Dýisenbi, 29 Sәuir 2024
Biylik 7359 28 pikir 20 Qazan, 2017 saghat 12:21

Darhan Kәletaev, senat deputaty: Ýshinshi janghyru – bolashaq tandauy

– Qúrmetti Darhan Amanúly, biylghy jyl ózgeristerge toly boldy. Sonyng ishinde elimizdegi sayasiy-reforma, biylik tarmaqtaryndaghy mindet bólinisi zang shygharushy organgha da jana mindetter men jauapkershilikter jýktep otyrghany anyq. Ángimemizdi osydan, yaghni, Senat­tyng jana mausymdaghy qyzmeti men josparlarynan bastasaq…

– Dúrys aitasyz, biylghy jyl elimiz ýshin auqymdy sayasi-ekonomikalyq, ruhany ózgerister jyly boldy. Qazaq­stannyng Ýshinshi janghyruy ayasyndaghy biylik tarmaqtarynyng mindet bólinisi, ekonomikany sifrlandyru men yryqtandyru, «Ruhany janghyru» bagh­darlamasy – Elbasynyng bastamasymen qolgha alynghan búl keshendi reformalar jaqyn bolashaqta memleket pen qogham damuynyng kepiline ainalatyn bolady.
Osy túrghyda el Parlamentine de Ata zanymyzgha sәikes qosymsha ókilettikter berilgenin bilesizder. Biz búl ókilet­tikterdi artyqshylyq retinde emes, qosymsha jauapkershilik pen mindetter retinde qabyldap otyrmyz.
Parlamentting VI shaqyrylymynyng ýshinshi sessiyasyn ashqanda Memleket basshysy Últ jospary men Joldau aya­syndaghy barlyq bekitilgen bagh­darlamalardy tabysty jýzege asyrudyng manyzdylyghyn atap ótken bolatyn. Ol ýshin biylik tarmaqtarynyn, sonyng ishinde Parlament pen Ýkimettin, qo­ghamnyng auyzbirshiligi, ózara birlesken is-әreketi qajet. Búl orayda Senatta da keshendi, jýieli әri tynghylyqty zang shygharu júmystary jýrgizilip jatyr.

– Naqty atqarylyp jatqan jú­mystar jóninde taratyp aityp ótseniz artyq bolmas edi.

– Senattyng qyzmeti, senatorlardyng júmysy halyqtyng kóz aldynda ghoy. Taratyp aitsaq, biylghy jyly «Jer qoynauy jәne jer qoynauyn paydalanu turaly» kodeksti qaraymyz. Osy ua­qytqa deyingi zannamada jer qoynauyn paydalanushylar ýshin birqatar keder­giler bolghany mәlim. Jana redaksiya boyynsha jer qoynauyn paydalanu­shylar ýshin de, investorlar ýshin de proseduralar meylinshe jenildetiletin bolady.

Calyq rejiymin ontaylandyru mәselesi de kýn tәrtibinde túr. Búl rette keybir tiyimsiz salyq jenildikterin al­dyryp tastaudy kózdep otyrmyz.
Taghy bir manyzdy zannamalyq qújat әskeriylerge qatysty. Ásker men arna­yy qúrylymdar – memle­ketting aumaqtyq, últtyq qauipsizdigining kepili. «Óz әskerin jabdyqtay almaghan el ózgening әskerin toyghyzady» degen sóz bar ekenin bilesiz. Qazaqstan Tәuel­sizdigin alghan kýnnen bastap, Qaruly Kýshterine erekshe kónil bólip keledi. Qazirgi uaqytta Qazaqstan әskeri, kýsh­tik qúrylymdary post­kenestik mem­leketterding ishinde aldynghy qatarda, bәsekege qabiletti, dayyndyghy joghary.

