- Abzal, sizdi qazaq tilining qorghaushysy ekeninizdi syrttay estiymiz, búl jolgha qalay keldiniz?

- 2006 jyly prokuraturadan resmy týrde óz erkimmen qyzmetten kettim, sodan beri ózim advokatpyn, biraq kýndelikti 1-2 saghatymdy ghana osyghan arnaymyn, tildi qorghaugha sonyng ózi jetkilikti bolyp jýr. Oral qalasy til jaghynan biraz jóndelip qaldy. Shovinist orystar kәzir bizdi kórse, әzireyl kórgendey siygekteydi. Búl jobany alghash ret «Qazaqtelekomnan» bastadym.

- Sizding tәsiliniz naqty nәtiyjege baghyttalghan eken. Júrttyng bәri tilding janashyry bolghanmen, tilge kelip jatqan payda joq qoy. Qúrghaq dabyra men baybalam... Sizding myna jobanyzdan tilge keler nәtiyje mol sekildi.

- Abzal, sizdi qazaq tilining qorghaushysy ekeninizdi syrttay estiymiz, búl jolgha qalay keldiniz?

- 2006 jyly prokuraturadan resmy týrde óz erkimmen qyzmetten kettim, sodan beri ózim advokatpyn, biraq kýndelikti 1-2 saghatymdy ghana osyghan arnaymyn, tildi qorghaugha sonyng ózi jetkilikti bolyp jýr. Oral qalasy til jaghynan biraz jóndelip qaldy. Shovinist orystar kәzir bizdi kórse, әzireyl kórgendey siygekteydi. Búl jobany alghash ret «Qazaqtelekomnan» bastadym.

- Sizding tәsiliniz naqty nәtiyjege baghyttalghan eken. Júrttyng bәri tilding janashyry bolghanmen, tilge kelip jatqan payda joq qoy. Qúrghaq dabyra men baybalam... Sizding myna jobanyzdan tilge keler nәtiyje mol sekildi.

- Basynda men de qazaq gazetterindegi oibaygha qarap basymdy ústap jýretinmin, sodan keyin anau «Ana tili» degen gazetterdi oqudy qoydym, betinde oibay men jylap-syqtau, baybalamnan basqa eshtene joq! Kәzir ózgergen shyghar... Sodan ózime-ózim súraq qoydym: «osynyng bir joly boluy kerek qoy» dep, nege men bireuden kóruim kerek, nege men basqamen alysugha kýshim men uaqytymdy, jýikemdi beker tozdyruym kerek? Sodan osy jolgha týstim, arnayy qoghamdyq úiym qúryp, tileulesterdi biriktirdim. Belgili aitysker apamyz Sholpan Qydyrniyazova Oblystyq til basqarmasyn basqaryp túrghan kezde oblystyq salyq basqarmasynyng «tilin syndyrghanymyz» bar. Ýige oryssha salyq tóleu jóninde habarlama kelip túr eken, dereu sol boyda jauaphat jazyp, qúqyghymnyng shektelgenin, memelkettik tilde habarlama kelmegenin, qúqyghym týzelmeyinshe salyq tólemeytinimdi habarlap jiberdim. Taghy bir hatty qysqasha týrde oblystyq til basqarmasyna tastadym, ony Sholpan apay qúiynday kóterip әketti de, bir aidyng ishinde Salyq basqarmasynyng orynbasarynan bastap, 5 adamdy jauapqa tartqyzyp, sabalaryna týsirdi. Sondaghy mening shyghynym - hat jazugha ketken 10 minut qana! Boldy! Sondyqtan mәsele, eng әueli adamdarda - zandarda emes! Ásirese, ónirlik Til basqarmasyn basqaryp otyrghandarda búlaysha sheshuding keminde 40 joly bar. Kópshiligi sony qoldana almay, zandy jamandaumen otyr. Sol kezde Oraldaghy jaghday kәzirgi Kerekudegidey jaman bolmasa artyq emes edi. Endi jaghday mýldem basqasha. 2008-2009 jyldary Astanada biraz isterdi atqarystym, keybir mekemelerge qazaq tilining ornyn kórsettik.

- Kerekudegi jenis úzaghynan әri júghysty bolghay! Oghan qalay shyqtynyz?

- Bir ay búryn Sekeng (Serik Erghali) habarlasady, «osylay da osylay, Pavlodardaghy bir kisige zangerlik kómek kerek, jigerine jiger qosyp,tilge qarsylardyng múrnynan shertu kerek» dep. «Jaraydy!» dep Ruza Beysenbaytegine shyqtym. Nәtiyjesinde 21 qazan kýni bolghan oblystyq sottaghy appelyasiyalyq (qarymta) shaghymymyz boyynsha, qalalyq sottyng sheshimin búzdyryp, moralidyq shyghynymyzdy týgendep, tildi tórine shygharmasaq ta, onyng óz ornyn «Pavlodarlift» degen mekemege kórsetip, basynghandardyng basynan núqyp, kerekulik azamattardyng jigerine jiger qosqandaymyz. Men Kerekuge barghanda nәtiyjening ne bolaryn aldyn ala bilgen emespin, búryn bolghan jerim emes, jaghdaydy bilmedim. Biraq qanday jaghdayda da ókinbeuge ishtey bekingen adammyn. Maqsatym - til janashyryna qol úshyn beru ghana boldy. Aqyry nәtiyje oilaghannan artyghyraq shyqty deuge bolady.

