskendir Hasanghaliyevtin  «Atameken» әnining orny erekshe. Sózin jazghan Qadyr Myrzaliyev. Qadyr aghanyng filosofiyasy, onyng órshildigi, ómirshendiligi, asqaqtyghy, asyldyghy, kýsh-jigeri, qayraty, qaytpastyghy – ólenning әr jolynda men múndalap túrghanday.

Jasyl jaylau, týkti kilem, kók kilem,
Kók kilemde kóp aunaymyn, kóp kýlem.
Mandayymnan sipap ótken samaldy,
Qazaghymnyng alaqany-au dep bilem.

Qayda jýrsem Atameken,
Kókeyinde jatady eken.
Kýnning ózi úyasyna,
Qimay ony-ay batady eken...

Ándi tyndaghanda Altaydan Atyraugha deyingi úlan-ghayyr atyrap qazaqtyng jeri ekenin... Onyng әr tasy, әr bútasy, әr tóbesi, әr gýli – sening tughan jering ekendigin eske salady. Tipti soqqan salqyn samaly da anannyng ayaly alaqany ispetti... Meyirimdi júp-júmsaq... Qashanda saghynatyn, izdeytin, Anannyng alystan aryp-ashyp kelgendegi qúshaghyna basqanda, mandayyna tiyetin kiyeli alaqan. Anannyng alaqany – dalanyng samaly. Sondyqtan da syrtta jýrgende sen ony izdeysin. Saghynasyn, joqtaysyn.. Týsine kirgende shyrt úiqydan oyanasyn. Búl sening eling – búl sening jerin! Tughan el – altyn úyan, atamekenin. Dәl qazirgi kezde bizding elden syrtqa qonys audarghan myndaghan-jýzdegen jastar bar... Búl әn tek bizding ghana emes, búl sol ketken qara kóz jastarymyzdyng onashada óksigendey, kózinen ystyq jas bop tógiletin, sarala saghynyshy.. Óitkeni kýn ekesh kýnde - atameken qazaghymnyng dalasyn qimay batyp bara jatqanynda. Búl býgingi PMJ-gha, yaghni, imigrasiyada jýrgenderding joqtauy ispetti. Án qúdireti de, aqyn talanty da qazaq ónerine jasaghan eskertkishi. IYә, búl - eskertkish... Búl taspen túrghyzghan eskertkish emes, búl jaspen jasalghan eskertkish...Jatqan jering júmaq bolsyn. Qadyr agha... Senimen agha-dos, ini-dos bolyp, talay-talay syrlasyp, qaljyndasyp, dastarhandas bolyp jýrgenmen, Sening Úlylyghyna taghy da bas iydim. Tau alystaghan sayyn aiqyndala týsetindigi siyaqty  sening Úlylyghyn, darynyn, talantyng – bizge qazir jetpey túr-au, qayteyin, Kóke...

Kýnning núryn, aidyng appaq sәulesin,
Qazaghymnyng mahabbaty-au dep bilem...

Mine, poeziyanyng inju-marjany osynday bolu kerek shyghar.

Taghy bir әn... Ol Núrghisa Tilendiyev pen Túmanbay Moldaghaliyevtyng qústar әni. Eki talant, eki geniyding shygharmasy. Men ol kezde 1984 jyl Moskvada oqudamyn. VGIYK-ting B.Galushkina kóshesindegi  jataqhanasynda túramyz. Qatelespesem, birinshi kursta oqityn Marat Imanbergenov jýgirip kelip janalyq aitty. «Erteng keshke Ortalyq konsert zalynda qazaqsha konsert bolady eken. Eng negizgisi – «besplatnyi» tegin» degen. Almatygha barmaghaly jarty jyldan asqan. Eldi de, jerdi de, Almatyny da, qazaqtyng әnin de, kýiin de saghynyp jýrgen bizderge búl ýlken oqigha boldy. «Barymyzdy kiyip, baqanymyzdy asyp» degendey «Mayakovskiy» metrosyna tarttyq. Zal lyq toly... Jәne kórermenning kóbi jastar... Qazaq jastary.  Moskvada qazaq jastarynyng múnshama kóp ekenine men sonda riza boldym. Eki saghattyq konsert, eki minuttay zyr ete qaldy. Ásirese Núraghanyng ýstindegi su-su smokingin sheship tastap «Álqissa»men «Balabishkany» oinaghanda kórermen ornynan túryp ketti.  Eng sonynda osy «Qústar әni» ketken.

