Sәrsenbi, 8 Mamyr 2024
Áleumet 16773 4 pikir 15 Mamyr, 2017 saghat 17:45

Sy Szinipinning «Bir beldeu – bir jol» baghdarlamasynyng maqsaty ne?

QHR Tóraghasy Sy Szinipinning «Bir beldeu – bir jol» atty baghdarlamasynyng qazaq eline ekonomikalyq yqpaly az bolmaytyny belgili. Dese de, qazaqstandyq BAQ búl baghdarlamanyng qazaqqa bereri men zararyna qatysty lәm dep, jaq asha qoyghan joq. Osy orayda biz belgili ekonomist-sarapshy Jankeldi Erdenúly Shymshyqov myrzamen  (surette) súhbattasyp, atalghan baghdarlamanyng maqsaty men mýddesine qatysty әngimelesken edik. 

 

- «Jibek joly» ekonomikalyq beldeu» jobasy jayly sizge ne mәlim?

- 2013 jyldyng kýzinde QHR Tóraghasy Sy Szinipin Ortalyq jәne Ontýstik-Shyghys Aziya elderine jasaghan is sapary barysynda ózara birigip Jibek jolynyng ekonomikalyq beldeuimen Jibek jolynyn  HHI ghasyrdaghy teniz jolyn jasau jónindegi úsynysan jariyalaghan bolatyn. Ol óz iydeyasyn alghash Qazaqstanda ortagha salyp, QR Preziydenti N.Á. Nazarbaev tarapynan qoldau tapqany belgili. Osydan beri 3 jyldan astam merzim ishinde «Bir beldeu, bir jol» iydeyasy keng etek alyp, 100 el quattap, al 40-tan astamy Qytaymen yntymaqtastaqqa qol qoydy, - dep mәlimdedi QHR memlekettik kenesining mýshesi Yan Szechiy.

Biylghy Davosta 17 qantarda ótken Býkilәlemdik ekonomikalyq forumda QHR Tóraghasy Sy Szinipin ózining baghdarly sózinde kópshilikti 2017 jyl 14-15 mamyrda Pekinde ótetin «Bir beldeu, bir jol» atty Halyqaralyq yntymaqtastyq forumyna (BRF) qatysugha shaqyrdy. Forumnyng maqsaty - halyqaralyq yntymaqtastyqty terendetu ýshin ózara qarym-qatnastardy retteu, jetken jetistekterdi qortyndalap, búdan keyingi is-sharalardy josparlau, zamanauy Jibek jolyn jasaudy jalghastyru tetigin ózara jan-jaqty kenesip jýrgizu arqyly qúru, Jibek joly boyy elderining әreketterining jospary men standarttaryn bir jýiege keltiru.

2015 jyldyng 16-sәuirinde QHR memlekettik kenesining núsqauymen 16 bettik «HHI ghasyrdaghy Jibek jolynyng ekonomikalyq beldeuin birlese jasaudyng is-әreketimen tamasha keleshegi» jayly buklet shyqty. Biz osy bukletten  «Bir beldeu, bir jol» jobasy jayly biraz derek alghan siyaqtymyz. Biyl  «Karavan» men «AiyF» gazetterinde QHR ókilderimen súhbat jariyalandy. Alayda, Qazaqstanda búl joba turaly búqaralyq aqparat qúraldarynda mәlimetting tym az ekendigin moyyndaugha tura keledi.

- Osy ekonomikalyq jobadaghy Qazaqstangha belgilengen ról qanday?

- Eng birinshi kezekte «Jibek jolynyn» qúrlyqpen ótetin Batys Qytay men Batys Europany Resey arqyly jalghaytyn kólik-ótpeli dәliz rólin atap ótu kerek. Búdan 2000 jyl búryn Úly Dala arqyly ótetin Jibek jolynyng osy túsy qauip-qatersiz bolmaghany tarihtan belgili. Jibek, forfor ydys, qaghaz, baghaly zergerlik búiymdar artqan sauda keruenderin qay jerde qay tonaushynyng qaraqshylyq jasap tonap ketetini onay bolmaghan. Býgin Úly Dalanyng búl túsyndaghy temirjol, avtokólik ótetin Jibek joly - eng qauipsiz ghana emes, eng ynghayly da, tiyimdi jol.

Jibek jolyndaghy Qazaqstannyng ekinshi róli múnay-gaz qúbyr kóligining dәlizi ghana emes, Batys Qytaygha osy qúbyr arqyly tasymaldanatyn energetikalyq resurstardy tabighattan shygharyp jóneltushi, úsynushy róli. Búl, әriyne, útymdy ról emes, óitkeni, ol bizding elimizdi Qytaydyng shiykizat alatyn bazasyna ainaldyrady. Áriyne, eger Qazaqstan óz ekonomikasyn «Bir beldeu, bir jol» jobasy tolyq jýzege asqangha deyin 3-i janghyrtudan ótkizse, sonda qúbyr kóligimen dayyn ónim: janar-jaghar may aidasa, onda shiykizat bazasy emes, tolyqqandy seriktes el bolar edik. Búl bizding Ýkimetting osy baghyttaghy ekonomikalyq sayasatynyng basty sharty bolmaq.

Qazaqstannyng ýshinshi róli - ekologiyalyq zardaptardan әbden tityqtaghan Qytay ónerkәsibi men himiyalyq jәne damylsyz qoldanudan qausyraghan auyl sharuashylyghy ýshin tynystaugha qajet tabighaty búzylmaghan taza ókpedey ónir. QHR-dyng QR-daghy tótenshe jәne ókiletti elshisi Chjan Haniuey Qytaydan kóshiriletin 51 kәsiporyn jayly bylay dep aghynan jaryldy: «Búl eshqanday kóshiru emes, barlyq kәsiporyndar jana, eshqanday eskirgen qondyrghylar men tehnologiyalar bolmaydy. Barsha óndirister ózara tiyimdilik negizinde qúrylady. Birinshi kezekte múnay-himiya, tau-ken, tamaq, qayta óndeu, avtoqúrystyru t.b.» Uәde әdemi, biraq ony bizding tarpymyzdan baqylaudyng joldary qalay bolar eken? Qazirgi qazaq qauymyn oilandyryp otyrghan da osy mәsele...

