Sәrsenbi, 15 Mamyr 2024
Áriptesting әngimesi 3968 12 pikir 14 Nauryz, 2020 saghat 14:15

Qoghamdyq jauapkershilik nemese Italiyadan alar sabaq...

Barshanyzgha jaqsylyq tileymin!

Koronavirustyng qanday virus ekenin Dýniyejýzilik densaulyq saqtau úiymy men QR Densaulyq saqtau ministrligi tarapynan jasalynghan mәlimdemelerden bilip alarsyzdar. Mening aitayyn degenim halyq retinde, qogham retinde ne isteuimiz kerek?

Songhy 2-3 kýn boyy elimizding ýlken qalalarynda bolyp jatqan oqighalar, alasúru men uayymshyldyq bәrinizge әser etkendey, meni de oilandyrmay qoymady.

Osydan 3 apta búryn Italiyada da búl jaghdaylar boldy. Qazir býkil el karantinde. 3 apta óte az uaqyt. Alayda osynsha uaqyttyng ishinde virustyng tez tarauynyng birden-bir sebebi italiyan halqy. Olardyng jasaghan qatelikterin qaytalamau – bizge paryz.

Qazir Italiyada 60 000 000 halyq karantinde. Adamdar syrtqa shyghu ýshin polisiyadan rúqsat alugha mindetti. Rúqsatsyz kóshege shyghatyndar aqshalay nemese qamaugha alynu arqyly jazalaryn óteydi. 12 nauryzgha deyin 2162 adamgha jaza berilipti.

Italiyadaghy biylik pen qogham ýlken qate jasady. Al qazir sol qatening jazasyn óteude. Italiya búl jaghdaygha qalay keldi?

Italiyada koronavirus payda bolghan kezde qogham ekige bólindi. Birinshi toptaghylar alasúryp, "panika" bolyp, azyq-týlik sauda oryndaryna baryp, sórelerdi typ-tipyl qylghan adamdar edi. Qúddy bir aqyrzaman ornaghanday әreket qyldy. Búl adamdar onysyz da qyl ýstinde otyrghan qoghamgha ýrey shashty. "Panika panikany" tudyrdy.

Shkalanyng ekinshi úshynda - bolyp jatqan oqighalargha esh mәn bermegen, tipti jaghdaydy kýlkige, mazaqqa ainaldyrghan, qalypty ómirin jalghastyrghan óte beyqam adamdar bar.

Áriyne, tarazynyng basyn teng ústau óte qiyn. Bir jaqtan "panikagha" berilmeu kerek, ekinshi jaqtan "panikagha" berilmeu kerek eken dep beyghamdyqqa baspau kerek. "Panika" men beyghamdyqtyng ornyn aqyldy (rasional is әreket) pen ghylymy bilik jәne jauapkershilik aluy tiyis. Italiyan halqy múny jasauda kesh qaldy.

Mynany biluimiz kerek: "Panika" da, beyghamdyq ta virustyng jayyluyn qamtamasyz etedi. Mysaly adamdar "panikagha" kirip bәri dәrihanagha jýgirip betperde taghar bolsa, negizinde betperde taghuy tiyis adamdar betperde taba almaytyn jaghdaygha tap bolady. Nәtiyjede búl virus jayylady. Italiyada koronavirus "panikasynyn" nәtiyjesinde betperdeler dәrihanalarda tausylyp, tipti auruhanalardan úrlanghan kezder boldy. Tipti dәrigerler men aurulardyng betperdesiz qalghan kezderi boldy. Eger "panikagha" berilip bәrimiz sauda oryndaryna aghylyp, jamyray baratyn bolsaq, aramyzda bir ghana koronavirus tasushysy bar bolsa sonshama alghan azyq-týligimizding bir paydasy bolmay qalady. Bәrimiz bir mezette dýkenderdegi as suyn tauysar bolsaq, búghan múqtaj adamdar ishetin susyz qalady.