Jas ómirin, mәz ómirin qysqartyp,
Bara jatyr, bara jatyr qús qaytyp.
Zymyraydy mening bala kezimdey,
Bir jalt etip óte shyqqan, óte shyqqan sezimdey.

Aldymen sahnadaghy artister, sosyn birte-birte kórermen qosyla bastady. Aldynghy qatarda otyrghan sol kezdegi SSSR-ding kompozitorlar odaghynyng birinshi hatshysy Tihon Hrennikov ta myna әnge qosylyp túrdy.

Búl әn jastyqpen mahabbatpen, jalynmen  es bilip, erjetken tughan jermen qoshtasu әuezi bolatyn. Búl әn Núraghannyng «vizitnyy kartochkasy» deuge bolady... Sondyqtan da bolar Jambyldaghy muzeydegi Núraghanyng basyndaghy osy eskertkishte qústar beynelengen... Búl mýmkin Núrghisanyng Moskvamen, ondaghy dostarymen songhy qoshtasuynday maghan erekshe әser etken...

Bizding jaqqa bauyr basyp ketken be,
Tamasha әnmen kelip edi kóktemde.
Ósken jerge syimay ketip barady,
Ósken jerin qimay ketip barady.

Qazaq poeziyasy, qazaq әdebiyetinde aqyndar az emes. Shýkir... Degenmen Túmanbayday lirik aqyn әi, joq-au... Túmaghannyng әr óleni, kóktemdegi saughan salqyn qymyzday sarayyndy ashady... Onyng kez-kelgen shygharmasynda bir múng bar. Ómirding qysqalyghy, onyng jalghan ekendigin aqyn jýregining sezui... Sondyqtan da ýnsiz-týnsiz oigha shomyp, múngha batyp túrghanday. «Qústar әni» - kýlip túryp jylatqanday, jylap túryp kýldirgendey  qasiyetti shygharma. Búl eki Geniyding «Rekviyemi» ispetti. IYә... Qas talanttardyng býgin ózderi joq, alayda olardyng kózderi qaldy. Sondyqtan da búl shygharma «Qústar әni» dep atalady. Yan Frenkeli men Rasul Ghamzatov jazghan Mark Bernes aitqan «Juravli» әni sekildi. Tek «Qústar» qazaqsha...Bizding Últtyng lirikalyq Rekviyemi.

Qústar, qústar syzyltyp әn salady,
Sol әnimen terbetedi dalany.
Al adamdar kýlip bastap ómirin,
Keterinde jylay da almay, jylay da almay qalady...

«Oy blya Býitu kerek edi, Oy blya ýitu kerek edi» keshirinizder, men boqtayyn degenim joq, búl qazirgi әnning sózi. «Qarghayyn desem – jalghyzym, qarghamayyn desem – jalmauyzym» degendey endi qazirgi «hiyt» әnderge nazar audarynyz... Birinshisi óziniz talay tyndaghan, yrdu-dyrdu toyda eki iyghyng júlyp-jegen jastargha «doping» bolghan «Mariya-Magdalena» әni... Osy Mariya Magdalena - kim? Onyng qazaqqa qanday qatysy bar? Jәne búl әn «Mariya – Jagorqyzy» emes... Ol Jagorqyzy qazaqtyng «Dudar» - degen jigitine ghashyq bolyp shygharghan әni. Yaghny búl ózimizding Mariya... Al, myna Mariya kim? Bibliyadaghy (Novyy zavet) Mariya Iisustyng naq sýieri... «kónildesi» Zandy әieli de emes...Bibliyagha qarasanyz bylay deydi. Mariya Iisustyng jolyn quushy, onyng izbasary jәne Iisus qaytqandaghy qasynda bolyp, ony krestke tanghanda qatysqan әiel. «Novyy Zavette» ol bylaysha suretteledi... Bibliyany tәrjimelemey sol qalpynda keltireyin...