Alayda biz jauyngerlerding ruhy, tәrtibi, әskery dayyndyghymen qosa, olardyng otbasylarynyng әleumettik jaghdayyna nazar audaruymyz kerek. Jana zannamada әskery qyzmetshilerdi, Ishki ister, prokuratura, últtyq qauip­sizdik qyzmetkerlerin túrghyn ýimen qamtu mәselesi pysyqtalyp jatyr.
Sonymen qatar Parlamentte 2018-2020 jyldargha arnalghan respublikalyq budjet jobasy talqylanyp jatyr. Búl jobanyng manyzdylyghy aitpasa da týsinikti shyghar. Aldaghy ýsh jyl merzim­degi memlekettin, halyqtyng kýnkórisi men tabysy, ómir sýru dengeyi osy budjetke tikeley baylanysty.

Halyqaralyq kelisimderdi ratifiy­kasiyalaugha baylanysty zandardyng ózi – bir shoghyr. Qazaqstan alys-jaqyn kórshilermen, shet memlekettermen tyghyz qarym-qatynasta. Onyng ayasynda әleumettik, ekonomikalyq, halyq­aralyq kólik qatynasy, qúqyqtyq kómek, ekologiya siyaqty san aluan mәselelerdi ózara is-qimyl shenberinde sheshuimiz qajet.

Sonday-aq 2018 jylgha kólik, oiyn biznesi, túrghyn ýy kommunaldyq sha­ruashylyghy, bankrottyq turaly zan­namalargha ózgerister men tolyqtyrular engizu josparlanghan.

Ákimshilik prosessualdyq kodeks jobasy qaralady. Búghan da erekshe nazar audarylyp otyr.

Biznestik ortadaghy ahualdy jaq­sartu maqsatynda zannamalyq baza jasap, biznesti baqylaudy azaytu, ózge de kedergilerdi joy kózdelgen.

Jogharyda aityp ótkenimdey, memlekettik basqaru dengeylerindegi ókilettikterdi bólu júmysy da jalghasyn tabatyn bolady.

Kelesi jyly elimizde alghash ret «Kiynematografiya turaly» zandy zer­delep, qabyldau josparda bar. Múnyng ózi otandyq kino óndirisining jana tynysyn ashugha, jana sapagha kóteriluine ong yqpalyn tiygizedi degen ýmittemiz.

Memleket pen din arasyndaghy qa­rym-qatynas ta zannamalyq túrghyda meylinshe jetildiriletin bolady.

Bir sózben aitqanda, bizding aldy­myzda óte auqymdy әri keshendi jú­mystar túr. Jogharyda atalghan zanna­malyq ózgerister memlekettin, elding әleumettik-ekonomikalyq, mәdeny damuyna joghary serpin beretini anyq.
Jogharydaghy zandardy jan-jaqty talqylap, zerdelep, qabyldau maqsa­tynda senatorlar Ýkimetpen, sarap­shylarmen, qoghammen, saylaushylarmen tyghyz júmys isteuge әrdayym dayyn.

– Siz jaqynda Elbasynyng senim bildiruimen qaytara senat deputaty bop taghayyndaldynyz. Sonymen qosa, Halyqaralyq qatynastar, qorghanys jәne qauipsizdik komiytetining hatshy­sysyz. Atalghan komiytet qyzmeti memleketting eng manyzdy, strategiyalyq salasyna qatysty ghoy. Songhy uaqytta komiytet júmysy jandanyp keledi dese de bolady. Mausym bastalmay jatyp bir­neshe jiyndar, kezdesuler ótkizdinizder.

– IYә, Memleket basshysy maghan senim artyp, qaytara Senat deputat­tyghyna taghayyndady.

Elbasynyng qamqorlyghyn, qoldauyn ýnemi sezinip otyru – bizding jeke basy­myz ýshin de, qyzmetimiz ýshin de ýlken abyroy. Óz basym múnday abyroy men senimning artynda zor jauapkershilik túrghanyn bir sәt te esten shygharghan emespin.

