Senbi, 27 Sәuir 2024
Kórshining kólenkesi 8929 20 pikir 27 Mamyr, 2019 saghat 14:49

Satylatyn múnay ýshin qashanghy Putinning qabaghyna qaraymyz?

Abyroy bolghanda Qúday qazaqqa múnaydy beripti. Áytpegende qaytpek ekenbiz... Qazir sol múnaydy shetelge saudalap kýnimizdi kórip otyrghan elmiz ghoy. Últtyq qordy da sol múnaydyng aqshasymen toltyramyz. Budjetting de jyrtyghyn sol múnaydyng aqshasymen jamaymyz. Kýn demey, týn demey qara jerden soryp jatqan sol múnaydyng 80%-gha juyghy eksportqa ketedi eken. Budjetting 50%-yn múnay saudasynan týsken qarajat qúraydy-mys.

Biz múnay satudy 100 jyl búryn bastaghan edik. Áli satyp kelemiz... Osy uaqytqa deyin kimderge múnay satpadyq?! Italiya, Fransiya, Gollandiya, Shveysariya, Ispaniya, Rumyniya, Gresiya, Qytay, Horvatiya, Koreya, Ýndistan, Portugaliya, Japoniya, Litva, Malita, Polisha, Kanada, Úlybritaniya, Týrkiya t.b. bizding múnaydy satyp alyp jatqan elder.

Júrttyng bәri qúmartqan qazaq múnayyn endi aq orystar da satyp almaq kórinedi. Álginde Belarusi basshysy Aleksandr Lukashenko Qazaqstannyng elshisi Ermúhamet Ertisbaevty qabyldapty. Sóitip, ekeui múnay tasymaldau turaly kelissózderdi qayta kóterip, Belarusike múnay jetkizu mәselelerin sóz etipti. Búl turaly Minskining de, Kremliding de aqparat qúraldary jamyray jazyp jatyr.

Negizi Belarusike, ol arqyly Europanyng birneshe eline múnay jetkizushi – Resey edi. 19 sәuirde Belarusi basshysy Reseyden lastanghan múnay kelip jatqanyn aityp dabyl qaqty. Qúny 2,5 milliard dollardy qúraytyn, 37 million barreli múnaydyng lastanghanyn aitty. Qúbyr Reseydiki. Belarusi Reseyden sol ýshin ótemaqy súrady. Mәskeu moyyndady. «Múnay qúbyryn jaramsyz etu» baby boyynsha qylmystyq is qozghady. 4 adam qamaldy. Ekeuine izdeu jariyalandy. Reseyding lastanghan qúbyrynyng kesiri qazaq múnayyna tiymeydi dey almaymyz. Óitkeni, Qazaqstan qazirding ózinde «Atyrau-Samara» qúbyry arqyly Belarusike, odan әri Europagha jylyna 15 million tonna múnay jiberip otyr. Ol múnay janaghy Reseyding qúbyry arqyly ótip jatyr.

Osynyng bәrin egjey-tegjeyli saraptaghan Belarusi basshysy Aleksandr Lukashenko endi múnaydy qazaqtan satyp alghysy keletinin elshi Ertisbaevqa aitypty.

«Biz qazirding ózinde kelissózder jýrgizip jatyrmyz. Qazaqstan múnayyn Belarusi múnay óndeu zauyttaryna jetkizu turaly sol kelissózderdi qayta jandandyrudy kózdep otyrmyz. Meninshe, biz búl mәseleni sheshe alamyz. Qazaqstan men Belarusike qatysty problema joq. Tek tranzit mәselesinde Reseyding pozisiyasy bar. Resey – EAEO-qa mýshe el. Meninshe, biz belgili bir mólsherde Qazaqstan múnayyn jetkizu turaly kelisimge kele alamyz dep oilaymyn».

Búl Belarusi preziydenti Aleksandr Lukashenkonyng sózi.

 «Biz dayynbyz. Eshqanday problema joq. Bizde múnay da, múnay ónimderi de jeterlik. Biz Belarusike múnay jetkizuge dayynbyz. Tek Qazaqstan men Belarusi arasyndaghy kelissózderdi Resey de qoldauy kerek. Sebebi, tranzit Resey territoriyasy arqyly jýrgiziledi. Áriyne, búl Reseyge tiyimsiz. Olardyng óz múnaylary jetkilikti. Alayda biz Euraziyalyq odaq barlyghy ýshin qolayly bolghanyn qalaymyz. Odaq barlyghyna ortaq boluy ýshin odaqtas elder bir-birlerin qoldauy kerek dep esepteymiz».

