Júma, 26 Sәuir 2024
Úyat-ay! 8657 0 pikir 22 Sәuir, 2015 saghat 14:17

GhARYShQA QAZAQ ÚShQAN JOQ

Áli kýnge deyin, qazaq azamaty gharyshqa samghap úshqan joq. 1991 jyly Toqtar Áubәkirov KSRO azamaty retinde orbitagha shyqty. 1994 jyly Talghat Músabaev Resey azamaty retinde gharyshqa úshty. Mýmkin, taghy bir últy qazaq Resey azamaty, Múhtar Aymahanov, gharyshker degen qúrmetti ataqqa qol jetkizer. Álemdegi eng ýlken Bayqonyr kosmodromy bizding menshigimizdegi keshen. Reseydegi shygharylatyn zymyrandary, jer serikteri jәne taghy basqa  aeronavtikalyq qondyrghylary kóbinese qazaq shiykizatynyng kómegimen jaryq kórude. Sondyqtan, gharyshqa birneshe kosmonavtymyzdy attandyrugha tolyq qúqyghymyz bar. Alayda, biylik tizginin ústaghan qyzghanshaqtar kosmosta samghaytyn qazaq azamatyn qalamaydy. Óitkeni, tól gharyshkerimiz bolashaqtaghy memleket jetekshisine de ainaluy әbden mýmkin. Óitkeni, býgingi zamandastar týgil, ata-babalarymyzdy da biyliktegiler bәsekeles retinde qabyldaydy. Áytpese, nelikten tenge kupuralardan Abay men Shoqan Uәlihanovtyng jarqyn beyneleri alynyp tastalghan?!

Qazaq jandaraly Toqtar Áubәkirov shetel azamattyghyna ótken Múhtar Aymahanovty aqtap túr: «Kakaya raznisa, grajdaninom kakogo gosudarstva yavlyaetsya chelovek, letyashiy v kosmos? Gorditisya my doljny — pusti kosmonavt rossiyskiy, no on — kazah, nash sootechestvenniyk. Pusti rabotaet vo imya nauky v Rossii, a my doljny gorditisya tem, chto delegirovaly ego tuda. Iz etih pozisiy nado bylo ishoditi». Jeniltek әnshi nemese shoshaqay sportshy yrdu-dyrdu maqsatymen shetel tólqújatyn iyelense, bir jón. Alayda, memleket qúpiyalaryn biletin, salyq tóleushilerimizding arqasynda qymbat dayyndyq oquyn tәmamdaghan ýmitker-gharyshkerimizdi nege Reseyge tegin bere saldyq?! Reseyde sóz jýzinde din memleketten alastalghan. Biraq, is jýzinde pravoslavie orystyng kez kelgen manyzdy sharuasyna bas saluda. Endi M.Aymahanov jauapty tapsyrmalardy oryndaudyng aldynda kires, ikonany sýige mәjbýr bolady, poptyng batasyn alady. Keybir toghyshar qandastarymyz memlekettik tilimizding mәrtebesine enjarlyqpen qarauda: "Kakaya raznisa, na kakom yazyke govoriti?" Degenmen, memleketqamqorlyghynyng raqatyn kórgen T. Áubәkirov siyaqty azamatynyng tarapynan búnday sheginshek sózdi estuding ózi - úyat.

Gharysh salasyndaghy Kenes Odaghynyng pasyq әdeti bolghan. Qazaq, armyan nemese tәjikti Bayqonyrdyng manayyna da jolatpady. Al, siriyalyq, monghol nemese Shyghys Germaniyanyng azamattaryn qoshamettep, gharyshqa attandyrdy. Qazirgi Resey basshylary búrynghy alalaushylyghynan qaytpaydy. Biyl, 26 nauryzda syrtqy ister ministri Sergey Lavrov bylay dedi: "My poluchily prosibu otnosiytelino vozmojnosty napravleniya gvatemaliskogo kosmonavta v sentr podgotovki, kotoryy deystvuet v RF. Razumeetsya, budem etu prosibu rassmatrivati, ona adresovana nashemu kosmicheskomu agentstvu, kotoroe izuchit eto obrashenie vmeste s drugimy stranami-uchastnisamy proekta Mejdunarodnoy kosmicheskoy stansiiy". Men ne deymin, dombyram ne deydi. Adamdy gharyshqa jiberuine eshbir qatynasy joq Gvatemalany qúshaq jaya qarsy alady reseylikter, al ghalamat kosmodromyna iyelik etken qazaqtardy shetqaqpaylaydy.