«Edinstvennoe mesto v Novom zavete, gde Iisus y Mariya Magdalina ostaitsya naediyne. Mariya prikosnulasi k Iisusu, no tot prikazal ey ne delati etogo. Radosti udivleniy ot yavleniy Iisusa zastavila  Marii prikosnutisya ego...» dey kelip ary qaray bylay deydi: «Spasiyteli lubil Marii Magdalinu bolishe drugih uchenikov y chasto seloval eyo v guby. Iisus lubit Marii za glubokoe ponimanie ego ucheniya».

Al, Ashat Targhynov degen әnshi osy Mariyany endi qazaqqa sóiletipti.

«Mariya Magdalena oxoxo
Talaydyng armany eding oxoxo
Jýrekting bolghan emi oxoxo
Ózinsing janym

Jetelep algha meni oxoxo
Túratyn joldar edi oxoxo
Men ýshin eng әdemi
Ózinsing janym
Ay ay ay chip chip chip chip chip chiyp»

Beyshara Iisus jaryqtyq... Mine, sen shyghara almaghan әndi, sen shyghara almaghan poeziyany bizding qazaqtyng jigitteri qanday shygharghan...Bravo! Grasio!Bellisimo! Men oryssha aitqanda «hanja» yaghny poeziyany týsinbeytin durak emespin. Shyn aitam... Janymmen, tәnimmen týsinuge tyrysyp kóreyin. Búl sonda Iisus bayghústyng әni bolghany ma? Álde bizding jigitterding armany ma? Men oqyghan Bibliyada Mariya Magdalena eshkimge qaramaghan. Sonda Mariya Magdalena kimning armany? Taghy kettik...

«Mariya Magdalena oxoxo
Tamasha tandar edi oxoxo
Ghashyq bop qalghan edim oxoxo
Ózine janym
Úghynshy sende meni oxoxo
Janyma eng keregi
Súlulyq mәngi әlemi
Ózinsing janym» Taghy da ohoho, taghy da chiyp-chiyp, chiyp-tiyp... Búl ne chiyp? Álde avtor myna koronovirustan songhy «chipizasiyany» menzep túr ma? IYә... Chiyp-chipti men estigem. Qatelespesem Ázirbayjan tilinde «Chiyp-chip shójelerim» degen әn bar. Al mynau she? Qayran Iisus bayghús... Mine kórding be? Ghashyqtyq mәngi. Sening qolyng jetpegen poeziyany  bizding jigitter qalay órnektegen... Abay aitpaqshy «Qaynaydy qanyn, ashidy janyn...» Qayran Abay! Sening erte ketkening qanday abyroy bolghan... Áytpese myna «Chiyp-chipten» keyin infarkt aluyng mýmkin bolar ma edi... Onda myna býtkil әlemge masqara bop, Abaydy «Qazaqtardyng ózderi  óltirdi» demeske kim kepil?

«Samarqanda bir әpkem bar – menen de ótken soraqy», demekshi endi «Naynty Uan» yaghni, «91» - gruppasyna zer salayyq...

Búl әndi bir emes, birneshe jigit shygharypty. Dәl aitsaq bes jigit. Sózin eki jigit jazghan... Búl әlemde bolmaghan janalyq. Bir әndi bes jigitting shygharuy. Molodsy rebyata!

Ash esikti, keldim eskertpey!
Jandyramyn, dereu bylay ket deymin!
Endi dayyn bol! Endi dayyn bol!
Bayau men uaqyttan ozamyn
Endi dayyn bol! Endi dayyn bol!
Taptauryndaryndy búzamyn
Shekaradan assyn miyn!

Búl ne degen oi? Avtor kimge eskertpey kelip otyr? Ýiine me? Búl kimge arnalghan sóz. Áyeline me? Álde sýigen ghashyghyna ma?

Jandyramyn, dereu bylay ket deymin!
Endi dayyn bol! Endi dayyn bol!

