Sәrsenbi, 1 Mamyr 2024
Aghash at 5124 17 pikir 12 Tamyz, 2018 saghat 23:25

Ázimbay Ghali. AQSh-tyng býgingi sayasaty Qazaq handyghynyng sayasatyna úqsaydy

Sheteldik BAQ, әsirese, Resey baspasózi Trampty "aqymaq, әumeser, qojanasyr" retinde kórsetedi. Tramp – millioner emes, milliarder. Óte әkki jәne aqyldy adam. AQSh qúqyqtyq kenistiginde Tramp sekildi myqty adam ghana milliarder bola alady.

Tramp zangha sәikes jolmen bayydy, basqa jaghdayda sottalyp ketetin edi. "Tramptyng biznestegi talanty shamaly, ol birneshe ret bankrottyqtyng aldynda bolghan" deydi júrt. Búl ras, biraq ol - osynday kóp syn men qiynshylyqtan ótken naghyz  biznesmen. "Beker adam taz bolmas" degendey, qasqa basynyng shashy beker aghyryp týspegen.Tramptyng sayasat pen biznestegi baqtalastary: "AQSh saylaushylary ýlken qatelik jasady" dep jazyp jýr. Búnyng bәri beker sóz.

Batys әlemi  әrbir 7-12 jylda bir ret ekonomikalyq daghdarysqa úshyrap otyrady. Tramp AQSh-tyng әr merzimdi daghdarysynan aman shyghyp, dәuletin ósirip otyrdy.

IYә, el aitqanday, Tramp qyz qúmar, seri, keyde әumeser. Keyde asa әdepsiz qylyq kórsetedi. Keybir úzyn etekti nәzikjandy biykeshter bәle shygharyp, Tramptan aqsha talap etken. Birinshi әielimen ýlken qarjy berip, ajyrasqan. Yaghni, Tramp otbasylyq ómirde pәlendey ýlgili jigit emes. Oghan qosa Tramp para alatyn jigit boluy da yqtimal, biraq izine týsetin qúrylymdar әzirshe eshtene dәleldegen emes.

Tramp Preziydent bolyp birden saylandy. Tramptyng biznes tәjiriybesi mol bolghanymen, onyng sayasy tәjiriybesi tym az bolatyn, biraq basqa ýmitkerlerden ol oq boyy ozyq bolyp shyqty. AQSh baspasózining jartysyna juyghy ol el tizginin qolyna alghannan bastap Trampty jamandauda bir kýn tynym alghan emes.

Osylay "jappay jamandaghan Tramp AQSh ýshin ne bitirdi, qanday nәtiyjege jetti?" degen saualgha jauap bereyin. Tramp - Respublikalyq partiyanyng ókili. Respublikalyq partiya onshyl liyberaldyq qanatta. Olardyng úghymynda memleket jeke azamattyng isi men ekonomikalyq tirshiligine aralaspaydy, biraq makroekonomikalyq zannamalyq negiz jasaydy. AQSh-ta zang dәuirleydi. AQSh-tyng sayasy jýiesi ýsh taraptan túrady: zang shygharushy, sot biyligi, atqarushy biylik. AQSh - preziydenttik respublika. AQSh preziydentining qúzyreti biyik, ol atqarushy biylikting basshysy. Sonymen birge AQSh sayasy jýiesinde Zang shygharushy biylik AQSh Preziydentining әr qadamyn qadaghalaydy. Sot biyligi de - derbes.

Býgingi AQSh-tyng sayasy qúrylymy men sayasaty bayaghy Qazaq handyghynyng ústanymyna sәikes keledi. Qazaq handyghyn men konsensustyq demokratiyalyq monarhiya dep atap jýrmin. Qazaq handyghy Oryshan úrpaghynan han saylaghan. Han bolyp saylanu qúzyry belgili súltandardyng saylau rәsimining nәtiyjesinen tuyndaghan. Han saylau erejesi boyynsha bes qaruy say, at túrmandy, jetektegi aty taghy bar túlgha ghana saylanu dәrejesine jetken. Sondyqtan han saylau rәsimine "deklassirovannyy elementter" (taby tómen) qatysa almaghan. Han atqaru isine jaramsyz bolyp shyqsa, qazaqtyng ýsh bas zany - “Qasym hannyng qasqa zany”, “Esim hannyng eski zany” jәne “Tәuke hannyng “Jeti Jarghysy” negizinde biylik auysyp otyrghan. Osy ýsh konstitusiyagha sәikes Qazaq handyghynda impichment rәsimi (uәkildiginen aiyru) bolghanyn bayqaymyz. Qazaqtyng eki hanynyng biyligi sәtsiz bolyp, impichmentke (uәkildiginen aiyru) úshyraghan. Qazaq hanynyng biyleu qúzyreti - qolbasshylyq. Bizde hannyng absoluttik monarhiyalyq qúzyreti bolmaghan. Han әsker basy retinde shayqasta basqa taraptyng basqarushysymen jekpe-jekke shyghuy jii kezdesip, han ólimi bolyp túrghan. Sondyqtan da biyler sotynyng baylamy - myzghymas sheshim sanalatyn.