T Qazaqstannyng tórtinshi róli, әriyne, organikalyq tabighy taza azyq-týlik ónim óndiretin, auylsharuashylyghynyng mýmkindigi 1 mlrd adamdy asyraugha qabiletti el ekendigin paydalanyp is qyluy der edik. Búl biz ýshin óte útymdy róli. Mәselen, AQSh azyq-týlik óndirisi men eksportyn ekonomikanyng syrtqy sayasattaghy strategiyalyq salasy dep tanyp, shet eldegi tútynushylaryna sayasy qysym jasaudan eshbir tartynbay keledi.

- Búl joba Qazaqstan ekonomikasyna qalay әser etedi?

- Eger QHR jauapty qyzmetkerlerining tenmýddeli, ózara kelisim, ózara tiyimdilik, yntymaqtastyq pen dostyq jәne BÚÚ-nyng qauipsizdik kenesining t.b. halyqaralyq úiydardyng qoldauyn tapqan joba, óz biyligimizding ymyrashyldyqtan aulaq, últjandy, qauqarly, tabandy әrekettine sýiense, әriyne, ong әser etetin joba ekeni sózsiz.

Ásirese, ishki tar shenberli naryq qysyp otyrghan auyl sharuashylyghy úzaq merzimdik auqymdy syrtqy naryqtyqta súranysqa ie bolsa, Qytay jaghy bizding organikalyq ónimdi qymbatqa alsa, quanbasqa shara joq. Jogharyda atap ótken QHR-dyng Qazaqstandaghy tótenshe jәne ókiletti elshisi: «Sizderding azyq-týlikteriniz: biday, ún, bal, ósimdik mayy, әsirese, et Qytayda óte tapshy, óitkeni oghan súranys zor. Eske salyp óteyik: 2010 jyly Reseymen kedendik odaqqa mýshelikke ótkende syrtqy naryq 150 mln. adamgha ósedi dep bórkimizdi aspangha attyq. Alayda Resey ekonomikasymen biz bәsekeles ekenimizdi әdeyi oilaghymyz kelmedi. Ótken alty jyldyng nәtiyjesi mardymsyz. Al Qytaydyng auyl sharuashylyghy bizben mýldem bәsekeles emes, sondyqtan auyl-sharuashylyghy ýshin jobanyng paydasy mol.

- Búl joba Euraziya ónirining sayasi, әleumettik jәne geosayasy jaghdayyna qanday әser etedi?

- Euraziya ónirinde búl joba tolyq qúrylyp iske asyrylghan jaghdayda orasan zor ózgerister oryn aluy mýmkin. Infaqúrylymnyng ózgerui Europa men Aziya arasyndaghy qatynastar merzimin meylinshe qysqartyp, shyghyndardy azaytary sózsiz. Songhy kezde sayasatta oryn alyp otyrghan sanksiya soqtyghystary, oqshaulanu (izolyasionistik) sayasattyng ornyn shynayy jahandanu ýderisteri jense, ózara tiyimdi halyqaralyq enbek bólisi negizinde әr el óz ekonomikasynyng absoluttik, salystyrmaly jәne bәsekelestik artyqshylyqtaryn tolyq paydalanar bolsa, onda sayasatta óktemdik, taptauryndylyq, zansyzdyq joyylary haq. Kóbinese ekonomikalyq qanaghat tappaghan mýdde sayasy qaqtyghys tudyratyny belgili.

«Jibek joly» ekonomikalyq beldeu boyynda jana  eldi mekender boy kóterip, qosymsha júmys oryndary ashylady, әrtýrli mekemeler júmys istep әleumettik mәseleler sheshimin tabady. Geosayasy arasalmaq AQSh, Europa qúrlyghynan Euraziya qúrlyghyna oiysady. «Bir beldeu, bir jol» jobasyna toptasqan elder Euraziya ónirining sayasi, әleumettik geosayasatyn ózderi ózara kenes, ózara tatulyq, týsinistik pen tenqabyrghaly qatynas arqyly sheshetin bolady.

- Búl joba Euraziyalyq ekonomikalyq Odaq pen RF qatynasyna qanday da bir әser etui mýmkin be?

- «Bir beldeu, bir jol» atty «Jibek joly», ekonomikalyq beldeuin  Resey de qoldap otyr. Áriyne, RF әrqashanda KSRO kezinde uysynda bolghan elderding syrtqy «tartylystaryna» qyzghanysh pen alandaushylyq tanytyp otyratyny belgili. Alayda búl joly búl jobagha birlese kirip otyrmyz ghoy. Búghan deyin RF-men  ShNOS, ODKB, DSÚ siyaqty úiymdargha birge mýshe bolyp kelemiz ghoy. Onyng ýstine «Bir beldeu, bir jol» HHI ghasyrdaghy "Jibek jolynyn" ekonomikalyq nәtiyjeleri EEO mýddelerin joqqa shygharyp jatqan joq. Olardyng maqsattary men mindetteri birin-biri tolyqtyryp, AQSh, EO-nyng jәne basqa da sayasy shiyelenis tudyratyn birlestikter men bloktardyng sayasy ústanymdarynan oqshualanyp keledi.

 

Shәriphan Qaysar

Abai.kz

4 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 1696
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 1652
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 1381
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1314