Últtyq bank tóraghasy «qúlamaydy, bәri josparmen bolady» dep jýrgen últtyq tengening dollargha shaqqandaghy baghamy bir kýnning ishinde 35% qúldyrady. Júrtshylyqty sabyrgha shaqyryp, bir-birimizge qansha basu aitqanmen tengening qúlauy qoghamnyng barlyq salasyna әser etedi. Sәl-pәl tynys alyp, iyghy kóteriletinder - Qazaqstannyng shiykizatyn eksportqa shygharushylar men óndiris, óndeu salalarynyng kәsiporyndary. Búghan deyingi ýsh devalivasiya da solardyng mýddesin qorghap jasalghan edi. Biraq «bayaghy jartas - bir jartas». Eshnәrse ózgermegen, yaghny elimizding ekonomikasy shiykizattyq baghyttan aiyrylmaghan. Búghan qosa enbek ónimdiligi tómen. Búl - Qazaqstanda óndiriletin ónimderding ózindik qúny joghary degen sóz. Sondyqtan shiykizattyng baghasy týse bastasa, Qazaqstan ekonomikasy esirtkige tәueldi  janday qaltyray bastaydy. Al onyng saldary osynday devalivasiya syndy kýrdeli jaghdaylardyng ornauyna әkelip soqtyrady. Elimizding qazirgi jaghdayyn ataqty orys aqynyng әigili ertegisining mazmúnymen surettesek, balyqshynyng jaryq astau janyndaghy púshayman kónili elesteydi.         

Bolar is boldy – boyauy sindi. Endi ne isteu kerek? Tengeni qúlatu arqyly Ýkimet shiykizattyq baghyttaghy eksporterlargha jәne óndiris, óndeu salalaryndaghy kәsiporyngha kómek kórsetip otyr. Endigi uaqytta olargha Ýkimet tarapynan bir tiyny úrlanbay tikeley qarjy bólinbeui tiyis. Ýkimet Qazaqstanda shiykizattyq ónim joq dep sanap, barlyq kýsh-quatty, yntany ekonomikanyng ózge salalaryna baghyttaugha kóz júma kirisuge mindetti. Basqa sheginer jer joq.

Tengening qúldyrauy, eng aldymen, әleumettik jaghynan az qorghalghan qarapayym halyqqa, memlekettik, budjet salasynyng qyzmetkerlerine, әsirese, tómengi jәne ortanghy buynyna әser etedi. Elbasy osyny eskerip, Ýkimetke arnay tapsyrma berdi. Atalmysh kategoriyalardaghy túrghyndardyng jәrdemaqysyn, shәkirtaqysyn, enbekaqylaryn devalivasiya saldaryna sәikes kóteru qajet. Osy arqyly júrttyng tauar satyp alu mýmkinshiligin tómendetpeu tetigi jýzege asady. Tauar satylsa, naryqtyng klassikalyq «tauar – aqsha – tauar» ainalym ýlgisi óz baghytymen jýrip otyrady. Búl óz kezeginde ekonomikagha toqtatpay әlsiz bolsa da qan jýgirtip otyrady. Qazaqstandyq ónim óndirushiler osy qalyptasqan jaghdaydy útymdy paydalana bilui de manyzdy.

Búghan qosa, el Preziydenti 2 dengeydegi jәne Túrghyn úy qúrylys bankting salymshylarynyng tengelik depoziytine ótemaqy beru qajettigin aitty. Óte dúrys sheshim. Sheshim jýzege asqan jaghdayda, Ýkimet, birinshiden, salymshylardyng senimin qaytarady, ekinshiden, ekonomikanyng ózekti bir salasy - qúrylys salasyna qoldau kórsetedi. Ángime Túrghyn ýy qúrylys jinaq bankine tikeley qatysty bolyp otyr. Sebebi búl bankte zang boyynsha tek tengemen ghana depozit ashylyp, shetel valutasyna rúqsat berilmeydi. Demek, salymshy birden ýkimetting ózi shygharghan zang shenberindegi tútqyngha alynghan nemese kepildikke alghan túlghasy bolyp sanalady. Túrghyn ýy qúrylys jinaq bank salymshylaryna tolyq ótemaqy tóleu arqyly ýkimet daghdarys uaqytynda qúrylys salasynyng qúldyrap ketpeuine mýmkindik beredi. Al búl óz kezeginde qúrylys manynda jýrgen ózge kәsiporyndargha da ong әserin tiygizedi degen sóz. Basqasha aitsaq, júmys oryndary saqtalady, sonymen qatar qazaqstandyqtardyng óte múqtaj әleumettik mәselesi de keyin shegerilip qalmaydy. Sondyqtan búl jerde Ýkimet esh oilanbauy jәne shúghyl sheshim qabyldauy tiyis. Tezirek qimyldaghan sayyn, jaghdaydyng kýrdelenbeuine jol ashylady.  

Tenge baghamy qúlaghangha deyin Túrghyn ýy qúrylys jinaq bankte salymshylardyng 270 milliard tengesi jinaqtalghan eken. Demek, salymshylardyng joghaltqany (35%) 94,5 milliard tenge. Býgingi dollardyng baghamymen shaqqanda (1 dollar – 252 tenge) 377 million dollar. Al Últtyq bank tenge baghamyn ústap túrugha songhy uaqytta 28 milliard dollar júmsaghanyn eskersek, atalmysh somagha Ýkimetting shamasy әbden jetedi. Tek ynta men ekonomikalyq mýddeni oilaytyn bolsa, әriyne. Ýkimetting salymshylardyng ótemaqysyna júmsaghan qarjysy uaqyt óte kele eselep qaytatyny shyghar kýndey, tuar aiday anyq.

Búl bir ghana salanyng mәselesi. Daghdarys kezinde múnday jekelegen salalardy tym tómendetpeu manyzdy mәsele. Qazaqstangha shiykizattyq baghyttan tolyq arylu kerektigin osy bir daghdarys taghy da eskertip otyr.

Serik Qonyrshiyn, sarapshy.

Abai.kz