Aynalayyn aghayyn! Týsindirshi men beybaqqa. Nege dayyndalu kerek? Bayaghyda pionerdegi jetkinshekterding úiymy bolghan, Ondaghy úran... «Árqashanda dayyn bol!» degende «Árqashan dayynbyz!» deytin. IYә... Otan ýshin, kommunistik iydeyanyng kýresi ýshin pionerler, әrqashanda dayynbyz deytin. Ony týsinem. Al mynalar neni menzep otyr?

«Lya! Miyndy dayynda
Búl estrada sabaghy
Do re my fa soli lya siy
If you can do it
If you can do it
DO IT!
AH! YAH MAH!

Beri jaqynda da, ynghaylan
Deming jetpey jatsa, múnayma, aua beremin!
Aynalmasyn basyng múndaydan
Moyynda, búl oiyn únaydy ma?
Jauap ber!
Bulanady myna ara tolyqtay
Boyyndaghy uym taramaydy, tang atpay
Anyqtalyp, shayqal ayamay!
Qalamasan, seni baylamaymyn
Bara ber!

IYә.. solay qazirgi әnderding sózi.. Mening óz basym qashanda «Búlaq kórseng kózin ash» deytin prinsipti ústanghan janmyn. «Aldynda jýrgen aghanyng – etegin baspa, jolyn qu, artynnan ergen inining betinen qaqpa, belin bu» degen qaghidany baghdarsham etken adammyn. Sondyqtan da bolar biraz jyl T.Jýrgenov atyndaghy óner akademiyasynda rektor boldym. Talant kórsem qolynan jetelep oqugha týsirdim. Dәl sol kezenderde Qytaydan, Mongholiyadan, Reseyden, Qyrghyzstannan kelgen balalardyng kóbine qamqor boldym.

Aytayyn degenim osy «Naynty Uan»  gruppasynyng produseri Erbolat Bedelhan myrza tyndanyz!

Sizding Mongholiyadan Atamekenge kelgendegi paydanyz osy ma? Saghynyp kelgendegi qazaq eline alghysynyz mynau ma? Ýndemeysiz be? Men de solay... Al estiginiz kelse - әndering de, sәndering de – ottauizm. Álde búl aqsha tabudyng joly ma? Bile bilseniz búl sizding – Qazaq halqyna, Qazaq jastaryna, olardyng sanasyna jasaghan qiyanatynyz. Amerikada Zbignev Bjezinskiy degen iydeolog, sayasy konsultant, Amerika preziydentining kenesshisi  bolghan. SSSR-dyng nomeri birinshi jauy. Onyng basty prinsiypi – «amorolizasiya obshestvo».  Yaghny jastargha seks, pornografiya, maskýnemdik, nashaqorlyqty engizudi basty maqsat tútty. Búl soghyssyz memleketti qúrtudyng joly. Yaghny ishten ýnsiz kirip últtyq qúndylyqtardy joy jospary. Bjezinskiy degenine jetti. Imperiya qúlady. Myna sizding ústanghan jolynyzda dәl solay siyaqty. Últtyq qúndylyqtar – inabattylyq, kisilik, kishilik, mahabbatqa, adaldyq tazalyq, ýlkendi syilau, kishige qamqor bolu – búl adamdyqtyng belgisi. Sh.Aytmatov aitqanday «Eng ýlken erlik – býgingi kýnindi adamshylyqpen ótkizu». Men 70-ten asqan Memleketti kórgen janmyn. Turist emes júmys baby. Qay elding mәdeniyeti qanday ekenin – shama-sharqymsha bilem. Biraq dәl mynanday soraqyny men esh jerden, Eshqanday Elden kórgem joq... «Oynaqtaghan bala ot basar» degendey Halyqtyng Ruhaniyatymen oinamanyz Bedelhan myrza! Tek aitarym «Sәn bay nu» Mongholsha tәrjimesi «Salaumaleykum!»

Dәl osynday soraqylyq Kәmshat Joldybaevanyng «Karameli» әninde de kezdesedi.