Siz aityp otyrghan Halyqaralyq qatynastar, qorghanys jәne qauipsizdik komiytetining qyzmeti – memleketting strategiyalyq negizderimen, ústanym­darymen tikeley baylanysty, kýrdeli әri nәzik sala.

Sessiya bastalghannan beri zanna­malyq túrghyda da, qoghamdyq belsendilik túrghysynan da biraz sharualardy qolgha alyp jatyrmyz.

Osy eki aidyng ishinde birqatar ha­lyqaralyq kelisimderdi qysqa mer­zimde ratifikasiyaladyq. Mysaly, kýni keshe ghana qaru saudasyn retteu tetikterin jetildiru boyynsha zandy talqydan ótkizdik. Búl da – ózekti mәsele. Qaru týrleri, sonyng ishinde qarapayym qaru-jaraqty satu, taratu, tasymaldau isi zang túrghysynan retke keltirilip jatyr.

Biz elding ishki, syrtqy jaghdayyna múqiyat kónil bólip otyrmyz. Ótkende Komiytet ózining Almaty oblysyndaghy kóshpeli otyrysyn ótkizip keldi. Sol is-sharalar shenberinde Qorghanys ministrligi Qúrlyq әskerleri әskery institutynda, Últtyq qauipsizdik ko­miyteti Shekara qyzmeti akademiyasynda boldyq. Kóshpeli otyrys barysynda kursanttarmen, oqytushylarmen, júrtshylyqpen kezdesuler ótkizildi. Osy mekemelerdegi oqytu әdistemesimen, materialdyq bazasymen tanystyq. Áskery klinikalyq emhana men Áskery jәne әdistemelik dayyndyq ortalyq­taryn kórdik.
Býgingi tanda memleket tarapynan әskeriylerding kәsiby dayyndyghy ýshin barlyq jaghday jasalyp jatyr. Áriyne, búl da azdyq etedi. Álem elderining ozyq Qaruly Kýshterimen terezesi teng boluy ýshin jauyngerding qaruy say, qarny toq, quaty, erik-jigeri joghary boluy qajet. Jogharyda atalghan, Parlament qabyrghasynda jatqan zang jobalary osy mәselelerding týiinin sheshedi dep oilaymyn.

Kýni keshe Halyqaralyq qatynastar, qorghanys jәne qauipsizdik komiytetining tórayymy Darigha Núrsúltanqyzy Nazarbaevanyng jetekshiligimen Aqtauda Áskeriy-teniz kýshterining qyzmeti bo­yynsha kóshpeli otyrys ótkizildi.
Qazaqstannyng batys ónirining stra­tegiyalyq qauipsizdik túrghysynda manyzy orasan ekeni belgili. Onyng ýstine, bizding Áskeriy-teniz kýshteri bi­rynghay osy aimaqta shoghyrlan­dyrylghan. Otyrys barysynda shekaralyq qyzmetti kýsheytip, elding әue qorghanysyn nyghaytu maqsatynda ýsh jyldyq baghdarlama qabyldau jayy kóterildi. Brakonierlik, otandyq keme jasau, әskeriylerding әleumettik ahualy talqylandy. Búl júmystar Komiytet qyzmetining bir bóligi ghana.

Senat elimizding ishki, syrtqy saya­satyndaghy búdan da ózge manyzdy sharalargha belsene at salysyp keledi. Mysaly, kelesi jyldyng kýzinde VI әlemdik jәne dәstýrli dinder liyderle­rining sezi ótkiziledi. Memleket bas­shysynyng bastamasymen ótkiziletin Dinder sezi hatshylyghynyng jetekshisi Qasym-Jomart Kemelúly Toqaev eke­nin bilesizder. Sezge dayyndyq qazirding ózinde bastalyp ketti.

– Jalpy, elimizding syrtqy sayasattaghy ústanymy layyqty baghasyn alyp otyr ghoy. Múny bәri rastaydy. Keshe ghana AQSh-tyng Memlekettik hat­shysy Reks Tillerson da Qazaqstannyng jahandyq bastamalaryna joghary bagha berdi.