Mysaly koronavirus alghash Soltýstik Italiyada bastau aldy. Sol ýshin de biylik Soltýstik Italiyany karantinge alyp, Lombardiya oblysyn jauyp tastamaq boldy. Múny estigen lombardiyalyqtar apyl-ghúpyl jinalyp, poyyzdargha minip ontýstikke qaray bet alghan. Adamdar sonshalyqty "panikagha" kirgen, habar taraghannan keyin 10 000-gha juyq adam bas ayaghy 3 saghattyng ishinde jinalyp, jolgha shyqqan. Nәtiyjesi bәrimizge belgili, búl oqighadan 2 kýn ótken song býtkil Italiya karantinge alyndy.

Al endi shkalanyng ekinshi úshyndaghy beyghamdyq mәselesine keleyik. Beyghamdyq ta virusty taratady. "Panika" hәlindegi italiyandar azyq-týlik dýkenderin bosatyp jýrgen kezde, beygham italiyandar kýndelikti ómirlerin sýrdi, yaghny esh oilanbastan syrtta birneshe adam bas qosty, konferensiyalaryn, konsertterin ótkizdi, barlar, restorandar júmys istep túrdy. Múnday orta, virustyng adamnan adamgha júghuy ýshin keshirilmes mýmkinshilik tudyrady.

Ýkimet mәselesine keler bolsaq... Italiyan ýkimeti qoghamgha «esh qam jemender», «әsirelemender», «biz bәrine dayynbyz», «esh qoryqpandar, alasúrmandar!» degen ýndeu tastady, viydeolar týsirdi, biliktendiretin broshuralar taratty. Tipti Italiyadaghy koalisiyalyq ýkimetting ortaghy Nikola Dzingaretti, koronavirustyng oshaghyna ainalghan Lombardiya oblysyndaghy Milano qalasyna baryp 27-aqpan kýni halyqty «panikagha berilmeuge» shaqyru ýshin jinalysqa qatysqan bolatyndy. Dzingaretty әleumettik mediada sol jiynda týsken suretin bólisip, «Ýirenshikti ómirimizdi jalghastyrayyq. Milano men Italiyany toqtatugha jol joq. Ekonomikamyz ýreyden de kýshti. Syrtqa shyghyp bir tiskebasar jep, kofe isheyik» dep jazghan bolatyndy. Dәl sol jiynda ókinishke oray Dzingaretty koronavirus júqtyryp alady. Qazir ýiinde karantinde jatyr.

Qaranyzdar! Italiyada aqpan aiynyng ortalarynan 12-nauryzgha deyin 1016 adam koronavirus saldarynan qaytys boldy. Qaytys bolghandardyng kóbi 65-ten joghary egde jastaghy adamdar. Olay bolsa betperde bәrinen búryn egde jastaghy adamdargha kerek. Eger men, ya bolmasa siz, yaghny jasy әli 50-den aspaghan adamdar, jamyrap baryp betperdening bәrin tauysar bolsaq, betperdeni kerek etetin qoghamnyng negizgi tobyna jetpey qalu qaupi bar. Onyng ornyna mýmkin bolsa ýiimizde otyrayyq.

Ekinshi bir mysal. Italiyada koronavirus oqighasy payda bolghan kezde resmy derekter bar-joghy 4 adamnyng búl virusty júqtyrghanyn algha tartqan bolatyndy. Bir apta ótkennen keyin 655 adam júqtyrdy. Odan keyingi apta 3858 adamgha shyqty. Al keshe Italiya ýkimeti 15 113 adamnyng virus júqtyrghanyn mәlimdedi.

Ispaniyada da osyghan úqsas jaghday boldy. Alghashynda bar bolghany 2 adamda koronavirus tabylghan bolatyn. 10 kýn ótkennen song 9 adam júqtyrghan. Yaghny tarau jyldamdyghy bayau edi. Búdan keyin 2 aptanyng ishinde aurulardyng sany 1700 adamgha shyqqan. Panika men beyghamdyqtyng nәtiyjesi.