Talghamyna tandauyn say kelmey kinәlama meni,
Mysyrlyq miyqtargha erme
Targhyl mysyghyng miyaulap kelip, tyrmalaydy seni
Tezirek kel meni terge
Karameli bar, әlem bara ber, tar әlem
Janyna beremin men jana dem
Endi ne bolaryn maghan, paralleli
Karameli, tilimning úshynda karameli,
Tilinmen úgha ber, beri kel
Týnimen týneydi beriler
Kýy otyma sen, sýidi erindi erin
Biz endi taptyq nening keregin
Jabystyr jenin, qolyma oral belin
Týsine almay nege sebebin
Ay ay ay ay ay ay ay ay ai

Mynau qazirgi Qyz Jibek pen Bayan Súludyn, Aqjýnis pen Enlikting týngi oiy ma... Qolyna oral belim... Neni menzep túrsyz, qaryndas? Kәmshat Joldybaeva kinoda da ,estrada da óz orny bar, әdemi, enbekqor qyzdardyng biri. Alayda «Hayp» quam dep bolmasa aqsha tabam dep mynanday әnderdi aituy Kәmshatty ózine de ózgelerge de, abyroy әpermesi haq.

«Qúrttyng gho taghy» búl da әn...Tuff.. ary qaray aitugha mening arym da, tilim de kelmeydi. Masqaralyq! Naghyz! Taghy sol «Naynty Uan» yaghny «91» - gruppasynyng әni.

Jalpy әn tandau, búl sәn tandau emes, búl – mәn tandau...Mәndilik tandau...  Mәndilikten Mәngilikke aparatyn tura jol... Án tandau ýshin de aqyl kerek. Qazaq halqy nege Meyrambek Bespaevty jaqsy kóredi. Sebebi Meyrambek – estet әnshi. Talghampaz daryndy jigit. Bizge jetpeytin osy qasiyet. Iә taghy aitam. .. Men әdebiyetshi emespin. Senzurany qayta kelsin dep joqtau aitatyn jangha da  úqsaghym kelmeydi. Alayda, mynanday arsyz, maghynasyz, mәnsiz botqa әnderdi estigende  ýnsiz qaldym jón kórmedim. Mýmkin bireu-mireu «Únamasa tyndamay-aq qoyynyz» deytin bolar. Jo-joq qymbattym! Ónerdegi – Kenistik, Mәdeniyettegi - gharysh ruhaniyattaghy - Kosmos eshkimning jeke menshigi emes. Ol Kenistik - Eldin, Halyqtyng әsirese, óskeleng úrpaq jastardyng ýlgi alatyn orny. Jaqsylyqtan, súlulyqtan susyndaytyn  búlaqtyng  kózi.  «El bolamyn desen, besigindi týze» dep  Áuezov aitqanday, sol tazalyqtyng besigin, ar-úyattyn, tәrbiyenin, izgi dәstýrdin, moralidyq qúndylyqtardyng qaynar kózin bylghamaghan jón. Anamnyng aq jaulyghynday, bizge amanat etip qaldyrghan, osy besigimizdi kim kóringen lastap, bylghap, qorlap sasytqanyna qarnym ashady. Ókinishke oray múnday qoyyrtpaq sasyq әnder az emes. Mening kótergenim Aysbergting úshy ghana. Shyghysta Tút aghashy kóp ósedi. Jәne ony jeytin «Jibek qúrty» deytin qonyz bar. Sol aty әdemi «Jibek qúrty» zәulim biyik aghashty shamaly ghana uaqytta otap joq qylady eken. Sosyn әlgi qonyzdar jeytinin jep, jibegin toltyryp tastap, úshyp ketkende zәulim aghash seldirep, siyrep, solyp qurap qalady... Aytayyn  degenim  Qúday  bizdi ormannyng da, ortanyng da, ómirding de, ónerding de jyltyraghan qonyz qúrttarynan saqtasa deymin.

Talghat Temenov,

Qazaqstannyng  Halyq  artiysi. Kino jәne teatr rejisseri.

P.S  Qúrmetti Aghayyn!  Mening oiyma oy qosyp,  tilekteriniz ben niyetterinizdi bildirgenderinizge myng alghys!  Eger maghan arnalghan súraqtarynyz bolsa, pikirlerinizben bólisem desenizder mening paraqshama jazylar dep ýmittenem...  @talgat_temenov_official.

Abai.kz