– Dúrys aitasyz, Qazaqstannyng tәuelsizdik alghan uaqyttan bergi ús­tanghan kópvektorlyq sayasaty óz jemisin berip otyr. Qazaqstan – býginde Orta Aziyadaghy eleusiz ghana memleket emes, әlemdik sayasy sahnada bedeldi, saliqaly, kim-kimge de óz sózin tyndata biletin, ótkize alatyn memleket. Álem­dik qauymdastyq bizding elimizdi yadrolyq qarudy taratpau qozgha­lysynyng kósh­basshysy, senimdi seriktes, irgeli eko­nomikalyq, әskery quaty bar memleket retinde tanidy.

Biz syrtqy sayasatta kóptegen irgeli ister atqardyq. Birikken Últtar Úiymy Qauipsizdik kenesining túraqty emes mýsheligine saylanuymyzdyng ózi kóp jaytty anghartsa kerek.

Astanadaghy Europadaghy qauipsizdik jәne yntymaqtastyq, Shanhay ynty­maqtastyq úiymdarynyn, Islam konferensiyasy úiymynyn, MAGATE-ning basqosulary, yadrolyq qarusyzdanu bastamasy әlemde ýlken qoldaugha ie bolyp otyrghanyn atap aitugha tiyispiz.

Býginde Astananyng Siriya shiyele­nisin sheshudegi orasan rolin eshkim joqqa shyghara almaydy. Elordada neshe qaytara ótken kýrdeli de auyr kelis­sózderding arqasynda islamnyng besigi sanalatyn ólkedegi qantógiske tosqauyl qoyylyp jatyr.

Osynyng bәri Qazaqstan Respubliy­kasynyng Túnghysh Preziydenti – Elbasy Núrsúltan Ábishúly Nazarbaevtyng qayratkerlik túlghasyna tikeley baylanysty.

Jaqynda ghana Astana «Jana yadro­lyq qaterlerge qarsy túru» atty Paguosh konferensiyasyn ótkizdi. Ózderinizge belgili, Paguosh konferen­siyasy – әlemdegi eng yqpaldy, bedeldi jiyndardyng biri. Ony kezinde Alibert Eynshteyn bastaghan, adamzattyng aqyl-oyy derlik úly ghalymdar qúrghan. Mún­day jiynnyng Saryarqa tórinde, qazaq jerinde ótui – bizding beybitsýigish halqymyzgha kórsetilgen taghy bir qúrmet.

– Konferensiyagha qatysqan ghalymdar da qazaq halqynyng kórgen beyneti men beybitsýigishtigi turaly aityp jatty ghoy…

– Jalpy, bizding elimiz songhy jýz jyldyqtyng ózinde qanshama zobalan­dardy bastan keshirdi.

Otarshyldyq, revolusiyalar, ashtyq, repressiyalar, yadrolyq synaq­tar jәne t.t. Meninshe, sonyng bәri bizding tarihymyz ben túrmysymyzgha ghana emes, genetikalyq, últtyq kody­myzgha óshpestey tanba salyp ketti.

Biz ejelden kenpeyil, aqjýrek halyqpyz әri múnday qasiretterding basqa halyqtyng basynda qaytalanuyn da qalamaymyz. Óz ýiimizde túraqtylyq pen yntymaqty saqtay otyryp, ózgelerge de sony ýlgi etkimiz keledi. Qazaqstannyng syrtqy sayasattaghy ústanymy da – osy. Sondyqtan siz aitqanday, AQSh-tyng Memlekettik hatshysy bolsyn, ózge memleket pen halyqaralyq úiymdar jetekshileri bolsyn, Qazaqstangha qarata aitylghan maqtaular oryndy jәne shynayy dep oilaymyn.