Biz әngimeni Tramptyng baspasózde kelemejdeluinen bastaghanbyz. Tramp – myqty Preziydent. Maghan onyng iri derjavalarmen kelissóz jýrgizu taktikasy men strategiyasy únaydy. Mәselen Europalyq Odaq mýsheleri NATO-gha mýshelik jarna retinde tym az qarjy júmsaydy dep, olay bolsa NATO kerek emes dep, tújyrymdady. Germaniya basshylary Reseyden Batys Europagha gaz qúbyryn tartugha Resey rúqsat berip, Reseyding budjetin toltyryp jatyr. Sóite túra Germaniya NATO әskery budjetin 4  payyzgha jetkizudi dúrys dep eseptemeydi. Shyndyqty betke aituda әsirelik joq. AQSh NATO-nyng negizgi shyghyndaryn ózi óteude. Áriyne búnday shyghyndarda AQSh-tyng ekonomikalyq Europamen bәsekede kemshin týsui әbden týsinikti. Tramptyng qoyghan talabynan keyin Europalyq Odaqtyng elitalyq túlghalary tereng oilanuda.

Tramptyng Reseymen sayasy әdisi da óte teren. AQSh Reseyge sanksiyalardy jaudyrtady. Yaghni, bir qolymen auyr sanksiyalargha qol qoyady da, ekinshi qolyn dostyq niyetpen Reseyge sozady. "Men Reseyge qatty senemin" deydi sosyn. Osylaysha Reseyding qoghamdyq pikiri ýshin "Tramp - Resey men Putinning jan dosy, janashyry" bola qalady. Bәrin býldirip otyrghan AQSh Senaty bolyp shygha keledi. Orys baspasózi: “Ózimiz qalap alghan Trampymyz -Trampushka” dep erkeletip esirkep jatady.

Búl sayasy әdisting ótimdiligi Tramp Reseyding ashuyn pәlendey shaqyrmaydy, kerisinshe dýrdarazdyqty basyp otyrady. Yaghny әlemdik qyrghiy-qabaq soghysqa, qyrghyn apatqa jol bermey otyr. Al Reseyding ekonomikasy qúrdymgha ketip barady. Resey ekonomikasynyng Ishki Jiyntyq Ónimi kólemi 1990 jyly әlemde tórtinshi orynda bolsa, 2018 jyly - 12-13 oryngha deyin qúldyrady. Endi búl qúldyrau birazgha deyin jalghasa berse, Resey ýshinshi әlemning izgoy (alastalghan), sýikimsiz memleketine ainalady.

Batys elderi Reseydi ydyratugha dayyn otyr. Qytaydyng da sol daghdarystan alary bar. HIH ghasyrdyng ortasynda Resey daghdarysqa úshyraghan Qytaydyng Amur ózenining saghasyndaghy eki oblysyn tartyp alghan. Sol tústa Qytaydyng jerin talaghan Úlybritaniya men Portugaliya Qytay jerin qaytaryp berdi. Resey әli qaytarmay otyrghan ol ólkelerdi Qytay qaytarugha dәmeli. Sol sebepten Qytay shyn niyetpen Reseyding dosy bolghysy kelmeydi.

Ángimeni Tramptyng anghaldyghy emes terendiginen bastadym: Putinning ashuyn baspasóz aldynda basugha tyrysyp, jalghan dostyghymen Putinning kónilin aulaydy, al Resey ekonomikasy qúrdymgha birjola batyp, joq bolady. Putin shamasyna qaramay AQSh-qa qarsy kontrsanksiya engizgen bolady. Ol kontrsanksiyalar Reseyding óz ekonomikasyna auyr soqqy bolyp tiyip jatyr.

Abai.kz

17 pikir

Ýzdik materialdar