Елбасымыз: «Бұл заман - білекке емес, білімге сенетін заман. Заманауи әлемде елдің қуаты, ең алдымен, білім мен ғылымда болатын уақытқа келдік», - деп, болашағымыз үшін білімнің маңызы зор екенін атап айтып жатса да, елімізде білім алуға ұмтылған жастарға кедергі жетерлік. Соның айғағы, статистикаға сенсек, соңғы жылдары еліміздегі студенттер санының айтарлықтай азайып келе жатқаны байқалады. Кім баласының білімді болғанын қаламайды дейсің. Әйтсе де, жомарттың қолын жоқтық байлайтынындай, грантқа балы жетпеген жастардың бәрінің бірдей ақылы білім алуды жағдайы көтермегендіктен, көптеген жастың еріксіз білімсіз қалып жатқаны рас. Мұның соңы елімізде білімсіз, жұмыссыз жастардың көбеюіне алып келуде.

Елбасымыз: «Бұл заман - білекке емес, білімге сенетін заман. Заманауи әлемде елдің қуаты, ең алдымен, білім мен ғылымда болатын уақытқа келдік», - деп, болашағымыз үшін білімнің маңызы зор екенін атап айтып жатса да, елімізде білім алуға ұмтылған жастарға кедергі жетерлік. Соның айғағы, статистикаға сенсек, соңғы жылдары еліміздегі студенттер санының айтарлықтай азайып келе жатқаны байқалады. Кім баласының білімді болғанын қаламайды дейсің. Әйтсе де, жомарттың қолын жоқтық байлайтынындай, грантқа балы жетпеген жастардың бәрінің бірдей ақылы білім алуды жағдайы көтермегендіктен, көптеген жастың еріксіз білімсіз қалып жатқаны рас. Мұның соңы елімізде білімсіз, жұмыссыз жастардың көбеюіне алып келуде.

Әсіресе тұрақты жұмысы жоқ, алдындағы малымен ғана күн көріп отырған ауыл қазағы үшін баласын ақылы оқыту арманға айналып бара жатыр. Мәжіліс депутаты Ұласбек Сәді­бековтің биылғы жылдың маусым айында жасаған мәлімдемесінде «Қазақстанда жұмыс­сыздардың 71 пайызын ауыл жастары құраса, олардың 76 пайызының жоғары бiлiмi жоқ» деп келтірген статистикасы да осы сөзімізге дәлел бола алады. Шыны керек, қаладағы білім мен ауыл мектебінің берген білімін салыстыруға келмейді. Ауыл түлектерінің басым бөлігі интернетпен жабдықталмақ түгіл, компьютер мен интерактивті тақтаның не екенін білмеген күйі 11 жылдықты тамамдайды. Осыдан кейін келіп оларға мемлекеттік гранттың иегері бола алмады деп кінә тағу да артығырақ. Амал жоқ, ақылы оқу орнына түсуге мәжбүр. Ал ақылы оқуды кез келген ауыл баласының қалтасы көтере бермейді. Алғашқы жылдары ауыл қазағы қолындағы соңғы малын сатып болса да баласын оқытқанды тәуір көретін. Қазір ауылдағы қазақтың да малы таусылды. Осыдан келіп, ауыл баласының қаладағы қымбат оқуға қайтсе де қолы жетпейтіні байқалады. Ал оқу ақысы жыл өткен сайын қымбаттап барады. Нәтижесінде мектептік орта білімді ғана қанағат еткен жастар саны көбейе түсуде. Егер осылайша ауылдағы білімсіз ұрпақ саны көбейе берсе, күні ертең халқымыздың да сапалық көрсеткіші төмендей берері анық. Бұл еліміздің болашағы үшін де қауіпті.

Айта кетер жайт, соңғы екі-үш жылда сырттай оқу бөлімінде оқитын студенттер саны айтарлықтай өсе түскен еді. Мұны мамандар сырттай оқу бөлімінің күндізгі оқу бөліміне қарағанда сәл де болса арзан болуымен және студенттердің бос уақытында жұмыс істеп, өз оқуының ақшасын өзі төлеуге ұмтылуымен түсіндірген еді. Өкінішке қарай, биылғы оқу жылынан бастап еліміздегі жоғары оқу орындарында сырттай оқу бөлімдері де толық жабылды. Осылайша, қазақ жастарының білім алу мүмкіндігі жыл өткен сайын шектелуде. Мүмкін, білім сапасын көтеру үшін сырттай оқу бөлімдерін жабу дұрыс та шығар. Жоғары оқу орындары үшін оқу ақысының арзан болуы да тиімсіз шығар. Ендеше, грант саны көбейтіліп, қайткен күнде ұрпағымыздың білімсіз атанбауы жолдары қарас­тырылуы керек еді. Мәселен, биыл кешенді тестілеуге қатысуға 65 мың 168 талапкер өтініш білдірген. Ал кешенді тестілеуге бөлінген грант саны - небәрі 2700 ғана. Демек, қалған 63 мың талапкер ақылы білім алуға мәжбүр. Ал 63 мың жастың бәрінің бірдей ақылы оқуға шамасы жете ме? Статистикаға сенсек, елімізде гранттан гөрі, ақылы бөлімде оқитын студенттер саны басым. Ал ақылы білім алуға да шамасы жетпей жүрген жастар саны бұдан да көп.