– Alayda Qazaqstannyng syrtqy saya­sattaghy belsendiligi, bedeli keybi­reulerge únamaytyn siyaqty. Tipti bauyrlas, kórshi memleketter basshylarynyng ózi keyde týsiniksiz pozisiya ústanatynday kórinbey me? Mysaly, Atambaev…

– Kez kelgen memleketting óz maqsat-mýddeleri bolady. Búl – tabighy nәrse. Biraq saylaushylardy, qoghamdyq pikirdi sayasatkerler jeke basynyng mýddesine paydalana bastaghan sәtten memleketting mýddesi ayaqtalady. Onyng ornyn nau­qandyq, bolashaghy búlynghyr, memleket ústanymymen mýlde qabyspaytyn sayasy maqsattar basady. Eng qauiptisi, mún­day bassyzdyqtar men jauapsyz­dyqtar memleketter men halyqtardyng arasyna syna qaghugha iytermeleydi. Osydan abay bolghanymyz jón.

Saylauda halyqtyng emes, qaraqan basynyng mýddesin kýittep ketken Atambaev sekildilerding jónsiz aiyp­taulary men jelókpe minezin osy qalypta qarastyru kerek bolar.

Bir quantatyny, bizding biylik te, qogham da búl jaghdayda joghary parasat­tylyq pen sayasy ústamdylyq tanytty.

– Siz әrqashan oiynyzdy osylay ashyq aitasyz. Biraq halyqtyng arasynda «Senatorlar jalpyhalyqtyq, әleumet­tik mәselelerge ýn qosa bermeydi. Mәjilis deputattary olargha qaraghanda anaghúrlym belsendi, ashyq» degenge sayatyn pikirler bar. Búghan qalay qaraysyz?

– Kelispeymin, әriyne. Senat qabyr­ghasynda ómirlik tәjiriybesi tolysqan, joghary bilikti, kәsiby әriptesterim jeterlik. Olar kez kelgen mәsele boyynsha óz oi-pikirlermen bólisip otyrady.

Búl jerde mynaghan nazar audarghym keledi: zang shygharushy organnyng basty mindeti – elding býgini men bolashaghyn sauatty, әdiletti zannamamen qamta­masyz etu. Arzan populizmmen, say­laushylardyng aldynda tegin úpay jinaumen ainalysu emes. Biz de, bizding qogham da onday «balang sanadan» әlde­qashan arylghan, ótip ketken dep oilaymyn.

– Endi ishki sayasatqa oralsaq. Elbasynyng jyl basynda jariya etken Ýshinshi janghyru iydeyasy, sayasi-ekono­mikalyq, ruhany reformalar bastamasy der kezinde qabyldanghan sheshim ekeni anyq. Osy jayyndaghy oiynyz qanday?

– Janaryp, janghyrusyz memleket te, qogham da algha jyljymaydy. Tәuel­siz­dik jyldaryndaghy Qazaqstan da­muyna kóz jýgirtseniz, biz ýnemi evolu­siyalyq, pragmatikalyq jol men ústanymda bolghanymyzdy kóruge bolady. Sonyng arqasynda shiyrek gha­syrdyng auqymynda eki birdey janghy­rudy bastan keshtik. Onyng biri – egemen memleketting alghashqy alghysharttaryn negizdep berse, ekinshisi – toqsanynshy jyldary qolgha alynghan reformalar men maqsattardy tolyqqandy jýzege asyrugha, tabyspen ayaqtaugha mýmkindik tughyzdy.

Qazaqstannyng Ýshinshi janghyruy­nyng tabighaty mýlde bólek. Búl – aya­ghynan jana túrghan nemese auyt­qymaly reformalar jetegindegi elding bastamasy emes, sayasy qúrylymy myghym, eko­nomikasy túraqty memleketting bola­shaq baghdary.

