Dýisenbi, 6 Mamyr 2024
Pikir 5773 30 pikir 5 Aqpan, 2020 saghat 12:00

Pompeony orystyng orta dengeyli sheneunigi qúrly kýte almadyq

Aqpan aiynyng basynda AQSh memlekettik hatshysy Mayk Pompeo Qazaqstangha resmy saparmen keldi. Bizding elge ghana emes, Belarusi, Ukraina jәne Ózbekstan elderinde de boldy. Sonymen qatar, Tashkentte Qazaqstan, Qyrghyzstan, Tәjikstan, Týrkmenstan men Ózbekstan syrtqy ister ministrlerimen birge S5+1 formaty ayasynda ótken kezdesuge qatysty. 

Pompeo sapary Qazaqstan júrtshylyghynyng nazaryn audarghan manyzdy oqighalardyng biri boldy. Hatshyny әuejaydan kýtip aludan bastap, jasalghan týrli mәlimdemeler qyzu talqygha týsti.

Áleumettik jelidegi kóp júrt Pompeony kýtip alghan shendilerding qarapayym qyzmettik etikany elemegenin syngha alsa, keybireuleri AQSh hatshysynyng keybir mәlimdemelerine qol shapalaqtady. Ásirese, Qytayda qysym kórip jatqan qazaqtar jayly aitqandary kópke únaghany sózsiz.

Biraq әlemdik dengeydegi sayasatkerding Qazaqstangha Qytay qysymy turaly aitu ýshin ghana kelmegeni sózsiz. Búl sapar - qanday sapar? Bizding el ýshin manyzdylyghy qanday? AQSh hatshysyna qazaq biyligi qyryn qabaq tanytyp otyrghan joq pa? Búl súraqtardy sayasattanushy Rasul Júmalydan súradyq.

Sapardyng manyzy jayly

Rasul Júmaly, sayasattanushy:

Kartinky po zaprosu "Rasul Júmaly""

- AQSh-tyng joghary dengeyli mansaptylary Qazaqstangha kóp kele bermeydi. Búl elding memlekettik hatshylary tәuelsizdikten beri tórtinshi ret kelip otyr. Songhysy 2015 jyly Djon Kerry Qazaqstangha saparlaghan. Al preziyentteri eshqashan kelgen emes. Demek, búl sapar bizding el ýshin manyzdy deuge bolady. Al AQSh Qazaqstangha qyzyghushylyq tanytyp nemese sayasy manyz berip otyr deuge kelmeydi.

Onyng ýstine Pompeo arnayy Qazaqstangha kelip otyrghan joq. Qayta tur dengeyde bir qatar TMD elderinde saparda boldy. Belarusi, Ukraina, Qazaqstan jәne Ózbekstangha joly týsti. Sondyqtan, búl sapardy asyra baghalaudyng qajeti joq. Shyn mәninde Vashington Qazaqstangha ne bolmasa Orta Aziyagha ýlken manyz berip otyr dep te aitugha kelmes. Búl ónir olardyng syrtqy sayasatta basymdyq beretin nysandarynyng ishinde alghashqy ondyqqa da enbeytin shyghar.

Biraq AQSh-tyng búl aimaqqa belgili dengeyde manyz beretini ras. Búnda Kaspiy tenizi ónirindegi mәsele, energetikalyq qauipsizdik mәselesi. Onyng ishinde bizding aimaqtyng múnay men gaz naryghyndaghy manyzy. Sonymen qatar qauipsizdik mәselesi de basty nazarda. Ásirese Aughanstan, diny ekstremizmmen baylanysy bar mәseleler. Ýshinshiden osy aimaqtaghy strategiyalyq teketires. Ásirese, Euraziya aimaghynda Qytaydyng yqpaly artyp kele jatqany Amerikagha únay qoymaydy.

Anyghyn aitqanda, 90 jyldardyng sony, 2000 jyldardyng basymen salystyrghanda búl ónirdegi AQSh-tyng yqpaly birtalay azaydy. Búryn búl ónirge ýsh iri memleket yqpal etip kelse, songhy 10-15 jylda búl ýlken oiynnan amerikalyqtar shyghyp qaldy. Amerika búl ónirden tym alysta jatyr, onyng ýstine ózderining de qyzyghushylyghy tómen boldy. AQSh ýshin dәl qazir Orta Aziyadaghy yqpalyn kýsheytu manyzdy. Osy aimaqtyng Reseyding nemese Qytaydyng jeteginde ketpeuin nazarda ústaudyng manyzy joghary.