Статистикалық мәліметтерге сүйенсек, еліміздегі студенттер қатарының жыл санап азайып бара жатқаны байқалады. Мәселен, 2007-2008 жылдары еліміздегі ЖОО-да 717 053 студент білім алса, 2008-2009 жылдары олардың саны 633 814-ке түскен, ал 2009-2010 жылдары студенттер саны 610 264-ке дейін азайған. Әр жаңа оқу жылы сайын оқу ақысының өсе түсуі студенттер санының азаюына ықпал етуде. Мәселен, бүгінгі таңда Алматы қаласындағы Қазақ-британ техникалық университетінің қаржы-мұнай саласындағы мамандықтарының ақысы жылына 1,5 млн теңгеден асқан. Осылайша, оқу ақысының көшін 1 500 000 теңгелік мамандықтар бастап тұрса, шамамен оқудың «ең арзаны» - 250-300 мың теңге аралығында. Бір үйде екі студент болса, шамамен жыл сайын оқу ақысының өзіне 500-600 мың теңге керек екен. Ауыл қазағының бәрінің бірдей алдында мыңғырған малы жоғын ескерсек, ауыл қазағы үшін құны миллион теңгелік оқу орнының есігі жабық. Осы бетімен кете берсе, ЖОО бұдан былай байдың балалары ғана оқитын жерге айналары анық. Талай ғалым мен дарындының ауылдан шыққанын ескерсек, мұның ауыл жастарына жасалып отырған көпе-көрнеу қиянат екені даусыз. Ең құрығанда еліміздің болашағы үшін білімді қолжетімді ету керек-ақ еді. Әйтпесе 76 пайыздық білімсіз ауыл жастары санының одан әрі өсуінің мемлекеттің келешегіне қауіп төндірері анық.

Ғалия ҚАЙДАУЫЛҚЫЗЫ, ҚР білім беру ісінің үздігі:

- Біліммен қаруланған ел ғана қуатты мемлекетке айналады. Алайда біз әлі күнге білімді халыққа қолжетімді ете алмай отырмыз. Білімсіз жастар санының көбеюіне қоғам ықпал етіп отыр. Оқу ақысы жыл өткен сайын қымбаттап барады. Оны ешкім бақылап отырған жоқ. Ал қымбаттаған оқу орындарының бағасы елдің әлеуметтік жағдайын есепке алар емес. Мемлекет тарапынан бөлінген грант саны жастардың бәріне жете бермейтіндіктен, ең болмаса оқу ақысын бақылауға алуымыз керек еді. Сондықтан оқу ақысын бақылауды тез арада қолға алып, жастардың білімсіз қалмау жолдарын қарастыруымыз керек. Әйтпесе білімсіз жастармен қатар, жұмыссыз жастар санының өсуі қоғамның қалыптасуына кері әсер етеді.

Айта кетер жайт, алдағы уақытта газет бетінде қозғалған әрбір мәселенің түйіні шешілмеген, күрмеуі қиын мәселе күйінде қалып кетпеуі үшін Мәжіліс депутаттарымен бірге жұмыс істеуді қолға алып отырмыз. Мәселе қозғау - бізден, мәселенің шығу жол­­­дарын қарастырып, тиісті құзырлы орындарға сұрау салып қана қоймай, қажет кезінде депутаттық сауал ретінде көтеру де халық қалаулыларының еншісінде болмақ. Сондықтан білім алуы қиындаған жастар мәселесін Мәжіліс депутаты Жамбыл Ахметбеков мырзаға аманаттадық.

Жамбыл АХМЕТБЕКОВ, Мәжіліс депутаты:

- Білімнің халыққа қолжетімділігін арттыру - біздің партияның басты ұстанымы. Сондықтан алдағы уақытта аталмыш күрделенген мәселені жан-жақты зерттеп, мәселенің шығу жолдарын қарастыруды мойныма аламын. Тіпті ЖОО-мен жұмыстар жүргізе отырып, олардың оқу ақысын қаншалықты талапқа сай көтеріп отырғанын, жыл сайын қай университет әлеуметтік жағдайы төмен қанша студентке көмек көрсетіп отырғанын да анықтап, олардың осы бағыттағы жұмыстарын одан әрі дамыту бағытында жұмыстар жүргізгім келеді. Жалпы, ұрпағымыздың білімсіз қалмауы үшін біз қоғам болып бірге жұмыс істеуіміз керек.

Автор: Қуаныш ӘБІЛДӘҚЫЗЫ

"Алаш айнасы" газеті