Jalpy, әlemdegi damyghan, bәsekege qabiletti elderding barlyghynyng da óz janghyru joly bolghanyn bilemiz. AQSh-taghy týbegeyli janghyru – jappay industriyalandyru ýderisi preziydent Ruzvelitting kezinde jýrgizildi. Sonyng arqasynda olar adam sengisiz teh­nologiyalyq, mәdeny revolusiyalardy bastarynan ótkerip, býginde dýnie jýzindegi eng alpauyt elge ainaldy.
Soghystan keyingi Germaniya men Japoniyanyng mysaly da osyghan sayady. Nemister de, japondyqtar da sanada, sayasatta, ekonomikada jýrgizilgen orasan reformalardyng arqasynda ýiindi astyndaghy elderin az ghana uaqyttyng ishinde kóshbasshylyqqa alyp shyqty.

Mústafa Kemaliding kezindegi Týrkiya, Ly Kuan Yudyng túsyndaghy Siyn­gapur nemese Mahathir Muhammad­tyng Malaiziya elderi óz damuynda ýlken ózgerister jasady. Osynyng barlyghy prog­restin, bolashaqtyng kilti janghy­ruda ekenin kórsetedi.

Qazaqstan әlem elderining osynsha­lyqty bay tәjiriybesin eskere otyryp, ózindik janghyru jolyn tandap aldy. «Aldymen ekonomika, sodan keyin sayasat» qaghidasy memlekettik qúrylym men sharuashylyq basqarudy ózgertip, janartyp qana qoyghan joq, qoghamdyq, әleumettik qatynastardy, ruhany qún­dylyqtardy janghyrtty. N.Nazarbaev ózining de, halyqtyng da kýsh-jigerin әr kez eldi janartyp-janghyrtugha baghyttady, endi ol óz jemisin berip otyr.

Býgingi Qazaqstannyng sayasi, eko­nomikalyq, ruhany janghyruy ótken men býginnin, bolashaqtyng tarihi, tabighy ýndestigine, damuyna baghysh­talghan. Ol ýndestik ózge elderdegidey revolusiyalyq tәsilmen emes, evolusiyalyq qalyppen damugha bet aldy dep aitugha tolyq negiz bar.

– «Ruhany janghyru» baghdarlamasy halyqtyn, qoghamnyng jappay qoldauyna ie bolyp jatyr. Múny nemen týsindirer ediniz?

– Rasynda da, biylghy jyldyng sәuirinde jariya etilgen Memleket basshysynyng «Ruhany janghyru» bagh­darlamasy sakraldy qújatqa ainalyp ýlgerdi.

Shiyrek ghasyr boyyna ózgeristerge týsken, súryptalghan, pisip-jetilgen qo­ghamdyq sanagha osynday bir konsep­tualdy qújat, qozghaushy kýsh qajet bolatyn.

Óziniz qaranyz, osy uaqyt ishinde tәuelsizdikting tútas bir buyny dýniyege kelip, tәrbiyelenip shyqty. Olardyng boyynda kenestik kezennen qalghan kembaghaldyq kompleksteri de, qatyp-semgen stereotipter de joq. Olar – erkin, bilimdi, jahandyq janalyqtar men qúndylyqtardy jatsynbay qabylday alatyn estiyar úrpaq. Múnday qoghamda erte me, kesh pe tyng iydeolo­giyalyq, janashyl serpilisterge súranys tuatyny aqiqat. Mine, osynday sәtte, der kezinde Preziydent «Ruhany jan­ghyru» baghdarlamasyn úsyndy.

«Ruhany janghyru» baghdarlamasynda kóterilgen alty mәsele – bәsekelik qa­bilet, pragmatizm, últtyq biregeylikti saqtau, bilimning saltanat qúruy, evo­lusiyalyq damu men sananyng ashyqtyghy býgingi qazaq qoghamynyng aldyndaghy temirqazyq ispettes.

Búl qasiyetter men qúndylyqtar qay-qay qoghamgha da asa qajet jәne HIH ghasyr adamynyng beynesin týzedi. Halyqtyn, jastardyng ruhany janghy­rudy jappay quana qabyldaghanyn, qoldaghanyn osy sebeptermen týsindiruge bolady.

