Dýisenbi, 29 Sәuir 2024
46 - sóz 4763 5 pikir 9 Qantar, 2020 saghat 11:32

Ergejeyliler eli

Aqyldy kitaptardan barlyq uaqytta da oidyng kenishin tabasyn. Kóp jaghdayda, onday kórkem dýniyelerde shygharmanyng syrtqy fabulasynyng atqaratyn qyzmeti shamaly. Avtordyng kitabynda qanday qúpiyanyng jasyrynghanyn bilu ýshin onyng ishki әlemine terenirek ýnilu kerek.

1951 jyly Nobeli syilyghyn iyelengen shved jazushysy Per Lagerkvisting «Ergejeyli» romanyn oqyp shyqqannan keyin, osy shyndyqqa taghy da kózim jete týsti.

Shygharma avtorynyng ergejeylisi niyeti jaman - jeksúryn keyipker. Sýikimsiz ergejeyli arqyly jazushy neni kórsetkisi, qanday oidy aitqysy keldi? Bas keyipkerding adam sýierlik qylyghy joq qúbyjyq ekenin ghana ma? Eger osylay ghana oilasanyz qatty qatelesesiz. Shyndyghynda «Ergejeyli» romany adam janynda qanday búzaqy oilardyng «qaynary» ómir sýrui mýmkin ekenin suretkerlik sheberlikpen jetkizgen - allegoriyalyq tuyndy.

Dýnie jaratylghannan beri adam janynyng qaranghy týkpirinde neshe týrli zúlymdyqtardyn, qatygezdikterdin, ekijýzdilikterding ómir sýrip kele jatqany jasyryn emes. Eng qorqynyshtysy biz jýz jerden adamgershilikti dәriptesek te myna jalghanda oiy qortyq ergejeylilerding joly bolyp, asyghy alshysynan týsip keledi. Sózimizge senbeseniz, biylik basyndaghy atqaminerlerdin, resmi, sayasi, mәdeny mekemelerge basshylyq etip otyrghan shendilerdin, baspasózding qúlaghyn ústaghan redaktorlardyng kim ekenine oisha kóz jýgirtip kóriniz – ergejeyliler dәurenining jýrip túrghanyna kónilinizde esh kýdik qalmaydy. Tipti, eng kiyeli әdebiyet pen mәdeniyetting ergejeylilerding en-jaylauyna ainalghanyna qay zaman.

Lagerkvisting romanyndaghy oqighalar sheksiz biyliking shynyna jetip, adam taghdyryn oiynshyq qúrly kórmeytin qojayyndargha qyzmet etip jýrgen ergejeylining atynan bayandalady. Shygharmany oqy otyryp, terenine sýngigen sayyn óz ishinde ómir sýrip, oqtyn-oqtyn adam janynyng qaranghy týkpirinen syrtqa basyn shygharyp qoyatyn ergejeylini jazbay tanyghanday bolasyn.

Shygharmagha terenirek ýnilip, shyndyqtyng topyraghyn qaza týsseniz, aqiqatynda ergejeylining óz qojayynynyng qyzmetshisi emes, qayta kerisinshe, onyng oi-sanasyna qúryq salyp, ýstemdigin jýrgizip otyrghan myrzasy ekenine kóziniz jetedi. Ol óz qojayynynyng ashu-yzasyn tughyzyp, qylmysqa iyterlemelese qatty quanady. Birte-birte óz is-әreketining opasyzdyghyn týsingen qojayyn ergejeyliden qorqa bastaydy. Al, shyndyghynda ol ózining naghyz bolmysyn tanudan, óz ishinde jasyrynghan shyndyqty ashudan ýreylenedi. Óitkeni, «әdemi» oilardyng ishine jasyrynghan zúlymdyq, kózge kórinip túrghan jauyzdyqtan jýz ese qauipti. Ókinishke qaray, óz ishimizde ómir sýrip jatqan ergejeylini auyzdyqtaugha, onyng óz zúlymdyghyn jýzege asyruyna jol bermeuge biz jyldan-jylgha dәrmensiz bolyp baramyz. Tipti, keyde adam balasy óz tuyndysyn jasaugha qatty әuestenip, onyng adamzat balasyna qanshalyqty zardap shekkizui mýmkin ekenin payymday almay, «ergejeyli danyshpandyghyn» aqylgha jengize almay qalatyny ótirik emes qoy.

Per Lagerkvisting HH ghasyrdyng óliarasynda basyn kóterip kele jatqan zúlymdyq pen zorlyq-zombylyqqa qarsy jazghan «Ergejeyli» romanynda aqyl-oyyna azyq bolatyn dýniyeler kóp. Óte kóp.

Lagerkvist – ghajayyp suretker! Al, stiylining jenildigi men oinaqylyghy qanday keremet. Ár sóilemdi qúrudaghy zergerligi, oidy syghymdap berudegi sheberligin sózben jetkizu mýmkin emes.

Romannyng songhy betin japqannan keyin Qazaqstan qoghamyndaghy shyndyqty shved jazushysynyng romanynan kórgendey әser alyp, kónilim qúlazyp «Ergejeyliler elin» tastap, basqa bir memleketke ketip qalghym keledi. Biraq, qayda barasyn? Biz siyaqty «ergejeylilerdin» kimge keregi bar?

Amangeldi Kenshilikúlynyng әleumettik jelidegi jazbasynan

Abai.kz

5 pikir