Taghy aita keterlik jәit, býgingi tanda bizding kýrdeli әskery tehnikanyng barlyghy Reseyding qadaghalauynda. Mysaly, Reseyding birikken әue qorghanysynyng bóligi dep sanalatyn qazaq әue kýshteri Mәskeuding rúqsaty bolmasa, Qazaqstan ýstinen úshqan eshbir bóten elding úshaghyn joya almaydy. Al, Mәskeu bizding Reseyde jasalghan әskery úshaqtar men әue qorghanys zymyrandarymyzdy distansiyalyq basqaru arqyly op-onay óshire alady. Qazaqstan siyaqty bay memleketke osynday tәueldi, baghynyshty jaghday mýldem jaraspaydy. Tayauda Reseyding Irkutsk (Ýrkit) qalasynda jasalghan tórt birdey su jana Su-30 SM joyghysh úshaqtaryn satyp aldyq. Meni zymiyan astary bar osy saudanyng jayy ýrkitip túr. Qytay, Týrkiya men Ýndistan tәrizdes beldi memleketter bóten memlekette tolyghymen óndirilgen әskery úshaqtaryn satyp almaydy. Kerisinshe, osynday ónidiristing liysenziyasyn satyp alyp, otandyq injenerler men júmysshylaryn úshaq jasau әreketterine júmsaydy. Sebebi, kýrdeli tehnikanyng óndiris prosesin qadaghalamasanyz, onda shetel tynshylary sizding úshaqtarynyzgha neshe týrli shpiondyq qúraldaryn ornatpaq.

Esinizde shyghar, 1982 jyly Argentina men Úlybritaniya arasyndaghy Folklend (Maliviyn) soghysy bolghan. Onyng basynda, argentinalyqtar fransuz zymyrandaryn paydalanyp, britaniyalyq birneshe әskery kemeni qiratty. Sonda, London Parijdegi әriptesterinen osy zymyrandardyng qúpiyaly kodtaryn ótindi. Áriyne, fransuzdar aqyrynda aghylshyn әriptesterining ótinishin qanaghattandyrdy. Nәtiyjesinde, aghylshyn әskeriyleri argentinalyqtardyng fransuz zymyrandaryn distansiyalyq tәsilimen óshirip tastady. 2010 jyly Reseyding sayasatyn qatty syngha alghan Polisha preziydenti Leh Kachiniskiy de Reseyde kýrdeli jóndeuden ótken Tu-154 úshaghyna minip, qaza tapty. Kim biledi, әue apattyng naqty sebebi úshqyshtardyng qateligi me, әlde kesirli jóndeuding saldary ma?

Qyrghyzstan degen әljuazdau kórshimiz bar. Onymen tolyqqandy soghysqanymyzdy elestete almaymyn. Kýshti Qytaydyng shabuyldau tәsilderi kóbinese ekonomikalyq qysymymen shekteledi. Keng kólemdegi soghysqa әleumettik qiynshylyqtardyng batpaghyna belshesinen batqan Ózbekstannyng shamasy  kelmeydi. Sondyqtan, beybit ómirimizge negizgi qauip Reseyding tarapynan tónui әbden mýmkin. Moldovamen, Sheshenstanmen, Gruziyamen, Ukrainamen soghysqan Resey armiyasy Soltýstik Qazaqstandy jaulap almauyna kim kepil? Áue kenistigimiz Mәskeuding baqylauynda. Demek, zenbirek pen avtomat tәrizdes osaldau qaru-jaraqtarymyzben ghana erkin týrde qorghana alamyz. Oghan qosa, Reseyden kelgen әskery tehnikanyng kóbi - orystyng qoldanystan alynyp tastalghan, tozghan búiymdary. Tayauda, orystar birneshe S-300 әue qorghanys batareyalaryn alyp tastap, jana S-400 әue qorghanys batareyalaryn iske qosty. Orekender eskirgen tehnikanyng bir bóligin Belarusike tegin syilady, qalghanyng Qazaqstangha satyp jiberdi. Reseymen búnday tiyimsiz, әdiletsiz qarym-qatynastar mansapqor jandaraldarymyzdyng namysyna tiymey me? Sony týsinbedim. 

Daniyar NAURYZ

Abai.kz

0 pikir