Al búl Qazaqstannyng Belarusitegi elshisi Ermúhamet Ertisbaevtyng jauap sózi.

Qazaqtan múnay satyp alu Lukashenkonyng qalauy. Bizdikiler de búghan ketәri emes. Qúday bergen múnay bar. Satyp alsan, minekey degeli túr. Qazaqstan da, Belarusi te, Resey de ekonomikalyq odaqty qúrushy elder. Odaq ayasynda bir-birine tauar satugha qúqyly elder. Sol ýshin de Lukashenko Ertisbaevty qabyldap, múnay saudasyn sóz etken eken. Tek oghan Kremli kóne qoyar ma? Qazaqstannyng da, Belarusiting de Kremlige kiriptarlyghy joq emes qoy.

Qúbyry lastanyp, qyp-qyzyl shyghyngha batyp jatqanyna qaramay Resey bәribir óz múnayyn satqysy keledi. Eki tenge bolsa da, Mәskeuding qaltasyna týskenin qalaydy.

Qazirding ózinde «aq orys pen sary orystyng saudasyna qazaqtar talasyp jatyr» dep, orys aqparaty oibaygha basypty. Áne, qaranyz:

«Kazahy podsiydeli: Kazahstan hochet otobrati kontrakt Belarusy y Rossiy na nefti» dep jazypty «Versiya» deytin agenttik. Al Kremliding baspasóz hatshysy Dmitriy Peskov «RIA Novostiyge» shyghyp, pikir bildiripti.

«Joq, әzirge eshqanday kelissózder bolghan joq. Biz búl mәseleni Núr-Súltanda ótetin EAEO sammiytinde memleket basshylary arasynda talqylaymyz dep senemiz. Áriyne, eger preziydentter búl taqyrypty sóz etkisi keletin bolsa» depti Peskov.

Múnay – Qazaqstan ekonomikasyn óltirmey túrghan eng negizgi tauar. Biz әlem boyynsha múnay satushy elderding aldynghy qataryndamyz deydi Astana jaqtaghy aq jaghalylar. Búl maqtanysh pa, әlde siz ben bizdi qoyshy, ózderin-ózderi aldarqatu ma, әiteuir óndelmegen shiyki múnaydy ayamay satyp jatyrmyz. IYә, Qytaygha da, basqasyna da satyp jatqan sol múnaydy Resey rúqsat berse Belarusiterge de sata jatar. Biraq, qaydam... Resey tisindegisin onay bere qoyatyn ba edi...Ne de bolsa, Toqaev ýshin búl da bir ýlken synaq bolmaq.  Tauar bar, satyp alushy dayyn. Lukashenkogha múnay satu ózine tiyimdi-aq. Ol ýshin әueli Kremliding kónilin tabuy kerek. Osymen tәmam.

Budjetting 50 payyzy sol múnaydyng aqshasy ekenin de, sol múnaydyng 80 payyzy shetelge eksporttalyp jatqanyn da jogharyda aittyq. Múnay satu memleket ýshin múqtajdyq. Al qatardaghy siz ben biz ýshin she?

Esterinizde bolsa, 2018 jyly «Abai.kz» aqparattyq portalynda «Qazaq múnayyna qazaqtan basqanyng bәri bastyq» atty maqala jariyalandy. Sol jerde Qazaqstandaghy múnay ken oryndary men múnay óndeu zauyttaryna kimder qojalyq etip otyrghany egjey-tegjeyli bayandalghan edi.

Qazaqstan múnay qory jóninen әlemde 12 orynda túr. Múnay óndiru boyynsha aldynghy 15 elding qatarynda. Jalpy biyldyqqa 89 million tonna múnay óndirmek kórinedi. Búl turaly ministr Bozymbaev aitqan. Byltyr 90 million tonna múnay óndirip saudalaghan ekenbiz.

Sóitken Qazaqstannyng syrtqy qaryzy 161,5 milliard dollardy, offshordaghy aqshasy 167 milliard dollardy qúraydy. Al kóp balaly analar ýisiz-kýisiz, ýkimetten 21 myng tenge súrap jýr...

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz

20 pikir