N.Nazarbaev ruhany janghyru iydeyasyn maniyfest týrinde úsynyp otyrghan joq, baghdarlama maqsattarynan tuyndaytyn naqty mindetterdi qosa belgilep berdi. Qazirding ózinde baghdar­lama ayasynda «Tughan jer», «Jahandaghy zamanauy qazaqstandyq mәdeniyet», «Jana әlipbiyge kóshu» jobalarynyng qyzu qolgha alynyp jatqanyn kórip otyrmyz.

Eng bastysy, Baghdarlamanyng naqty da tereng konseptualdyq negizi jasalghan. Múnyng ózi memleketting ishki sayasattaghy, iydeologiyalyq baghyttaghy júmys auqymyn, mýmkindikterin kórsetedi.

Jalpy, belgili sayasatker, Elbasy­nyng senimdi serigi Marat Múhanbet­qazyúly Tәjin ishki sayasat tizginin ústaghannan beri búl salada ýlken ózge­rister men iygilikti isterding atqarylyp jatqanyn atap ótu kerek.

Baghdarlama jariyalanghannan beri jarty jylgha juyq uaqyt ótti. Osy uaqyt ishinde biz de el arasynda jii boldyq. Sonda bayqaghanym, halyqtyn, әsirese, jastardyng óz tamyr-tarihyna, tughan eli men jerine, tili men dinine, mәdeniyetine degen kózqarasy, qy­zyghushylyghy eselep arta týskendey kórindi. Otanshyldyqty, patriotizmdi jalang úranmen emes, naqty ýlgi-ónegemen, ispen nasihattau osynday bolsa kerek.

– Siz aityp otyrghan bastamalardyng ishinde latyngha kóshu mәselesi – eng qyzu talqygha týsken taqyryptardyng biri. Jana әlipby núsqasy alghash Parlament­te tanystyryldy ghoy. Búl mәselege kózqarasynyz qanday?

– IYә, qazaq tilining latyn gra­fikasyndaghy jana әlipby núsqasy alghash Parlamentte tanystyryldy. Múnyng da simvoldyq mәni bar dep oilay­myn. Memleketimizdin, últymyz­dyng bola­shaghyna tikeley qatysy bar, asa manyzdy, ózekti mәselelerding bәri de Parlament qabyrghasynda ashyq ta belsendi týrde talqylanuy tiyis. Til mә­se­lesi, әlipby mәselesi – últtyng ruhy­nyn, janynyn, bolashaghynyng mәselesi.

Qazaq tili әlipbiyining latyn gra­fikasyndaghy birynghay núsqasyn bekitu kópshilikting qoldauyna ie bolyp otyrghany – dau tughyzbaytyn nәrse. Endigi mәsele – osy núsqanyng eng ontay­ly, eng jenil ýlgisin qabyldau.

Búghan deyin de aityp jýrmiz, taghy da qaytalayyq: qazirgi tanda «Latyngha kóshemiz be?» degen súraq kýn tәrtibinde joq. Kýn tәrtibinde «Latyngha kóshuding qanday tiyimdi jolyn tandaymyz?» degen mәsele ghana túr. Sondyqtan latyngha kóshu bastamasyn búdan әri san saqqa jýgirtip, sayasilandyryp, kýrdelen­diruding qajeti shamaly dep sanaymyn.

Preziydent aitqanday, búl túrghyda eshqanday asyghystyqqa jol berilmeydi. Jana núsqa eki jyl aprobasiyadan ótkiziledi. Ishinara ózgerister boluy da mýmkin. Meninshe, endigi júmysty til mamandary men ghalymdardyng enshisine qaldyruymyz kerek. Eng bastysy, joghary dengeyde qabyldanghan sayasy sheshimdi bir auyzdan qoldap, zang jýzinde bekitu qajet.

– Ángimenizge raqmet!

Súhbattasqan N.NARJAN

Ayqyn gazeti

28 pikir