Júma, 26 Sәuir 2024
Anyq-qanyghy 5507 87 pikir 26 Qazan, 2018 saghat 11:50

Olardyng armany - Sovet odaghyna qayta oralu

Sovettik shovnizm iydeologiyasy «komsomoldyq dәurenin» saghyna-sarghayghan birqatar shal-shauqan, kempir-keshekterding yqpalymen Qazaq Elinde qayta janghyratyn týri bar. Oghan Almatyda, Semeyde jәne Atyrauda ótken týrli jiyndar men is-sharalar dәlel. Onysy, әli de jalghasa beretin cekildi.

Tәuelsizdikting 27 jylynda joghary lauazymdarynan týspese de, ýlde men býldege oranyp, shalqyp ómir sýrip, zeynetkerlik jastan әlde qashan asyp ketse de júmsaq oryntaqtary men joghary jalaqylaryn qimay әli de ilinip-salynyp kele jatqan qariyalar «jaghalauda túr». Sonda da, komsomolyn saghyna eske alyp qana qoymay, reti kelse jas buynnyng sanasyna óz iydeologiyalaryn sinirip, bodandyqtyq búghauyna qaytadan baylap berip  ketuge jantalasa kirisip jatqanday kórinister kóz aldymyzda ótip jatyr. Búl oqighalardy osylay týsinbesten ózge amal joq. Óitkeni, tym nauqanshyldyqpen qatty etek jayyp barady. Olargha әy deytin әje, qoy deytin qoja da kórinbeydi. Tipti, komsomoldyng qan qyzyl belgisining shetine «Ruhany janghyrudyn» rәmizin salyp qoyyp úrandatyp jatsa da, eshkim tәit demedi. Sonda, bizding janghyramyz dep jýrgenimiz Sovet odaghyna qayta oralu ghana bolghany ma?

Biraz adamdarmen pikirlestim. Jastar ghana tegeuirindi qarsylasqany bolmasa, agha buyn arasynda ony ersi kóretinderi neken sayaq. «Sovet kezinde jaqsy edi ghoy. Talay is tyndyrdyq, eldi damyttyq» dep kýrsinetinder de kezdesti.

Jaraydy, tyndyrghan eken. Sovet qoghamy qalay damydy? Qysqasy, úrlyq pen tonau arqyly ghana itshilep 70 jyldan astam ghúmyr keshti. Áu basta, baylardyng mal-mýlkin, altyn-jambysyn tartyp alyp, qazaq dalasyn qan qaqsatty. Qoldan ashtyq úiymdastyryp ayausyz qyrdy. Otyryqshy elderdegi halyqtardyng jerin, óndiristerin, kәsipterin bolishevikterge tartyp alyp berdi. Aynalasyn abaqtygha toltyrdy, jer audaryp itjekkenge aidady. Sóitip úrlyq pen tonaumen sovettik ekonomikanyng negizin qalady.

Dýniyejýzilik ekinshi soghys ayaqtalghan song Germaniyanyng kýlli tehnikasy men óndiristerin týgin qaldyrmay tonap, poyyzgha tiyegen komsomoldar ony sovet jerine ornatty. Taghy da úrlau, tonau. Ol tehnikasy men tehnologiyasy da әbden tozdy, eskirdi, artta qaldy. Soghan qaramastan qúr bosqa úrandatyp jýrip qalay toqyraugha úshyraghanyn Gorbachev aitqanda ghana sezdi. Biraq, tolyq úqqan da joq. Aqyry, «qyrghiy-qabaq soghys» kezinde jantalasa qarulanghan әskery tehnikalaryn ot aldyryp ta, kalashnikovtaryn oqtap ta  ýlgermey ózderi bir-aq jalp etip qúlap, qirap qaldy.

Sovet komsomoldarynyng artynda «biz tabighat baylyghyn kýtip otyrmaymyz, ony tartyp alamyz» dep úrandatularynyng saldarynan suy tartylyp, keuip qalghan Aral tenizi, beybereket jyrtylyp eroziya úshyraghan qazaqtyng qúmdy dalasy, otalghan sekseuil, qyrylyp qalghan ang qús, kiyik, altynyn alghan song  ýnireyip qazylyp qalghan shahtanyng oryndary, yadrolyq qaru synaghynyng ajal apany, orys әskerining poligondary, qoyshy, qaysybirin aitasyn, jútaghan júrt qaldy.

Komsomoldardyng qyzyl úranymen qazaqtyng talay daryndy, bilimdar jastary auylsharuashylyghyna lek-legimen aghylyp, jappay mal baqty. Olardy qalagha «propiska» degen jeleumen engizbedi. Qalagha kelse, órkeniyetke bet búryp, ózge últtarmen tenesip ketedi dep shovnister ólerdey  saqtanyp, Almatyny, ózge de oblys ortalyqtaryn qyzghyshtay qorydy.

Qala demekshi, sol komsomoldar «biz qazaqtargha qala salyp berdik» dep kópirmey-aq qoysyn. Olardyng salghan hrushevkalary, ózge de paneldik tamdary qazir onsyz da qirap jatyr. Onyng ornyna tәuelsiz elding jastary qanday ýy keshenderin túrghyzyp jatqanyn kýnde kórip jýrmiz.

Al, sonda kәri komsomolshylardyng әldeqashan qirap qalghan sovetting jútaghan júrtyn kóksegenderi  qay sasqandary?!

Quandyq Shamahayúly

Abai.kz

 

 

87 pikir