Sonday-aq, osy aimaqta ekonomikalyq reformalaryn jasaugha niyetti. AQSh-tyng ekonomikalyq sayasaty demokratiyalyq prinsipterdi negizge alady. Sondyqtan olar investisiyalaryn jemqorlyqqa barmaytyn, kәsipkerlikte jenúshynan jalghasu bolmaytyn elderge salghysy keledi. Qazaqstan AQSh-tan investisiya tartugha niyetti. Ol ýshin elde sayasy reformalar jýzege asyp, elde ashyq sayasat jýrgizilui kerek. Bizding el ýshin Pompeo saparynyng eng manyzdy túsy da osy. AQSh-tyng qyzyghushyly artqanyn dúrys paydalana bilsek, Resey men Qytay ekonomikasyna tәueldi bolmay, syrtqy sayasatta tarazy basyn teng ústaugha mýmkindik tudady.

Qytaydaghy qandastar mәselesi

Búl mәseleni AQSh ókili óte tótesinen qoydy. Negizi qisyngha salsaq búl mәseleni sol Amerikanyng aldynda, europalyq elderding aldynda Qazaqstan kóterui kerek edi. Ókinishtisi, búl is kerisinshe oryn aldy. Ózge elding adamy kelip, biz aitatyn mәseleni bizding ózimizge aityp ketti. Osynyng ózi Qazaqtannyng syrtqy sayasaty Qytaygha, Reseyge qanshalyq tәueldi ekenin janamalay kórsetip berdi.

Áriyne, kórshiles memlekettermen dostyq qarym-qatynasty saqtau kerek. Biraq qarym-qatynas ýshin óz mýddemizdi qúrban erte beruge bolmaydy. Shynjandaghy qandastarymyzdyng mәselesi bolsyn, ekonomikalyq úpaylarymyz bolsyn iri elderding yrqyna kóne bermegen jón.

Taghy aita keterligi, Amerika ókilining keluine asyra bagha berip, odan asa ýlken ýmit kýtuding qajeti joq. "Amerika bizding kómekshimiz bolady, bizdi  qoldaydy, bizge bolysady" degen oida bolmauymyz kerek. Qazaqstandy Reseyden nemese Qytaydan qorghau Amerikanyng basty maqsaty emes. Búl túrghyda Ukrainany mysalgha alugha bolady. AQSh Ukrainany sayasy túrghyda qodaghanymen, tәuelsizdik pen egenmendikti qoldau óz sharualaryng degennen taymay otyr...

Hatshyny qalay qarsy aldyq?

Búl kósheden kelgen jay adam emes, bir elding resmy ókili. Al ony kýtip alushylar bizding elding resmy ókili. Sondyqtar bәri protokol boyynsha boluy kerek edi. Tәuelsizdikti endi ghana alghan kez emes, qalyptasqan el bolghandyqtan, búl túrghyda tәjiriybemiz tolyq ekeni sózsiz. Solay bola túra syrtqy sayasatqa jauapty qyzmetkerlerding әreketi sәl úyattau boldy. Óte ókinishti jaghday, búdan tiyisti sabaq shygharady dep ýmittenemin.

Ekinshi mәsele, hatshyny qarsy alyp alushylardyng dengeyi jayly. Kiyim óz aldynda, diplomatiyada qonaqty qarsy alushynyng lauazymy da óte manyzdy. Ádette saparlap kelgen sheteldik qonaqtyng lauazymymen qaraylas qyzmettegi adam kýtip alady. Búnyng ózi sol sapargha mәn berip, layyqty qúrmet tanytyp otyrghandy bildiredi. Nege ekeni belgisiz osy qaghida nazargha alynbady. Ádette Reseyding orta dengeyli shesheunigi kelse de joghary dәrejede qarsy alyp alatyn edi. Al AQSh-tyng hatshysy, tipti әlemdik dengeydegi iri sayasatker kelgende mynday qadamgha barghany týsiniksiz jaghday. Búny әdeyi jasalyp otyr deuge bolady. Búghan bola ókpelep qalatyn AQSh joq әriyne. Biraq ózimizding syrtqy sayasatta reseyshil nemese qytayshyl emes ekenimiz turasynda resmy ókilder týsinikteme bergeni jón shyghar...

Abai.kz

30 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 1514
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 1362
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 1112
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1145