Úly túlgha turaly óz basymnan ótken, ózim kuә  bolghan jaydy ghana bayandayyn. 1979 jyldyng tamyzynda  Shymkenttegi Qazaq himiya - tehnologiyalyq  institutyn  bitirip, odaqtyq joldamamen (ol kezde  tehnikalyq jogharghy oqu oryndaryn  bitirgen studentterdi Mәskeu arqyly odaqtyq óndiristerge arnayy bóletin) Tәjikstannyn  astanasy  Dushanbege  jaqyn  jerde  ornalaskan Yavan qalasyndaghy «Tadjikhimprom» atty himiya salasynyng ýlken óndiristik  birlestigine eki joldasymmen birge júmysqa keldik.

Onynshy besjyldyqtyng Býkilodaqtyq ekpindi alyp qúrylystarynyng biri bop sanalghan búl ýlken óndiris kesheninde  10,5 myn  adam  júmys  isteytin. Búl himiyalyq zauyttaghy injener-tehnik qyzmetkerler men basshy kadrlar  negizinen Mәskeu, Kiyev, Gorikiy, Volgograd, Irkutsk, Angarsk, Baku, Achinsk, Novomoskovski men Sterlitamak qalalarynan kelgen bolatyn. Keshendik kәsiporyndaghy 5 óndiristegi 35 sehtyng ishinde jergilikti tәjik últynan bir ghana seh bastyghy boldy. Sol óndiriste 3-4  jyl qyzmet  atqarghannan keyin kompartiya qataryna  kabyldanyp, 500 adamdyk kýrdeli sehtyn  bastyqtyghyna taghayyndaldym. Ol jerlerde qyzmet etken jyldary jergilikti tәjik, ózbek halyqtary ókilderinen qanshama injener-tehniyk  kyzmetkerler dayyndadyq. Men basqarghan újym birneshe ret Sosialistik jarystardyn» jenimpazy atandy. Marapattar men bedelge de ie boldyq...

Bir kýni osy zauytta júmys istep jýrgen Irkutski qalasyna jaqyn jerdegi Angarski himiya zauytynan arnayy shaqyrtumen kelgen Kakenov Quantay degen qazaq kisimen tanysyp, keyinerek otbasymyzben aralasyp kettik. Quantay  «Hlor  jәne  Kaustiyk»  óndirisinde  Bas tehnolog bop qyzmet atqaratyn edi. Onyn  tughan  jeri Qostanay  oblysy  eken. Áyeli Sibir orysynyng qyzy, bir úl, bir qyzy bar. Tuystarynan qalghan nemere qaryndasy Sәniya men inisi Núrlandy, әkesining 90-gha jaqyndaghan apasyn da qasyna shaqyrtyp alypty. Al ózi bolsa, qazaqshany nashar biledi eken. Apamyzben, Sәniyamen jaqyn tanysa kele  Quantaydyn  balalyq  shaghy  Soltýstik oblystardaghy tyng iygeru kezinde ótkenin, al onyng әkesi Qadyrdyng sol ónirlerdegi belgili sayatshy, bedeldi, әri túrmysty, auqatty  kisi  bolghanyn estip bildik. Tabighaty súlu, ata-babasynan  kele jatqan «Aynakóldin» jaghasynda  túrypty. Ýilerinen syily qonaqtar ýzilmepti.

Sol tyng iygergen 1955 jyldary Qazaqstan ókimetinin  basshylary tyn  iygerilgen jerlerdi  aralap  jýrgeninde ishterinde Dinmúhammed Ahmetúly Qonaev  aqsaqal da  bar, tehnikalary  batpaqqa  tyghylyp, keshke qalyp qoyady. Sonda  jergilikti basshylar sol manayda túratyn Qadyr aqsaqaldyng ýiine әbden sharshap, tityqtaghan  qonaqtardy bastap keledi.  Ol kisi tez arada malyn  soyyp, basshylardy jaqsylap kýtip, dombyra, syrnayymen Arqanyng súlu sazdy, arqaly әnderimen qúlaq qúryshtaryn qandyryp, әngime-dýken qúryp qonaqtaryn demaldyryp, ertenine shygharyp salghan eken.

Ol kezderi ainalanyng túrghyndary SSRO-nyng әr jerinen aidalyp kelgen  týrmeden  shyqqandarmen  qatar, alyp elding týkpir-týkpirinen jer  auyp  kelgen týrli últ ókilderinen túrypty. Búl kezender halqymyzdyng últ azattyq kóterilisteri men tónkeris, azamat soghystary men asharshylyq, soghys nәubetterinen keyingi azshylyqqa ainalyp túrghan uaqyttary eken. Qazaqtar sol jerlerde 4-5 ýy ghana  bolsa  kerek, qysqasy  ol  kisiler  Qadyrdyng ýiine qonyp  shyghady. Myltyqtary  men  azuly bóribasar  itteri  bar  Qadekeng ókimet  basshylarynyng qauipsizdigi men demalysyn oidaghyday  qamtmasyz  etken  boluy  kerek, Dimash  aqsaqal  ertenine  10  jasar  Quantaydy  kórsetip: «Osy  balandy keyin oqu bitirgesin  magan jiber!» - dep, rizashylyqpen attanady. Qonaev aqsaqal keyinirek is-saparmen Qostanaygha  kelgen sayyn arnayy at basyn sonda birneshe mәrte búrypty.