- Abzal, endi osy joldaghy maman retinde tilimizding jaghdayyn jaqsartu joly bar ma? Sizding myna isiniz qanshalyqty tiyimdi?

- Til mәselesining kәzirgi tanda qoldan keler tóte joly bar, ol - bar zandy qogham tarapynan azamattardyng aralasymen iske asyrtu. Oghan azamattardyng jigeri men qúnty kerek. Zandyq sauatty bolu mindetti emes, ony biz sekildi zangerler tolyqtyrady. Kәzir sonday bastamashyl azamattardy izdep jýrmiz, shaqyrsa, kómek kereksinse, barymyzdy salamyz. Kerekuge óz qarjymmen bardym, uaqytym tyghyz bolsa da, oghan barymyzdy salugha josparymyz bar. Tildik qúqyq salasynda shynayy niyeti barlargha kómegimiz әzir. Batys Qazaqstan oblysynda búl jaydy bir dengeyge qoydyq, endi eldik dengeyge shyghudamyz.

- Keybir azamattardyng niyeti, yqylasy, otanshyldyghy bar, biraq joldaryn bilmeydi. Solardyng bәri de qúr niyetpen nәtiyjege jete ala ma?

- Jete alady! Júrt kәzir birdene bolsa, «zandy ózgertu kerek» dep shyghady, biraq solar ómiri sol zandy oqyghan emes. Til mәselesin kәzirgi zandamamen 90 payyzgha sheshu mýmkindigi bar, men oghan kepildik berem! Bar zannyng ayasynda qyruar sharua tyndyrugha bolady, sizge aitayyn. Oralda qarapayym ghana Bekbolat degen jigit bazarda satushy bolyp túratyn, sol kәzir bizding jobamyzgha aralasa kele, ózine liyderlik qasiyet pen boyyna ózine degen, tilge degen senimdi úyalatyp otyr. Kәzir sol jigit mening bir qolyma ainaldy. Mәsele niyet pen jigerde! Qalghany sonyng qosymshasy ghana!

Al endi, qabyldanghan qay zang da dúrys, eger ony óz paydana jarata alatyn shamang bolsa! Eger onday shamang bolmasa, ata zandy kýnde ózgertseng de, eshtene ózgermeydi, sebebi, sony qoldanatyn adamdardyng ózi ózgerui kerek! Mine, mening oilap jýrgenim de, istep jýrgenim de osy jaghdaydy ózgertu, adamdargha kómek beru, ýlgi kórsetu.

Aynalayyndar-au, Til turaly zanda nebәri 30 shaqty bap bar, onyng qasynda basqa tildegi qúrandy jattap alyp jatqan joqpyz ba?! Zangerding de keregi shamaly oqyghandy oidan ótkizip, logikagha salsanyz jetip jatyr. Maqsatty dúrys qon kerek, eng bastysy kәzir qazaq tilining joqshysy bes-alty kisi emes, әrbir qazaq ekenin qoghamgha siniru.

Zannyng dúrys-búrystyghyna, baghdarlamanyng bar-joghyna qaramanyzdar! Eng әueli mәseleni óz әreketimizding dúrystyghynan bastau kerek, sony týzetsen, qalghany ózinen ózi sonyng saldary bolyp shygha keledi. Búl - mening pәlsapam. Ol Baukendi kóp oqyghannan tuyndaghan. Ol kisini pir tútam, búl pikirim dindarlargha jaqpasa jaqpasyn!

- Sonda kәzirgi jaghday zannyng olqylyghyna emes, ózimizding isimizding olqylyghyna tәueldi me?

- Dәl solay! Áriyne, kәzirgi zannyng tilimizdi mazaqtap qoyghanday tústary bar, sony dúrystaugha qosylam, biraq qolda bar zannama qoldanysqa týsken joq, sonyng ózining quatyn syghyp, paydalanbay otyrmyz. Erteng jaqsarghan zang ózimen ózi tildi jaqsartyp ketpeydi, oghan bәribir adam aralasyp, quynyp, sol zandy qoldanugha tura keledi. Qysqasy, bizde әli mәselening bәrin zangha siltep, zandy júmsaudy niyet etken dәrmensiz qylyq pen qúnt bar. Sodan arylmay, zang men biylikti on ret ózgertseng de, búl ahual ózgermeydi. Aldymen, zang emes, tilding tútushysy (nosiyteli) ózgerui kerek!

- Búl jobany jýielep, elge taratu jaghy bar ma?

- Sony oilastyrudamyz. El boyynsha azamattar júmylyp qolgha almaqpyz. Qantargha deyin arnayy sayt ashpaqpyn, sol arqyly osy joldaghy niyettester birigip, zandyq aqyl-kenes zaman talabyna sәikes internet arqyly taratylady.

- Mynauynyz jaqsy janalyq eken. Sәttilik tileymiz!

Súhbattasqan - Shәriphan Qaysar

"Abay-aqparat"