Dýisenbi, 29 Sәuir 2024
Erlik 8157 3 pikir 28 Sәuir, 2020 saghat 12:19

Áliyanyng erligi kuәgerlerding kózimen...

Jýz ret estigennen bir ret kórgen artyq. Batyrdyng qasynda bolghan jauyngerlerding estelikterine bagha jetpeydi. Olar mәngilik bizding jadymyzda qalady. Men ýshin efreytor Áliya Moldaghúlovanyng marapattau paraghynda ýlken mәn jatyr. Sodan bastap ol mәngilikke ayaq basty.

Atylyp jatqan oqtyng astynda toltyrylsa da, tipti, kóptegen sәikessizdikter bolsa da, ony qúrastyrghandar Áliya turaly bolghan oqigha izimen, bolashaq úrpaqqa arnau jazghanday kórindi. Soghys kezining ózinde marapattau paraghyn toltyrghan adamnyng sauattylyghyn atap ótu kerek. Onan biz kelesini kóremiz:

Magdagulova Liya Kurumgambetovna (Moldaghúlova Áliya Núrmúhambetqyzy) efreytor, 4-shi jeke atqyshtar batalionynyng 54-shi jeke atqyshtar brigadasynyng snayperi. Kenester Odaghynyng Batyry ataghyna úsynylady. 1925 jyly tughan, qazaq. 1942 jyldan bastap Qyzyl Ásker qatarynda. Býkilodaqtyq lenindik komsomol jastary odaghynyng (VLKSM) mýshesi. Otan soghysyna 1942 jyldyng jeltoqsanynan bastap qatysqan. Kalinin oblysy Lokninsk audany Kazachiha selosy ýshin bolghan shayqasta qaza tapty. Búryn marapattalmaghan. Rybinsk qalasynyng audandyq voenkomaty shaqyrtqan.

Ári qaray jeke erligi men sinirgen enbegi jazylghan:

Efreytor-komsomolka Liya Moldaghúlova Sovettik Otany ýshin óshpes danqqa bólendi. Qazaq halqynyng ójet te, batyl qyzy nemis basqynshylarynyng izin kesushi, naghyz snayper boldy. Onyng әskery tiziminde 30-dan astam nemis basqynshylary bar.

Súrapyl shayqastar jýrip jatty. Búl shayqastargha snayper Liya Magdagulova belsendi qatysty. 1944 jyldyng 14-16 qantaryndaghy shayqasta Dedoruhnovo selosy manyndaghy qarsylastardyng kýsheytilgen qorghanysyn búzu kezinde Liya Moldaghúlova shayqasqan batalion jaudyng kýshti artilleriyalyq jәne pulemettik oghynyng astynda qaldy. Biraq Liya Moldaghúlova: «Stalin ýshin, Otan ýshin», degen úranmen jerden kóterilip, algha jýgirdi. Batyl qazaq qyzynyng ýndeui jauyngerlerdi jigerlendirip, olar Áliyanyng artynan shabuylgha shyqty. Moldaghúlova birinshi bolyp jau transheyasyna jetti jәne avtomatty sheberlikpen qoldanyp, 10 soldat pen bir ofiyserding kózin qúrtty. Fashisterding qorghanysy soqqygha tótep bere almady. Qaytaryp alynghan uchaske qaytadan sovettik boldy. Vosko selosy ýshin shayqasta Liya Moldaghúlova taghy da soldattardy bastap alda kele jatty. Búl úrysta ol taghy da 12 nemis soldaty men ofiyserding kózin joydy. Nasva atty temirjol stansasyna shabuyl kezinde batyr qyz Moldaghúlova batalionnyng barlaushylarymen qoyan-qoltyq әreket etti. Sol kezde ol bizding jayau әskerge atqylaghan jau minometin bayqap qalyp, jaqyndap kelip, granata laqtyrdy. Al tiri qalghan jau soldatyn tútqyngha aldy.

Qazaq halqynyng batyr qyzy Liya Moldaghúlova ýsh ret jaugha qarsy kontrshabuylgha shyqty. Búl úrystarda ol 23 nemis soldaty men ofiyserlerin joydy. Liyanyng jau dese qany qaynaytyn edi. Ol ózining jasaghan isterine qanaghattanbay, әli de Otanyna paydasyn tiygizgisi kelip, jaudy toryp jýrip joyghysy keletin.

Liyanyng songhy shayqasy transheyada ótti. Ol  nemis ofiyserimen betpe-bet kelip, qoyan-qoltyq úrysqa kóshti. Biraq kýsh teng emes edi. Sonda da Liya fashistting qolynan sytylyp shyghyp, avtomatpen nemis ofiyserin atty. Fashist óler aldynda pistoletten qazaq halqynyng batyl qyzy Moldaghúlovanyng keudesine oq atyp ýlgerdi. Qazaq halqynyng batyr qyzy Liya Moldaghúlova erlikpen qaza tapty.

Qazaq halqynyng danqty qyzy Liya Moldaghúlova qaytys bolghannan keyin Kenester Odaghynyng Batyry ataghyna layyqty.

4-shi jeke atqyshtar batalionynyng komandiyri  - mayor Moiyseev,              Shtab bastyghy - leytenant Vinokurov


Jaqynda reseylik arnalarda Chulpan Hamatova basty rolide oinaghan «Zuleyha otkryvaet glaza» filimi kórsetildi. Tatarstanda baylardyng mal-mýlkin tәrkileu jaghdayy eshkimdi de bey-jay qaldyrghan joq.

Bizde, Aqtóbede de, baylardyng mal-mýlkin tәrkileu keng etek aldy. Kóbi Áliyanyng tegi sheshesi jaghynan ekenin biledi. Búl qazaq halqy ýshin siyrek kezdesetin jayt. Otyzynshy jyldardaghy qyrghyn Búlaq auylynyng auqatty túrghyny әri Áliyanyng atasy Sarqúlgha da auyr tiydi. Onyng otbasy qughyngha úshyrady. Qyzyl terrordyng suyghy Áliyanyng әkesi Núrmúhambetti de sharpyp ótti. Ol ózining bay túqymynan ekendigin jasyrugha mәjbýr boldy. Sondyqtan naghashysynyng qolynda tәrbiyelenip jatqan Áliyagha qazaqtan shyqqan naghashy aghasy túnghysh injener - temirjolshy Áubәkir Moldaghúlov óz tegin bergen bolatyn.

Búl saqtyq tekten tek emes edi. Keyinnen Aqtóbe oblysy ÚQKD (DKNB) múraghatynan  07.02.1933 jylghy QK 58 babynyng 2 jәne 11 tarmaghy boyynsha Kanapin Eltaygha qatysty №140 u\s boyynsha Áubәkir Moldaghúlovtan alynghan jauappen tanystym. Áubәkir sol kezde oqudan demalysqa Oiyl audany Altykarasu auylynda kelgen bolatyn.

Áliyanyng ómirinde erlik pen qayghyly paraqtar qatar jatty. Biraq tarihta Áliyanyng aqqan júldyzday jaryq izi qaldy.

Balniyaz Ajniyazov

Abai.kz

3 pikir