Quantay mektep bitirer kez jaqyndaghanda  әkesi  men  sheshesi o dýniyelik bop ketedi. Odan song әsker qataryna shaqyrylyp, Qiyr shyghystaghy Tynyq múhity  әskeriy-teniz  flotynda  4 jyl tenizshilik qyzmetti abyroymen atqaryp, flot qolbasshylyghynyng arnayy joldamasymen  Irkutskidegi  poliytehnikalyk  institutqa  týsip, ony ýzdik bitirgesin Sibirding himiya zauyttarynda birneshe jyl boyy júmys istep, «10-shy Besjyldyqtyng Ekpindi qúrylysy» «Tadjikhimpromgha» joldamamen kelip júmys istegenine de 5 jylday uaqyt ótken eken. Ángime arasynda elge qaytu jayly súraghanymda, onda eshkimning kýtip otyrmaghanyn, biraq baspananyng da basty mәsele ekenin algha tarta otyryp, endi  qanshama  jyldardan song mýmkinshilik bolyp jatsa, әriyne elge onyng ishinde Qostanaygha baryp túrghysy keletinin armandap jýrgenin aitty.

1984 jyly men Quantaydyng jalghyz tuysqan qaryndasy Sәniyamen, apamyzben aqyldasyp, jogharydaghy Quantaydyng basynan ótken jaghdaylardy týgel bayandap, KPSS Ortalyq komiytetining Sayasy Burosynyng mýshesi, Qazaqstan Kompartiyasynyng Ortalyq Komiytetining Birinshi hatshysy D.A.Qonaevqa arnayy qazaqsha hat jazyp, ony Almatygha Sәniyadan berip jiberdik. Sәniya Dushanbe – Almaty reysimen úshyp baryp, Ýkimet ýiine qabyldaugha barghanda, ol kisining júmys ornynda joq, is-saparda úzaq bolatynyn aitqan kómekshisine hatty tapsyrghanyn, Almatynyng da ózine óte únaghanyn aityp keldi.

Áli esimde, Sәniyanyng saparynan 1,5  ay ótken son, Tәjik SSR- i basshylyghy  men Qorghan-Tóbe obkomy, Yavan audanynyn  basshylary  men  zauyttyn  Bas  diyrektoryna deyin dýrliktirgen oqigha boldy. Ol Sovet Odaghy Kompartiyasynyng Ortalyq Komiytetinin  Sayasy Buro mýshesi, Qazaqstan Kompartiyasynyng OK ning 1 hatshysy  D.A.Qonaevtyn  atynan  Kakenov Qadirúly Quantaygha arnayy qyzmet oryndarynyng әkelgen «Ýkimettik haty»  edi. Onda Kakenov Quantaydy Qostanaydaghy  salynyp  jatkan  himvolokno  zauytyna óz mamandyghy boyynsha Bas tehnolog qyzmetine  shaqyrylghany jәne qala ortalyghynan 4 bólmeli jana pәter beriletini, bir ay ishinde jana qyzmetke kirisu kerektigi  aitylypty. Búl Quantay ýshin de, biz ýshin de tóbeden týsken jay siyaqty oqigha  boldy. Sebebi sol bayandalghan kezenderden beri 30 jylday uaqyt ótip ketkendikten biz múnday jaghdaydyng bolatynyna sengen de joq edik. Sodan ne kerek Kakenovter otbasyn jaqsylap, ulap-shulap Qazaqstangha shygharyp saldyq...

Mine qazir Kakenovtar otbasy Qostanay qalasyndaghy sol pәterinde túryp jatyr. Men 7 jylday  júmys istep,  elge 1986 jyldyng qantarynda oralyp, Shymkenttegi múnay óndeu zauytyna júmysqa ornalastym. Sәniya medisinalyq tehnikumdy Kulyab qalasynda bitirgen úly Maratpen birge 1992 jyly Shymkentke kelip osynda túraqtap qalyp, úlyn Shymkentting qyzyna ýilendirdi. Marat medisina institutyn bitirip, bilikti dәriger atandy. Sәniya birneshe nemereler sýiip, osydan birneshe jyl búryn dýniyeden ótti. Topyraq marqúmgha Shymkent jerinen búiyrdy...

Zamanynda Elining ar namysy men tuy bolghan D.A.Qonaev aqsaqaldyn  adamgershiligi  men  ýlken qasiyetti  adam  ekenin  osy  bir  oqighanyng ózi  kórsetip túrghan joq pa?! Al onday oqighalar Úly Aqsaqaldyng ómirinde jetip artylady...

Ilesbek Bayjanov

Abai.kz