Búl san, búl jaghday eger elimizde tabylghan 4 aurudy odan әri kóbeytpeyik desek búdan bylay belgili bir uaqyt aralyghynda – búl bәlkim 3 apta, bәlkim 1 ay – kýndelikti, qalypty ómirimizdi sýre almaytynymyzdy týsinuimiz kerek ekenin kórsetedi.

Qazirgi tanda Italiyada mәsele koronavirustyng adamdardy qanshalyqty óltire alatyndyghynda jatqan joq. Qazir Italiyada basqa mәsele bar: Auruhanalar koronavirustan basqa aurulardy qabyldamauda / qabylday almauda. Barlyq bólimder bosatylyp, koronavirus aurulary ýshin oryn jasaluda. Óitkeni virustyng júghu jyldamdyghy artqan sayyn auruhanagha bir kýnde jýzdegen auru kelu yqtimaly bar. Eger búlay jalghasa beretin bolsa densaulyq saqtau jýiesi kýireydi. Eng qorqynyshtysy da osy. Múnyng maghynasy mynau: Auruhanalardyng aurulargha qyzmet etu dengeyi tolar bolsa jýreging auyryp barsang da, appendisiyting jarylyp ketse de, nemese jol apatyna úshyrap auruhanagha barar bolsang da saghan qaraytyn dәriger de bolmauy mýmkin, saghan beriler oryn da bolmauy mýmkin. Osylaysha býtkil densaulyq saqtau jýiesi kýirep qalady. Italiyada jaghday osy. Sol ýshin 60 000 000-dyq el karantinge kirdi.

Áriyne, koronavirusqa tap bolghan adamdardyng 90-95 payyzy auruynan aiyghady. Alayda búl jerde de mynaday mәsele bar: Búl adamdardyng kóbi arnayy apparat arqyly tynys alyp beredi. Eger onday apparat bolmasa adamnyng denesi ózine kele almaydy. Koronavirus ólimining az boluy osy apparattargha tәueldi. Sol ýshin qogham bolyp jauapkershilik alugha mindettimiz. Densaulyq saqtau úiymdary tarapynan berilgen úsynystargha qúlaq asuymyz kerek. Birneshe apta syrtqa shyqpauymyz kerek. Saqtyq sharalaryn múqiyat oryndauymyz kerek. Bәrinen búryn ýiimizde egde jastaghy ata-әjelerimiz bolsa, olardy syrqa shygharmauymyz kerek.

Ózimizding de – yaghny egde jasta bolmaghan adamdardyng – óte kerek bolmaghan jaghdayda syrtqa shyqpaghanymyz jón.

Panika men beyghamdyqty ysyryp, aqylgha sap, ghalymdardyn, dәrigerlerding kenesterine qúlaq týrip, adam retinde jәne qogham retinde jauapkershiligimizding bar ekenin úmytpayyq.

Men bir jaqyn dosymnyng toyyna barudan bas tarttym. Sizderding de qoldarynyzdan keledi, bas tartynyzdar.

Tughan bauyrynyzdyng toyy bolsa da, tipti ananyzdyn, әkenizding tughan kýni bolsa da barmanyz, boldyrmaugha tyrysynyz.

Bilmeymin, Núr-Otan partiyasy 18-nauryzgha josparlaghan sezin ótkize me, ótkizbey me?! Biraq bolmaghany dúrys. Shaqyrylghandardyng da barmaghany dúrys.

Júma namazyna da barmanyz. Shirkeu ghibadatyna da barmanyz. Shabbatty ýiinizde qarsy alyp, shygharyp salynyz. Óitkeni ómir qymbat. Sizding jәne ózgenin, barshanyng ómiri qymbat. Kórip otyrghanymyzday auru taraghan kezdegi alghashqy aptalar óte manyzdy!

Aman bolayyq!

Moldiyar Ergebekov

Abai.kz

12 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 2057
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 2486
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 2075
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1600